دعوای تایید فسخ قرارداد؛ شرایط و ضوابط رسیدگی به دعوا در دادگاه

زمانی که بین دو یا چند نفر قراردادی به صورت قانونی و صحیح تنظیم می‌شود، ممکن است تحت شرایطی و به دلایلی این قرارداد خاتمه پیدا کند. خاتمه قرارداد به روش‌های متفاوتی انجام می‌شود که «فسخ قرارداد» یکی از راهکار‌های اتمام قرارداد است.

فسخ یک قرارداد توسط یکی از طرفین نیازمند اعلام آن به طرف مقابل است. یعنی قصد فسخ به تنهایی کافی نیست و باید به طرف مقابل اعلام شود.

بنابراین وقتی یک طرف قرارداد از حق قانونی یا قراردادی خود برای پایان دادن به آن استفاده می‌کند، باید این موضوع را به اطلاع طرف مقابل برساند. این کار معمولا از طریق ارسال اظهارنامه انجام می‌شود مگر اینکه در قرارداد روش خاصی برای این کار مشخص شده باشد.

اما اگر پس از ابلاغ اظهارنامه، طرف مقابل به آثار ناشی از فسخ رضایت ندهد و آن‌ها را انجام ندهد مثلا بهای مقرر را به طرف فسخ کننده نپردازد، شخصی که قرارداد را فسخ کرده باید «تایید فسخ قرارداد» را از دادگاه بخواهد تا بتواند از آثار قانونی آن استفاده کند.

شرایط فسخ معامله

فسخ حقی است که یکی از طرفین قرارداد به موجب شرایط و ضوابط خاصی آن را اعمال می‌کند و منجر به از بین رفتن و خاتمه آن قرارداد می‌شود.

برای فسخ قرارداد دو راهکار وجود دارد:

- فسخ با توافق طرفین و پیش‌بینی در قرارداد

گاهی طرفین در قرارداد شرایطی را تعیین می‌کنند که در صورت تحقق آن‌ها، یک یا هر دو طرف می‌توانند برای فسخ قرارداد اقدام کنند. به‌عنوان‌مثال، در قرارداد خرید آپارتمان، فروشنده و خریدار قید می‌کنند که در صورت نقد نشدن چک خریدار، فروشنده می‌تواند قرارداد را به صورت یک طرفه فسخ کند. به این موارد حق فسخ قراردادی می‌گویند و با داشتن شرایط قانونی، امکان اعمال آن وجود دارد.

طبق ماده ۱۸۸ قانون مدنی، طرفین می‌توانند حق فسخ را برای خود ایجاد یا آن را برای شخص ثالثی در نظر بگیرند، بنابراین هیچ ایراد قانونی در تعیین حق فسخ برای طرفین و یا شخص ثالث وجود ندارد. 

- حکم قانون برای فسخ یک قرارداد

در برخی موارد شرط فسخ قرارداد توسط قانون‌گذار پیش‌بینی شده است؛ قانونگذار در ماده ۳۹۶ قانون مدنی در ۱۰ بند خیاراتی که بر اساس آن امکان فسخ قرارداد وجود دارد را نام می‌برد. این خیارات عبارتند از: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار شرط، خیار تأخیر ثمن، خیار رؤیت و تخلف وصف، خیار غبن، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار شرکت و خیار تخلف شرط. در مواد بعدی توضیح این خیارات بیان می‌شود.

طبق این مواد قانونی، خریدار یا فروشنده می‌تواند تحت شرایطی قراردادی را که در ابتدا و به هنگام انعقاد غیرقابل فسخ و برهم زدن بوده را فسخ کند.

رسیدگی به دعوای تایید فسخ قرارداد

یکی از دعاوی رایج در حوزه قرارداد‌ها «دعوای تایید فسخ قرارداد» است. در شرایطی که یکی از طرفین قرارداد حق فسخ داشته باشد و یا اینکه به دلیل تخلف یک طرف از شروط مندرج در قرارداد، برای طرف دیگر حق فسخ ایجاد شود، فرد صاحب حق فسخ می‌تواند برای مشخص شدن تکلیف قرارداد و احراز آن، ادعای حق فسخ خود را به صورت قانونی مطرح کند و از دادگاه تقاضای «تایید فسخ قرارداد» داشته باشد.

پس از طرح دعوای تایید فسخ قرارداد نزد مرجع صالح، دادگاه پس از بررسی دقیق ابعاد مختلف قرارداد و شرایط آن، صحت یا عدم صحت ادعای فسخ قرارداد را بررسی می‌کند. در صورتی که فسخ قرارداد به درستی انجام شده و شرایط فسخ نیز اعمال شده باشد، دادگاه ادعای خواهان را تایید و حکم به تایید فسخ را صادر و اعلام می‌کند. در این صورت، آثار و تبعات بعدی به نفع خواهان خواهد بود.

این حکم، جنبه اعلامی دارد و قاضی در اراده افراد دخالت نمی‌کند و صرفا فسخ قرارداد را تایید و اعلام می‌کند.

خواهان باید دقت داشته باشد که پیش از صدور حکم توسط دادگاه، نمی‌تواند قرارداد را فسخ شده بداند و از تعهدات خود غافل شود.

