چگونه خسارت ایام بازداشت را مطالبه کنیم؟

یکی از مهم‌ترین اختیاراتی که مقامات قضایی در جهت مبارزه با جرم برعهده دارند، حق بازداشت مظنونان و متهمان است.

اولین اقدامی که بازپرس یک پرونده بعد از وقوع یک جرم انجام می‌دهد تحقیقات مقدماتی است تا مجرم پرونده را پیدا کند. در این بین بازپرس از عده‌ای بازجویی می‌کند و ممکن است افرادی را به عنوان متهم شناسایی کند که این شناسایی می‌تواند به بازداشت موقت متهم یا مظنون نیز منتهی شود. بعد از پایان تحقیقات، ممکن است بازپرس به این نتیجه برسد که متهم پرونده همان مجرم است و با صدور کیفرخواست او را به دادگاه بفرستد و گاهی نیز ممکن است که متهمدر جریان دادرسی، مجرم شناخته نشود و آزاد شود. بنابراین دادرسی منصفانه و اخلاق ایجاب می‌کند که دولت جبران خسارت ایام بازداشت ناموجه افراد بی‌گناه را پرداخت کند.

متهمی که تبرئه شده، می‌تواند خسارت ایام بازداشت را دریافت کند؟

قانون برای متهمی که مجرم شناخته نشده و به واسطه بازداشت، دچار خسران و ضرر مادی و معنوی شده شرایطی در نظر گرفته است تا بتواند این خسارت را جبران کند. در قانون آیین دادرسی کیفری ایران مسئولیت دولت به خسارت ناشی از بازداشت غیرقانونی اعم از اینکه مبنای مسئولیت تقصیر یا خطای قاضی یا اشخاص دیگر باشد، مورد پذیرش قرار گرفته است.

طبق ماده ۲۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری: اشخاصی که در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی به هر علت بازداشت می‌شوند و از سوی مراجع قضایی، حکم برائت یا قرار منع تعقیب در مورد آنان صادر شود، می‌توانند با رعایت ماده (۱۴) این قانون خسارت ایام بازداشت را از دولت مطالبه کنند.

ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می‌دارد: شاکی می‌تواند جبران تمام ضرر و زیان‌های مادی و معنوی و منافع ممکن‌الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.

طبق تبصره یک این ماده، زیان معنوی عبارت از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی است. دادگاه می‌تواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارت مالی، به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم نماید.

همچنین طبق تبصره دو ماده فوق، منافع ممکن‌الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صِدق اتلاف نماید. همچنین مقررات مرتبط به منافع ممکن‌الحصول و نیز پرداخت خسارت معنوی شامل جرائم موجب تعزیرات منصوص شرعی و دیه نمی‌شود.

در ماده ۱۶۳ قانون مجازات اسلامی نیز، لزوم جبران خسارت ایام بازداشت بی‌گناه مورد اشاره قرار گرفته است. این ماده مقرر داشته است: اگر پس از اجرای حکم، دلیل اثبات‌کننده جرم باطل شود مانند آنکه در دادگاه مشخص شود که مجرم شخص دیگری بوده یا اینکه جرم رخ نداده است و متهم به علت اجرای حکم، دچار آسیب بدنی یا جانی یا خسارت مالی شده باشد، کسانی که ایراد یا خسارت مذکور مستند به آنان است، اعم از ادا کننده سوگند یا شاکی یا شاهد حسب مورد به قصاص یا دیه یا تعزیر مقرر در قانون و جبران خسارت مالی محکوم می‌شوند.

نحوه مطالبه خسارت ایام بازداشت

بر اساس ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسی کیفری، شخص بازداشت شده باید ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی حاکی از بی‌گناهی خود، درخواست جبران خسارت را به کمیسیون استانی، متشکل از سه نفر از قضات دادگاه تجدیدنظر استان به انتخاب رئیس قوه قضاییه تقدیم کند. کمیسیون در صورت احراز شرایط مقرر در این قانون، حکم به پرداخت خسارت صادر می‌کند. در صورت رد درخواست، این شخص می‌تواند ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض خود را به کمیسیون موضوع ماده (۲۵۸) این قانون اعلام کند.

کمیسیون ماده ۲۵۸، کمیسیونی ملی جبران خسارت، متشکل از رئیس دیوان عالی کشور یا یکی از معاونان وی و دو نفر از قضات دیوان عالی کشور به انتخاب رئیس قوه قضاییه است که رسیدگی به اعتراض شخص بازداشت شده در این کمیسیون صورت می‌گیرد. رای این کمیسیون قطعی است.

به موجب ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری جبران خسارت موضوع ماده (۲۵۵) این قانون (که شرح آن گذشت) بر عهده دولت است و در صورتی که بازداشت بر اثر اعلام مغرضانه جرم، شهادت کذب و یا تقصیر مقامات قضایی باشد، دولت پس از جبران خسارت می‌تواند به مسئول اصلی مراجعه کند.

بر اساس ماده ۸ آیین‌نامه جبران خسارت ناشی از بازداشت مصوب ۱۳۹۵، درخواست جبران خسارت باید حاوی موارد زیر باشد.

الف- نام، نام­ خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، تلفن همراه، پست الکترونیکی، کد پستی و نشانی دقیق متقاضی.

ب- شعبه بازداشت کننده و شعبه صادرکننده قرار منع تعقیب یا رأی برائت قطعی.

پ- مدت بازداشت، میزان و نوع خسارات وارده.

تبصره - تصویر مصدق قرار منع تعقیب یا رأی برائت باید به ضمیمه اوراق مزبور ارسال گردد. همچنین، چنانچه متقاضی مدارکی داشته باشد می‌تواند به ضمیمه ارسال نماید.

در چه مواردی فرد بازداشتی پس از تبرئه مستحق جبران خسارت نیست؟

با وجود اینکه بازداشت فرد بی‌گناه نیازمند جبران است، در قانون برای این افراد محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده که در ماده ۲۵۶ قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است.

به موجب ماده ۲۵۶ قانون آیین دادرسی کیفری، در موارد زیر شخص بازداشت شده مستحق جبران خسارت نیست:

الف- بازداشت شخص، ناشی از خودداری در ارائه اسناد، مدارک و ادله بی‌گناهی خود باشد.

ب- به منظور فراری دادن مرتکب جرم، خود را در مظان اتهام و بازداشت قرار داده باشد.

پ- به هر جهتی به ناحق موجبات بازداشت خود را فراهم آورده باشد.

ت- همزمان به علت قانونی دیگر بازداشت باشد.

انتهای پیام/