جشنوارهای که کودک ماند/ سقوط آرام تئاتر کودک در همدان
جشنواره بینالمللی تئاتر کودک و نوجوان همدان یکی از قدیمیترین رویدادهای هنری کشور است که از دهه هفتاد شمسی با هدف تقویت جریان تئاتر کودک آغاز شد. این جشنواره در زمان خودش توانست موجی جدی از توجه به مخاطب خردسال را ایجاد کند و شهر همدان را بهعنوان «پایتخت تئاتر کودک» معرفی کند. بسیاری از گروههای مطرح تئاتری نخستین تجربههای حرفهای خود را در همین جشنواره کسب کردند و بسیاری از نمایشهایی که بعدها به جریان اصلی تئاتر راه پیدا کردند، اولین بار در همین رویداد دیده شدند.
این جشنواره در دهههای ابتدایی بهخاطر جدیت در انتخاب آثار، حضور گروههای خارجی، نشستهای تخصصی و نقش آموزشیاش جایگاه قابل توجهی پیدا کرد. همدان با میزبانی ثابت، فضایی فرهنگی فراهم کرد که هنرمندان کودک احساس امنیت و استمرار کنند و خانوادهها هم بدانند که هر سال در این شهر میتوانند با بهترین آثار کودک مواجه شوند.
اما این تصویر امروز بیش از هر زمان دیگری ترک برداشته است. جشنوارهای که زمانی محلی برای معرفی استانداردهای تئاتر کودک بود، حالا درگیر ضعفهای ساختاری، کمبود آثار باکیفیت، اطلاعرسانی ناقص و سقوط تدریجی اثرگذاری شده است.
تنها میراث باقیمانده؛ همدان هنوز میزبان است
در میان همه تغییرات و ضعفها، تنها نکتهای که از گذشته پابرجا مانده، این است که جشنواره همچنان در همدان برگزار میشود. این شهر هنوز تنها نقطه ثابت در هویت جشنواره است؛ شهری که اقلیم، بافت شهری، جغرافیا و جایگاه فرهنگیاش در طول سالها به جشنواره شخصیت بخشیده است.
اما این «ثبات مکانی» بهتنهایی نمیتواند پشتیبان کیفیت باشد. وقتی ساختار جشنواره فرو میریزد، وقتی انتخاب آثار دقت ندارد، وقتی حمایت مالی لرزان میشود و وقتی اطلاعرسانی به حداقل میرسد، حتی همدان هم نمیتواند هویت ازدسترفته را نگه دارد.
سقوط کیفیت؛ جشنوارهای بدون آثار درجه یک
ضعف جدی جشنواره در سالهای اخیر از انتخاب آثار آغاز شده است. تئاتر کودک بهطور طبیعی نیازمند استانداردهای آموزشی، زبانی، بصری و اخلاقی خاصی است. نوشتن نمایشنامه برای کودک کار هر کسی نیست و اجرای آن نیازمند دقتی است که در تئاتر بزرگسال کمتر اتفاق میافتد. با این حال جشنواره همدان در سالهای اخیر بدون هیچ وسواس و سختگیری، آثاری را وارد جدول کرده است که نه از نظر ساختار حرفهای نکتهای دارند و نه از نظر اجرا میتوانند سطح جشنوارهای بینالمللی را حفظ کنند.
وقتی آثار بیکیفیت وارد ویترین اصلی میشوند، جشنواره اعتبار خود را از دست میدهد. خانوادههایی که زمانی با شوق فرزندانشان را به سالنها میبردند، حالا با نمایشهایی مواجه میشوند که بیشتر به نمایش مدرسهای شبیه است تا اثر حرفهای. هنرمندانی که میتوانستند با این جشنواره رشد کنند از آن فاصله میگیرند و گروههای حرفهای هم رغبت نمیکنند در این سطح وارد رقابت شوند.
این وضعیت باعث شده است که جشنواره از نقش «جریانساز» به نقش «تکرارکننده» سقوط کند. آثار ضعیف نه تنها کیفیت رویداد را پایین میآورند، بلکه استاندارد تئاتر کودک را هم در کشور کاهش میدهند و اجازه نمیدهند استعدادهای واقعی دیده شوند.
اطلاعرسانی ضعیف؛ وقتی رسانهها هم از شست خبری جشواره بیخبر بودند
جشنواره همدان در سالهای اخیر با بحران جدی اطلاعرسانی روبهرو بوده است. اطلاعرسانی یک جشنواره مثل رگخونی است که باید جریان داشته باشد تا رویداد زنده بماند. اما امسال رسانههای زیادی حتی در نشست خبری حضور نداشتند، چون از برگزاری آن مطلع نشده بودند یا دعوتنامهای دریافت نکرده بودند.
در دنیای امروز، رسانهها تنها راه ارتباط جشنواره با مخاطبان هستند. وقتی جشنواره نتواند رسانهها را با خود همراه کند، عملاً صدای خود را خاموش میکند. بسیاری از شهروندان همدان حتی نمیدانند جشنواره در آستانه برگزاری است. هنرمندان بسیاری از جدول آثار بیخبر میمانند. خبرنگاران امکان پوشش دقیق ندارند و تحلیلگران فرصت نمیکنند در زمان مناسب درباره جشنواره بنویسند.
این بینظمی رسانهای باعث شده که جشنواره «نامرئی» شود؛ جشنوارهای که برگزار میشود اما دیده نمیشود و رویدادی که اتفاق میافتد اما هیچ نشانی از آن در حافظه جمعی نمیماند.
