دادگاه آنلاین چیست؟ +راهنمای شرکت در دادگاه برخط

خبرگزاری میزان- تبدیل فرایند‌های سنتی به شیوه‌های نوین از وظایف مهم دستگاه قضایی است و هوشمندسازی فرایند‌های قضایی از موضوعات مورد انتظار مردم و رهبری از قوه قضاییه است.

دادرسی الکترونیک و برگزاری دادگاه‌های برخط (آنلاین)، از جمله اقدامات مهمی است که قوه قضاییه در راستای هوشمندسازی فرآیند‌های قضایی و توجه به حقوق شهروندی انجام داده است. 

دادگاه الکترونیک و دادگاه آنلاین یا برخط چیست؟

با پیشرفت تکنولوژی و گسترش استفاده از اینترنت، سیستم قضایی نیز همگام با این تحولات و جهت استفاده عموم مردم از فناوری‌های نوین ارتباطی پیش رفت. پیش از همه‌گیری کرونا دلایل مهمی مانند: کاهش تردد شهروندان در سطح شهر، کاهش هزینه‌های مردم برای رسیدگی به پرونده‌ها، هوشمندسازی در راستای سند تحول قضایی و ... وجود داشت که نظام قضایی بر مبنای آن، برگزاری دادگاه‌های آنلاین را در برنامه آینده خود قرار داده بود. اما در راستای کاهش خطر انتقال ویروس کرونا، نظام قضایی را بیش از هر زمان دیگری به سمت ایجاد تحول قضایی در نحوه برگزاری جلسات رسیدگی سوق داد و به واسطه نیاز مبرم به برگزاری جلسات رسیدگی به‌صورت آنلاین، قوه قضاییه با ایجاد امکانات ارتباطی و فناوری مورد نیاز و توسعه زیرساخت‌های لازم، برگزاری دادگاه‌های الکترونیک را در ایران عملی ساخت.

به طور کلی دو نوع دادگاه برخط وجود دارد، دادگاه‌هایی که دو طرف پرونده می‌توانند به صورت آنلاین در آن شرکت کنند و با نام «دادگاه الکترونیک» شناخته می‌شود، اما به‌صورت آنلاین برای مردم پخش نمی‌شود، و نوع دیگر، دادگاه‌هایی که دو طرف یا یک طرف در دادگاه حضور دارند و با رضایت طرفین و تشخیص قاضی، دادگاه به‌صورت برخط برگزار می‌شود و مردم نیز می‌توانند دادگاه را از طریق سامانه‌های اعلام شده، مشاهده کنند که با نام «دادگاه علنی برخط» شناخته می‌شود. بنابراین پخش آنلاین دادگاه، مشمول دادگاه‌هایی است که از نظر قانون و قاضی رسیدگی‌کننده به پرونده برگزاری علنی آن بلامانع است.

دادگاه الکترونیک یا برخط پدیده‌ای تقریبا نوظهور است که از طریق آن، دو طرف دعوا یا یک طرف دعوا و یا وکلای آن‌ها در بستر فضای مجازی در دادگاه حضور پیدا می‌کنند و بدون آنکه نیازی به حضور فیزیکی در مراجع قضایی باشد؛ دادگاه آن‌ها برگزار می‌شود و همانند دادگاه فیزیکی، حق دفاع و صحبت نیز برای طرفین و وکلای آن‌ها محفوظ است.

در دادگاه الکترونیک، اتفاق مهمی که رخ می‌دهد، این است که دادرسی‌های آنلاین مختص به ایرانیان داخل کشور نیست و ایرانیان خارج از کشور نیز می‌توانند بدون آنکه وارد کشور شوند، در بستر فضای مجازی در دادگاه خود شرکت کنند. بسیاری از ایرانیان خارج از کشور اطلاعی از خدمات مجازی ندارند و نمی‌دانند که می‌توانند به‌صورت الکترونیک در جلسات شرکت کنند.

در دادگاه‌های الکترونیک و برخط مانند سایر دادگاه‌ها، پس از طی مراحل دادرسی و رسیدگی به خواسته در دادگاه بدوی و شعبه تجدیدنظر با رعایت تشریفات قانونی و اخذ اظهارات طرفین و وکلای آن‌ها، حکم صادر می‌شود.

چطور در دادگاه الکترونیک و دادگاه برخط شرکت کنیم؟

باتوجه به توضیحی که ارائه شد نحوه حضور در دادگاه الکترونیک و دادگاه علنی برخط متفاوت است.