لازم به ذکر است که تایید فسخ قرارداد به راحتی ممکن نیست و شرایط و ضوابط خاص خود را دارد.

شرایط پذیرش دعوای تایید فسخ قرارداد

پذیرش دعوای تایید فسخ قرارداد نیازمند رعایت شرایط ذیل است:

• ارسال اظهارنامه

برای طرح دعوای تایید فسخ قرارداد، خواهان ابتدا باید اظهارنامه‌ای مبنی بر فسخ قرارداد برای طرف قرارداد ارسال کند و سپس طی دادخواستی تقاضای اعلام فسخ آن را داشته باشد.

بنابراین پیش از تقاضای تایید فسخ معامله، فسخ باید از سوی صاحب حق به طرف معامله اعلام شود؛ در غیر این صورت دعوی رد می‌شود.

• امکان فسخ

وجود امکان فسخ برای تایید فسخ یک قرارداد لازم است لذا اگر به عنوان مثال، مدت زمان اعتبار یک قرارداد به اتمام رسیده باشد، دیگر نمی‌توان برای فسخ و تایید آن اقدام کرد.

• اعمال به موقع حق فسخ

در برخی موارد، لازم است برای اعمال حق فسخ طی یک مدت زمان معین اقدام شود و در صورت انقضای آن مدت، دیگر نمی‌توان قرارداد را فسخ کرد.

• عدم سقوط حق فسخ قانونی

در مواردی طرفین، اختیار فسخ خود را با درج عباراتی مانند: اسقاط کافه خیارات، ساقط می‌کنند. در این شرایط حتی اگر شرایط فسخ وجود داشته باشند، امکان فسخ قرارداد و تایید آن وجود نخواهد داشت.

• اهلیت فسخ‌کننده قرارداد

یکی از شرایط مهم و اصلی فسخ قرارداد این است که شخصی که برای فسخ اقدام می‌کند، اهلیت قانونی (بلوغ، عقل، رشد) داشته باشد. در غیر این صورت نمی‌تواند برای فسخ اقدام کند؛ حتی اگر در زمان انعقاد قرارداد اهلیت لازم را داشته باید در زمان فسخ نیز باید همچنان اهلیت قانونی داشته باشد تا بتواند اقدام به فسخ کند.

از آنجا که صحت هر قراردادی منوط به شرایط خاص آن است، در زمان فسخ نیز باید به صحت این شرایط دقت شود. از مهم‌ترین الزامات حقوقی در یک قرارداد این است که شروط به نحوی صحیح در قرارداد درج شوند.

لازم به ذکر است که در قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول نیز از دعوای تایید فسخ قرارداد یاد شده است. طبق تبصره یک ماده یک این قانون: دعوای تنفیذ فسخ معاملات ثبت شده اموال غیرمنقول، در مواردی که ثبت فسخ مستلزم رای مرجع قضایی یا داوری است، مشروط بر اینکه ظرف پانزده روز پس از اعمال حق فسخ، اظهارنامه رسمی ارسال و ظرف پانزده روز بعد از آن نسبت به طرح دعوای تنفیذ فسخ اقدام شود، مسموع است هرچند فسخ ثبت نشده باشد.

مرجع صالح رسیدگی به انواع دعوای تایید فسخ قرارداد

دعوای تایید فسخ قرارداد می‌تواند از نوع مالی یا غیرمالی باشد، برای اینکه مشخص شود دعوای تایید فسخ قرارداد از نوع مالی است یا غیرمالی، لازم است موضوع دعوای اصلی مشخص شود. به عنوان مثال، اگر پس از تقاضای تایید فسخ قرارداد، مطالبه استرداد ثمن معامله انجام شود، با توجه به اینکه دعوای استرداد ثمن یک دعوای مالی است، بنابراین دعوای تایید فسخ نیز یک دعوای مالی خواهد بود.

خواسته تایید فسخ قرارداد مالی، از جمله دعاوی است که در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد و تایید فسخ قرارداد غیرمالی، همچنان در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی است.

نکات مهم در تأیید فسخ قرارداد

در تأیید فسخ قرارداد، چند نکته مهم وجود دارد که باید مدنظر قرار بگیرد:

• بررسی شرایط فسخ قرارداد
• اعلام فسخ قرارداد به طرف مقابل از طریق اظهارنامه قبل از درخواست
• بیان دلایل فسخ قرارداد از سوی طرف فسخ کننده به طرف مقابل
• تأیید فسخ با مراجعه به دادگاه یا مرجع قضایی در مواقع لزوم
• مشخص کردن آثار فسخ قرارداد به طور دقیق
• مراعات حقوق طرفین قرارداد

در مجموع، تأیید فسخ قرارداد باید با رعایت نکات مهم و قانونی انجام شود تا از هرگونه ایراد و اشکال حقوقی جلوگیری شود.

با توجه به مطالب بیان شده طرفین قرارداد باید توجه داشته باشند که درخواست تأیید فسخ قرارداد یکی از مسائل حقوقی پیچیده‌ای است که خواهان برای گرفتن این تأیید باید با آگاهی کامل، اقدام کند تا بتواند دادگاه را به طور کامل قانع کنند؛ بنابراین مراجعه به یک وکیل خبره در این زمینه، کمک زیادی به افراد متقاضی این درخواست خواهد کرد. 

انتهای پیام/