قوانین و مقررات پیوند اعضا و اهدای عضو در ایران

اهدای عضو، فرآیندی است که در آن عضو یا بافت زنده‌ای از یک فرد (اهداکننده) که امکان دارد یک فرد زنده و یا یک فرد مرگ مغزی باشد، به شخص دیگری (گیرنده) پیونده داده و منتقل می‌شود تا به بهبود کیفیت زندگی گیرنده کمک کند و یا حتی زندگی او را نجات دهد. این فرآیند می‌تواند شامل اعضایی مانند: کلیه، کبد، قلب، ریه، پانکراس و ... باشد. همچنین می‌تواند شامل بافت‌هایی مانند پوست، استخوان، و قرنیه چشم را نیز اهدا کرد.

قوانین مربوط به پیوند اعضا و اهدای عضو در ایران در قوانین مختلف از جمله قانون مجازات اسلامی، یک قانون تحت عنوان «قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است» و آیین‌نامه اجرای مربوط به این قانون و دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های مربوطه وضع و تصویب شده است.

پیوند اعضا در قانون مجازات اسلامی

مواد ۷۲۴، ۵۷۵، ۵۶۶ و ۱۵۸ به عنوان مهمترین مواد موجود در قانون مجازات اسلامی است که به موضوع پیوند اعضا و قوانین مربوط به آن می‌پردازد.

بند ج ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی: هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می‌شود، در موارد فوری اخذ رضایت ضروری نیست.

ماده ۵۶۶ قانون مجازات اسلامی: دیه اعضایی که با پیوند و امثال آن در محل عضو از بین رفته، قرار گرفته است و مانند عضو اصلی دارای حیات می‌شوند به میزان دیه عضو اصلی است و اگر دارای حیات گردد ولی از جهت دیگری معیوب شود، دیه عضو معیوب را دارد. از بین بردن اعضای مصنوعی، تنها موجب ضمان مالی است.

ماده ۷۲۴: قطع اعضای میت برای پیوند به دیگری در صورتی که با وصیت او باشد، دیه ندارد.

ماده ۵۷۵: پیوند خوردن عضو پس از جنایت تاثیری در دیه ندارد.

قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است مصوب ۱۳۷۹/۰۱/۱۷

ماده واحده - بیمارستان‌های مجهز برای پیوند اعضاء، پس از کسب اجازه کتبی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، می‌توانند از اعضای سالم بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان بر طبق نظر کارشناسان خُبره مسلّم باشد، به شرط وصیت بیمار یا موافقت ولّی میّت جهت پیوند به بیمارانی که ادامه حیاتشان به پیوند عضو یا اعضای فوق بستگی دارد استفاده نمایند.

تبصره ۱- تشخیص مرگ مغزی توسط کارشناسان خبره در بیمارستان‌های مجهز دانشگاه‌های دولتی صورت می‌گیرد. این کارشناسان با حکم وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به مدت چهار سال منصوب می‌شوند. 

تبصره ۲- اعضای تیم‌های تشخیص مرگ مغزی نبایستی عضویت تیم‌های پیوندکننده را داشته باشند. 

تبصره ۳- پزشکان عضو تیم از جهت جراحات وارده بر میّت مشمول دیه نخواهند گردید.

‌آیین‌نامه اجرایی این قانون به وسیله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نماینده قوه قضاییه با هماهنگی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران و بنیاد امور بیماری‌های خاص ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این قانون تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید. 

قانون فوق مشتمل بر ماده واحده و سه تبصره در جلسه علنی روز چهارشنبه، مورخ هفدهم فروردین ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و نه مجلس شورای اسلامی تصویب و تأییدیه شورای نگهبان در مهلت مقرر در اصل نود و چهارم (۹۴) قانون اساسی واصل نگردیده است.

آیین‌نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است مصوب ۱۳۸۱/۰۲/۲۵ هیئت وزیران

هیئت و‌زیران در جلسه مورخ ۱۳۸۱/۲/۲۵ بنا به پیشنهاد شماره ۳۷۲۰ مورخ ۱۳۸۰/۳/۲۸ و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و‌ در اجرای تبصره (۳) ماده و‌احده قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده و یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است ـ مصوب ۱۳۷۹/۱/۱۷‌ـ و‌ رعایت هماهنگی با دستگاه‌های مقرر در تبصره یادشده، آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور را به شرح ذیل تصویب کرد:

آیین‌نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است

ماده ۱‌ـ مرگ مغزی عبارت است از قطع غیر قابل برگشت کلیه فعالیت‌های مغزی کورتیکال (قشر مغز)، ساب کورتیکال (لایه زیر قشر مغز) و ساقه مغزی به طور کامل.

تبصره ـ شرایط احراز مرگ مغزی و ضوابط و معیار‌های آن توسط و‌زیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی طی دستورالعملی در چارچوب این آیین‌نامه تعیین و ابلاغ خواهد شد.

ماده ۲‌ـ تشخیص و تأ‌یید مرگ مغزی بر اساس ضوابط این آیین‌نامه توسط چهار پزشک متشکل از یک متخصص نورو‌لوژی، یک متخصص جراحی مغز و اعصاب، یک متخصص داخلی و یک متخصص بیهوشی صورت می‌گیرد.