الف) نحوه شرکت طرفین پرونده در دادگاه الکترونیک

شرکت طرفین پرونده در دادگاه الکترونیک به این نحو است که پس از طرح دادخواست یا شکایت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی توسط خواهان یا شاکی یا وکیل او و ارسال ابلاغیه الکترونیکی برای طرفین دعوا، پیامکی از سوی قوه قضاییه برای آن‌ها ارسال می‌شود. این پیامک حاوی مشخصات فردی دریافت‌کننده، موضوع جلسه، تاریخ برگزاری و یک لینک متصل به درگاه سایت عدلیران یا همان درگاه خدمات الکترونیک قضایی است.

دریافت‌کننده پیامک باید ظرف مدت ۲۴ ساعت پس از دریافت آن،  به لینک ارسال شده وارد شود و حضور خود در جلسه رسیدگی را اعلام کند. عدم ورود به لینک و عدم اعلام حضور، به‌منزله حضور در محل جلسه به نحو فیزیکی خواهد بود.

با ورود به لینک ارسال شده در پیامک، شخص به درگاه سایت عدلیران هدایت می‌شود و در مرحله اول، باید کدملی و رمز شخصی ثبت نام الکترونیک (کد ثنا) خود در درگاه قوه قضاییه را در قسمت مربوطه وارد کند تا به سامانه جلسه الکترونیک قضایی وارد شود. در این مرحله بعد شخص با انتخاب گزینه «اعلام نحوه حضور» سه گزینه برای انتخاب خواهد داشت:

-حضور در محل برگزاری جلسه رسیدگی

-شرکت در جلسه رسیدگی به شکل ویدیوکنفرانس/آنلاین/مجازی

-عدم امکان شرکت در جلسه رسیدگی

در صورتی‌که شخص (داخل کشور یا خارج از کشور)، گزینه «شرکت در جلسه رسیدگی به شکل ویدیوکنفرانس/آنلاین/مجازی» را انتخاب کند با ورود به صفحه‌ای جدید، با پرداخت هزینه برگزاری جلسه به صورت آنلاین، می‌تواند در زمان تعیین شده در دادگاه به صورت آنلاین حاضر شود.

ب) نحوه شرکت در دادگاه‌های برخط

جلسه دادگاه علنی با اعلام رضایت طرفین مبنی بر برگزاری دادگاه به صورت برخط و صلاح‌دید مقام قضایی به صورت برخط برگزار می‌شود. این جلسه برای افرادی که کد ورود به سامانه برخط را دارند، قابل مشاهده است.

علاقه‌مندان می‌توانند از طریق اطلاعیه‌های منتشر شده در صفحات مجازی مدیریت رسانه و روابط عمومی و یا از طریق ورود به درگاه خدمات الکترونیک قضایی به آدرس https://eadl.ir و انتخاب بخش دادگاه‌های برخط استان موردنظر خود را انتخاب کنند و در سالن‌های مجازی برگزاری دادگاه‌های برخط استان موردنظر خود حضور پیدا کنند.

برگزاری تمامی دادگاه‌های علنی برخط دادگستری استان تهران از طریق تارنمای رسمی دادگستری به نشانی https://dadgostari-th.eadl.ir اطلاع‌رسانی می‌شود.

دادگاه‌ها علنی و برخط تهران در فضای اسکای روم درگاه قوه قضاییه و از طریق نشانی الکترونیک https://www.skyroom.online/ch/mahtateh/theran۰۹ نیز قابل پخش است و ۳ هزار اتاق در این درگاه برای مخاطبان در نظر گرفته شده است.

به جهت استقبال زیاد مردم از دادگاه‌های برخط، این دادگاه‌ها از طریق آپارات نیز قابل تماشاست تا عموم مردم بتوانند از آن استفاده کنند.

برای شرکت در دادگاه آنلاین که در اسکای روم برگزار می‌شود، شرکت‌کنندگان باید از مرورگر کروم استفاده کنند. در صورت شرکت در جلسه دادگاه آنلاین از طریق تلفن همراه، باید سیستم عامل تلفن همراه بالاتر از اندروید ۷ باشد و در صورت ورود به جلسه با سیستم کامپیوتر، لپ‌تاپ یا سایر سیستم‌های مشابه باید از مرورگر کروم نسخه بالاتر از ۶۰ استفاده کنند.