فروپاشی انگیزه؛ زمانی که جشنواره دیگر هدفی ندارد
جشنواره تئاتر کودک همدان زمانی با انگیزهای روشن شکل گرفت یعنی ارتقای تئاتر کودک؛ اما امروز انگیزه روشن در ساختار جشنواره دیده نمیشود.
نه رویکرد آموزشی مشخصی وجود دارد، نه برنامه مشخصی برای تقویت گروههای جوان تعریف شده و نه حتی برای خانوادهها محتوایی ارائه میشود که آنها را ترغیب کند جشنواره را جدی بگیرند.
فقدان چشمانداز باعث شده است جشنواره در سطح «برگزاری صرف» باقی بماند؛ یعنی رویدادی که صرفاً برای انجام یک وظیفه اداری برگزار میشود و دیگر دغدغهای برای رشد ندارد. این وضعیت هویت جشنواره را تضعیف کرده و بر میزان مشارکت هنرمندان و مخاطبان هم اثر گذاشته است.
تئاتر کودک؛ هنری رها شده همچون سینمای کودک
بیتوجهی به تئاتر کودک در سطح ملی و استانی هم تأثیر مستقیمی بر وضعیت جشنواره گذاشته است. تئاتر کودک در ایران همیشه در سایه تئاتر بزرگسال بوده و حمایتها چه مالی و چه آموزشی به حداقل رسیده است. وقتی بدنه تولید ضعیف میشود، جشنواره هم ناچار میشود با آثار متوسط و ضعیف جدول خود را پر کند.
در سالهای اخیر بسیاری از گروههای توانمند به دلیل نبود حمایت مالی، نبود سالنهای تمرین، نبود امکانات فنی و نبود بازگشت مالی، فعالیت خود را کاهش دادهاند. این وضعیت باعث شده است جشنواره همدان، که زمانی مقصد آثار حرفهای بود، حالا بیشتر میزبان آثار کمهزینه و کمکیفیت باشد.
مثالهایی از بیسازمانی؛ از جدول نامشخص تا برنامهریزی دقیقه نودی
بسیاری از گروهها اعلام کردهاند که جدول اجراها دیر منتشر شده و امکان برنامهریزی نداشتهاند. تعدادی از خبرنگاران گفتهاند که دعوتنامهها دیر ارسال شده و حتی لینکهای اطلاعرسانی در لحظات آخر تغییر کرده است. این بینظمیها به مرور اعتماد را از بین میبرد. جشنوارهای که نتواند برنامهریزی درستی داشته باشد، نمیتواند انتظار داشته باشد که هنرمندان با جدیت و انگیزه در آن شرکت کنند.
همدان و ظرفیتهایی که هنوز زندهاند
با وجود همه ضعفها، همدان همچنان ظرفیت بزرگ جشنواره است. این شهر با پیشینه تاریخی، با هویت فرهنگی و با زیرساختهای مناسب میتواند همچنان پایگاه اصلی تئاتر کودک باشد. خانوادههای همدانی همیشه نگاه مثبتی به جشنواره داشتهاند و شهر در ایام جشنواره حال و هوای خاصی پیدا میکند. اقلیم شهر، معماری آن و دسترسی مناسب، همدان را همچنان به یکی از بهترین گزینهها برای میزبانی رویدادهای کودک تبدیل کرده است.
اما برای اینکه این ظرفیت به ثمر برسد، جشنواره نیاز دارد دوباره تعریف شود. همدان باید از نقش «میزبان» به نقش «شریک فرهنگی» تبدیل شود؛ یعنی شهری که فقط سالن ارائه نمیدهد بلکه برنامهریزی فرهنگی میکند و به محتوای جشنواره شکل میدهد.
راهکارهایی برای بازگشت جشنواره به ریل اصلی
بازگشت به مسیر درست نیازمند چند اقدام اساسی است. جشنواره باید هیات انتخاب حرفهای و شفاف داشته باشد تا آثار ضعیف از چرخه حذف شوند. برنامهریزی رسانهای باید از ماهها قبل آغاز شود و رسانهها باید شریک اصلی جشنواره باشند نه مهمان دقیقه نودی. نشستهای تخصصی باید دوباره جدی گرفته شوند و نقش آموزشی جشنواره باید احیا شود.
حمایت مالی پایدار از گروههای کودک نیز باید در اولویت قرار بگیرد تا تولیدات باکیفیت شکل بگیرد. اگر بدنه تولید تقویت نشود، هیچ جشنوارهای نمیتواند کیفیت خود را بالا ببرد. همدان هم باید نقش فعالتری بگیرد و با ایجاد دفاتر دائمی، شبکهسازی هنری و ارائه امکانات تمرین، به هنرمندان کمک کند تا آثار جدیتری تولید کنند.
و در پایان؛ جشنوارهای که باید احیا شود
جشنواره تئاتر کودک همدان هنوز میتواند مهمترین رویداد تئاتری کودک کشور باشد، اما برای رسیدن به این جایگاه باید بازتعریف شود. جشنوارهای که زمانی جریانساز بود، حالا در آستانه فراموشی قرار گرفته است. تنها میزبانی همدان کافی نیست؛ جشنواره باید هویت تازهای خلق کند، آثار باکیفیت جذب کند، رسانهها را جدی بگیرد، ساختار آموزشی خود را احیا کند و از سطح «برگزاری» به سطح «اثرگذاری» برسد.
انتهای پیام/