تبصره ۱‌ـ متخصصان فوق‌الذکر در هر یک از دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان‌ها که دارای بیمارستان‌های مجهز باشند، توسط و‌زیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انتخاب و احکام آنان برای مدت چهار سال صادر خواهد شد.

تبصره ۲‌ـ هر کدام از پزشکان صدرالذکر این ماده جداگانه بیمار را معاینه نموده، برگه مخصوص این امر را تکمیل، امضا و مهر می‌نمایند و در صورت اتفاق آرا، مرگ مغزی بیمار مسلم خواهد بود.

تبصره ۳‌ـ تأ‌یید پزشک قانونی در حیطه و‌ظایف و مسؤو‌لیت‌های مربوط، درزیر برگه مخصوص ـ یادشده در تبصره (۲) فوق ـ ضرو‌ری است.

تبصره ۴ـ برگه تعیین و تأ‌یید مرگ مغزی توسط و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و در اختیار مراکز تشخیص‌دهنده مرگ مغزی قرار خواهد گرفت.

تبصره ۵ـ تشخیص قطعی مرگ مغزی باید در بیمارستان‌های مجهز دانشگاهی دو‌لتی انجام شود.

ماده ۳‌ـ اعضای تیم‌های تشخیص و تأ‌یید مرگ مغزی نباید عضو تیم‌های پیوندکننده باشند.

ماده ۴ـ کلیه بیمارستان‌های کشور موظفند موارد و‌قوع مرگ مغزی را به مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های خاص و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گزارش دهند تا مراتب توسط تیم تشخیص‌دهنده مرگ مغزی تأ‌یید گردد.

ماده ۵ـ پس از مشخص شدن مرگ مغزی، مراحل بعدی درصورت و‌صیت بیمار یا موافقت و‌لیّ میت انجام خواهد شد.

ماده ۶‌ـ و‌صیت بیمار درچارچوب قوانین مربوط می‌تواند به دو‌صورت کتبی یا شفاهی باشد و با اعلام کتبی یک نفر از و‌راث قانونی قابل احراز است. در حالتی که اصل و‌صیت‌نامه در دسترس نباشد، ازو‌راث قانونی که و‌صیت نامبرده را مبنی بر اعطای عضو محرز بدانند، طبق برگه تهیه شده ازسوی و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، باید صورتجلسه تنظیم و توسط افراد مطلع امضا شود.

ماده ۷ـ و‌لی میت همان و‌راث کبیر قانونی می‌باشند که می‌توانند رضایت خود را مبنی بر پیوند اعضا اعلام نمایند. رضایت کلیه و‌راث یادشده لازم است.

تبصره ۱ـ موافقت و‌لی میت باید کتبی صورت گیرد و‌در پرو‌نده ضبط شود.

تبصره ۲ـ احراز و‌لی میت باید براساس مدارک مثبته باشد.

ماده ۸ـ ایجاد هماهنگی‌های لازم در اجرای این آیین‌نامه، به عهده مرکز مدیریت پیوند و‌بیماری‌های خاص و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌باشد.

تبصره ـ انتخاب‌گیرندگان و او‌لویت‌بندی آنان جهت انجام پیوند، طبق برنامه تنظیمی‌ و‌ توسط مرکز فوق‌الذکر انجام خواهد شد.

ماده ۹ـ و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای تأ‌مین هزینه‌های مترتب بر امر پیوند اعضا، (هزینه‌های ICU، انتقال متوفی، تهیه و‌انتقال عضو و انجام عمل پیوند) و همچنین انجام امور فرهنگی، پیشنهادات لازم را به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور اعلام و سازمان مذکور نیز اعتبارات لازم را درهرسال تحت عنوان ردیفی خاص درقانون بودجه کل کشور پیش بینی می‌نماید.

ماده ۱۰ـ و‌زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در چارچوب قانون مربوط و این آیین‌نامه، سایر دستورالعمل‌های لازم را صادر و به مبادی ذی‌ربط ابلاغ خواهد نمود.

طبق بند اخر این آیین‌نامه، دستورالعمل‌های بسیاری در رابطه با پیوند و فراهم‌آوری عضو از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصویب شده است که از جمله این دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌ها می‌توان به مصوباتی از جمله: دستورالعمل اجرایی پیوند کلیه از اهداکننده زنده در بیمارستان‌های مجاز پیوند، دستورالعمل اجرایی تایید مرگ مغزی، منشور حقوق بیماران، شیوه‌نامه ثبت اطلاعات نسوج پیوندی دستورالعمل نحوی نگهداری از قلب اهداکنندگان مرگ مغزی، دستورالعمل نحوه مراقبت از بیماران با GCS برابر ۳ (مرگ مغزی)، دستورالعمل بررسی‌های کلینیکی - پاراکلینیکی اهداکنندگان مرگ مغزی، شیوه‌نامه اجرایی واحد‌های فراهم آوری و ... اشاره کرد.

انتهای پیام/