مخاطبان دادگاه‌های آنلاین چه کسانی هستند؟

مخاطبان اصلی دادگاه‌های علنی آنلاین، بیشتر از بین اساتید حقوق، دانشجویان حقوق، کارآموزان قضاوت و کارآموزان وکالت، وکلا، اعضای دفاتر اسناد رسمی و گروه‌های حقوقی هستند. دادگاه‌های برخط، زمینه استفاده از تجارب قضات را بیش از پیش فراهم کرده است.

باتوجه به استقبال دانشجویان، اطلاع‌رسانی لازم در زمینه برگزاری دادگاه‌های برخط برای تمام دانشجویان کشور از طریق ابلاغ به دانشگاه‌های استان انجام شده است و این امر مورد استفاده دانشجویان دانشگاه‌های کشور نیز قرار گرفته است.

امکان برگزاری جلسه رسیدگی آنلاین برای تمام پرونده‌ها و دعاوی وجود دارد؟

در حال حاضر برای تمامی پرونده‌ها و دعاوی امکان برگزاری دادگاه به صورت آنلاین وجود ندارد. این‌طور نیست که تمام اشخاص با دریافت پیامک از سوی قوه قضاییه امکان انتخاب برگزاری جلسه رسیدگی به صورت آنلاین را داشته باشند، بلکه بسته به نوع پرونده و امکان یا عدم امکان برگزاری جلسه رسیدگی به شکل آنلاین، این امکان می‌تواند وجود داشته باشد که جلسه به صورت غیرحضوری و آنلاین برگزار شود.

دادگاه‌های برخط، گامی در مسیر تحقق اهداف سند تحول قضایی

در راستای اجرای سند تحول قضایی و تأکیدات رئیس قوه قضاییه مبنی بر گسترش فناوری‌های نوین و تضمین دستیابی آسان مردم به خدمات قضایی، دادگاه‌های علنی برخط برگزار می‌شوند. برگزاری این دادگاه‌ها، نشان‌دهنده رشد فناوری اطلاعات در قوه قضاییه است.

با توجه به اینکه سند تحول قوه قضاییه، به موضوع بهره‌گیری هرچه بیشتر از فناوری‌های روز دنیا در ارائه خدمات قضایی تأکید فراوانی شده، استفاده از ظرفیت‌های جدید در مسیر تسریع و تسهیل دادرسی الکترونیک به‌صورت برخط، مورد توجه فراوان مسئولان قضایی در محاکم قرار گرفته است.

دادگاه‌های برخط، ابلاغ الکترونیک قضایی و اعزام و بدرقه الکترونیک زندانیان از جمله مواردی است که در سال‌های اخیر در جهت تبدیل شیوه‌های سنتی به جدید انجام شده است.

بیش از ۵۰ درصد سند تحول قضایی پایه فناورانه دارد و موضوعی که در سند تحول قضایی نیز بر آن تاکید شده، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. در همین راستا، سال گذشته (۱۴۰۱) تعداد ۵۱۷ هزار و ۷۷۳ جلسه دادرسی به‌صورت الکترونیک برگزار شده و در حال حاضر ۸۰ درصد جلسات رسیدگی زندانیان به‌صورت الکترونیک انجام می‌شود.

مبنای قانونی برگزاری دادگاه‌های علنی به صورت برخط

در اجرای منویات مقام معظم رهبری و تأکیدات ریاست قوه قضاییه، برگزاری دادگاه‌ها به‌صورت علنی و برخط به‌عنوان برنامه اجرایی ذیل اهداف سند تحول قضایی در دستور کار قرار گرفته است.

ظرفیت‌های موجود در قانون، اجازه برگزاری دادگاه‌های علنی آنلاین را به قضات داده است. به‌طور کلی در قانون اساسی اصل بر برگزاری دادگاه‌ها به‌صورت علنی است چراکه وقتی دادگاه به‌صورت علنی برگزار شود حقوق طرفین پرونده بیشتر رعایت می‌شود و عموم مردم در جریان روند رسیدگی قرار می‌گیرند که در نهایت موجب اعتماد بیشتر مردم به دستگاه قضایی خواهد شد.

مستندات قانونی برگزاری دادگاه‌ها به‌صورت علنی و برخط شامل: اصل ۱۶۵ قانون اساسی (مبنی بر برگزاری دادگاه‌ها به صورت علنی)، ماده ۱۷۵ قانون آیین دادرسی کیفری (مبنی بر جواز استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی در دادرسی الکترونیک)، مواد ۳۵۲ و ۳۵۳ قانون آیین دادرسی کیفری (مبنی بر برگزاری محاکمه به‌صورت علنی و شرایط تصویربرداری و انتشار آن)، و ماده ۶۵۹ قانون مذکور (مبنی بر جواز به کارگیری سامانه‌های ویدئو کنفرانس و سایر سامانه‌های ارتباطات الکترونیکی در فرایند دادرسی)، می‌شود.

از دیگر مستندات برگزاری دادگاه‌های برخط می‌توان به ماده ۲۵ آیین‌نامه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی (مبنی بر جواز انجام برخی امور اصحاب دعوی از طریق الکترونیک) و دستورالعمل نحوه انتشار احکام دادگاه‌ها و برگزاری دادگاه علنی مصوب ۱۴۰۰، را نام برد.

همچنین باتوجه به راهبرد چهار عامل دو از ماموریت اول سند تحول قضایی (مبنی بر فراهم‌سازی دسترسی برخط دادگاه‌ها)، برگزاری دادگاه علنی برخط، در دستور کار قوه قضاییه قرار گرفته تا ضمن تبیین برخی جزئیات پرونده‌ها و واقعیت‌ها و مشکلات مربوط به فرآیند رسیدگی قضایی، از تولید ابهام و انتشار شایعات جلوگیری کرده و همزمان محیط آموزشی مناسبی برای دانشجویان رشته‌های حقوق و کارآموزان دستگاه قضایی فراهم کند.

دادگاه برخط بین‌المللی

دادگاه‌های برخط علاوه بر دادگاه‌های داخلی، به‌صورت بین‌المللی نیز برگزار می‌شوند. به‌عنوان مثال در مواردی خواهان پرونده از کشور‌های آلمان و سوئد نیز در جلسه رسیدگی حضور پیدا کرده است.

در راستای برگزاری دادگاه‌های برخط بین‌المللی، دادگستری استان خراسان جنوبی به‌عنوان استانی پیشتاز در برگزاری دادگاه‌های برخط توانسته است در سال جاری با ایرانیان خارج از کشور از کشور‌های مختلفی مانند: آمریکا، کره جنوبی، آلمان، هلند، کویت، انگلیس، پاکستان، عراق، ترکیه و ... جلسه دادرسی برخط برگزار کند.

در همین راستا، در استان یزد نیز، یک پرونده حقوقی با حضور آنلاین اصحاب دعوا از سه کشور مختلف به‌صورت برخط مورد رسیدگی قرار گرفته است.

مزایای برگزاری دادگاه الکترونیک و آنلاین

برگزاری دادگاه علنی برخط مصداق ایجاد نظارت همگانی بر دادرسی عادلانه در نظام جمهوری اسلامی ایران و نمادی از شفافیت در عرصه قضایی کشور و گامی نو در دادرسی‌های قضایی است.

برگزاری دادگاه‌های الکترونیک و برخط، مزایایی به همراه دارد از جمله اینکه:

• برگزاری دادگاه علنی برخط، تحقق امور مورد تاکید قانون اساسی در رابطه با شفافیت در دادرسی و نظارت مردمی بر روند رسیدگی دادگاه‌هاست.
• برگزاری دادگاه‌های الکترونیک تاثیر بسزایی در کاهش تردد اصحاب دعوا و کاهش هزینه‌های آن‌ها دارد.
• برگزاری دادگاه‌های الکترونیک موجب کاهش اطاله دادرسی می‌شود.
• با امکان برگزاری دادگاه‌ها به صورت برخط، شهروندان ایرانی در کشور‌های دیگر دنیا نیز می‌توانند به‌صورت غیرحضوری و بدون صرف هزینه زیاد در دادگاه خود شرکت کنند.
• برگزاری دادگاه‌های برخط یکی از راهکار‌های مهم افزایش سرعت و سهولت انجام خدمات قضایی است که در راستای حداقل حضور فیزیکی شهروندان انجام می‌شود.
• برگزاری دادگاه‌های آنلاین داخل کشور مشکلات ناشی از مسافت‌های طولانی و خطرات جاده‌ای را کاهش می‌دهد و موجب صرفه‌جویی در وقت شهروندان می‌شود.
• برگزاری دادگاه‌های علنی در برابر چشم مردم، موجب اعتماد بیشتر مردم به دستگاه قضایی خواهد شد.
• دادگاه‌های علنی برخط دانش افزوده‌ای برای جامعه حقوقی کشور دارد.
• برگزاری این دادگاه‌ها موجب آشنایی کارآموزان وکالت و دانشجویان به‌صورت عملی با روند رسیدگی دادگاه به پرونده‌ها می‌شود و به‌نوعی کارآموزی همراه با کسب تجربه است.
• امکان حضور فراگیر مردم از سراسر کشور در این دادگاه‌ها به رسیدگی مطلوب دعاوی کمک می‌کند.
• سیستم پایش تصویری (ضبط و ثبت صوتی و تصویری کلیه فرآیند‌های جلسه دادگاه) موجب ارتقا کیفیت دادرسی و شفافیت هرچه بیشتر عملکرد دستگاه قضایی می‌شود.
• با وجود سیستم پایش تصویری حتی اگر قاضی هم بخواهد از حدود اختیارات قانونی خود خارج شود، مستندات تصویری اجازه چنین کاری به او نمی‌دهد و این امر به سلامت نظام قضایی کمک خواهد کرد.
• سیستم پایش تصویری و مستندسازی رسیدگی منجر می‌شود وکیل و قاضی با مطالعه و تحقیق بیشتر در جلسه حضور پیدا کنند و قضاوت به بهترین شکل انجام گیرد و همه زوایای امر در صدور رای در نظر گرفته شود.
• در مواردی که نقصی در ارائه خدمات قضایی وجود دارد پایش تصویری می‌تواند به اصلاح امور و فرآیند‌ها کمک کند.
• در جریان رسیدگی برخط تمامی مواردی مانند: احراز هویت خواهان، تشریفات قانونی سوگند، صحت اظهارات خواهان در ادای سوگند و ثبت امضای الکترونیک به شکل برخط انجام می‌شود.
• تسریع در خدمت‌رسانی قضایی، تسهیل فرایندها، جلوگیری از انحرافات اداری، کاهش جمعیت دادگاه و از بین بردن محدودیت‌های جغرافیایی از دیگر مزایای این سیستم است.
• حضور مردم در این دادگاه‌ها موجب افزایش آگاهی حقوقی، اعتماد عمومی به دستگاه قضایی و حاکمیت شده و رضایت مردم را به دنبال دارد.
• برگزاری دادگاه‌های علنی برخط با توجه به طرح نکات پیشگیرانه و بیان نکات آموزشی توسط قاضی شعبه در پیشگیری از وقوع جرم موثر خواهد بود.
• از مزیت‌های مهم این دادگاه‌ها انتقال تجربیات و دانش حقوقی به وکلا و حقوقدانان جوان در راستای افزایش زمینه تعامل بیشتر جامعه دانشگاهی و حقوقی کشور با دستگاه قضایی است.

اقدامات انجام شده در این زمینه موجب افزایش رضایت مردم از سیستم قضایی و کاهش مراجعه به دستگاه قضایی شده است. به‌عنوان مثال استفاده بهینه از فناوری اطلاعات در دادرسی و برگزاری دادگاه برخط باعث کاهش ۳۷ درصدی مراجعه به دستگاه قضایی در استان خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل شده است.

در حال حاضر کارگروه ویژه برگزاری و اطلاع‌رسانی این دادگاه‌ها نیز در برخی دادگستری‌ها تشکیل شده و با رفع محدودیت‌های فنی در زیرساخت‌های فنی و بستر‌های انتقال اطلاعات، این امکان برای کلیه شعب در رسیدگی به پرونده‌ها فراهم می‌شود.

معایب دادگاه‌های آنلاین

در کنار مزایا و محاسن این نوع دادگاه‌ها نمی‌توان معایبی را نام برد که مانع استفاده دستگاه قضایی از برگزاری داده‌های آنلاین شود، اما شاید مسائلی مانند: سخت بودن تأثیرگذاری و برقراری ارتباط با قاضی به دلیل عدم حضور فیزیکی، احتمال قطع اتصال به اینترنت هریک از حاضران در جلسه و دشوار بودن بایگانی آن از جمله معایبی باشد که باز هم به جهت مزایای متعددی که دارد، معایب کوچک احتمالی آن را پوشش می‌دهد.

در ابتدا استفاده از این سامانه‌ها برای شهروندان، وکلا، قضات و ... کاری سخت به‌نظر می‌رسید، اما با گذشت زمان و تأثیرات مثبت و مزایای این سیستم‌ها، استفاده از آن‌ها جایگزین بسیاری از مراجعات و پیگیری‌های حضوری شد.

طبق گفته مسئولان قضایی دادرسی‌های علنی برخط در آینده افزایش چشمگیری خواهد داشت. استمرار و فراگیری برگزاری دادرسی الکترونیک و دادگاه‌های علنی برخط می‌تواند موجب افزایش کیفیت رسیدگی‌ها و در نتیجه اتقان آرای قضایی شود.

انتهای پیام/