وصیت زاید بر ثلث چیست؟

خبرگزاری میزان – وصیت، یکی از اعمال حقوقی است که در دین مبین اسلام، نسبت به انجام آن، سفارشات زیادی شده است. با استفاده از قالب حقوقی وصیت، افراد قادر خواهند بود تا حدودی، تکلیف اموال و دارایی‌های خود را، برای بعد از فوت خود مشخص کنند و در صورت تمایل، مقداری از اموال خود را به فقرا اختصاص داده، آن‌ها را به مصارفی که مد نظرشان است، برسانند و یا اینکه، به اعضای خانواده یا بستگان خود اختصاص دهند که به لحاظ شرعی و قانونی، در صورت فوت شخص، عمل کردن به وصیت وی، ضروری است.

اما وصیت کردن برای هر فردی، صرفا تا حد مشخصی که در شرع تعیین شده است، یعنی تا یک سوم و ثلث ترکه فرد، در زمان فوت وی، صحیح و نافذ می‌باشد و وصیت بیشتر از یک سوم، به اصطلاح، غیر نافذ بوده و نیازمند تنفیذ ورثه است. در همین راستا، گاهی این سوال مطرح می‌شود که وصیت زاید بر ثلث یا وصیت مازاد بر یک سوم چیست و به لحاظ حقوقی، چه آثار و پیامد‌هایی دارد؟

وصیت زاید بر ثلث چیست

احکام مربوط به وصیت کردن و آثار آن، در قانون مدنی ذکر شده است. وصیت کردن، یک عمل حقوقی است که به موجب آن، افراد می‌توانند امر یا اموری را به عهده دیگران بگذارند تا پس از فوت، به نمایندگی از ایشان، آن را انجام دهند، که به این نوع وصیت کردن، وصیت عهدی می‌گویند. مثل اینکه متوفی برای خود، وصی تعیین نماید تا از فرزندانش، پس از فوت وی، مراقبت کند و یا اینکه به موجب این وصایت، دیون و بدهی‌های مالی وی را از ماترک وی پرداخت نماید.

اما گاهی، وصیت کردن، از نوع وصیت تملیکی است؛ به این معنا که شخص، به موجب وصیت، برخی از اموال و دارایی‌های خود را به نفع دیگران، وصیت می‌کند تا پس از فوت وی، به آن‌ها تعلق گیرد. این نوع از وصیت، می‌تواند به نفع هر شخصی باشد؛ مثل اعضای خانواده، بستگان و یا حتی اشخاصی که نسبت خاصی با متوفی ندارند. در هر صورت، در این نوع از وصیت، مال مورد وصیت، به تملک دیگران در می‌آید که برای اطلاع بیشتر، می‌توانید مقاله اقسام وصیت اعم از عهدی و تملیکی را مطالعه نمایید.

با این حال، برای صحیح بودن و نافذ بودن وصیت تملیکی، برخی شرایط قانونی و شرعی می‌بایست مورد رعایت قرار گیرد. به عنوان نمونه، وصیت اموال دیگران، ولو با اجازه مالک آن مال، باطل است و مالی را هم که هنوز به وجود نیامده است، نمی‌توان وصیت نمود. علاوه بر این، اگر کسی، به موجب وصیت، سبب محرومیت از ارث یک یا چند نفر از ورثه شود، این وصیت، صحیح نخواهد بود.

اما یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در خصوص وصیت تملیکی وجود دارد، وصیت به مقداری است که در قانون، بیان شده است. بر اساس ماده ۸۴۳ قانون مدنی، «وصیت به زیاده بر ثلث ترکه، نافذ نیست؛ مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند، نسبت به سهم او نافذ است». در این ماده، قاعده مهمی بیان شده است و آن، حکم وصیت زاید بر ثلث، یا وصیت مازاد بر یک سوم ترکه است.

گاهی، این سوال مطرح می‌شود که وصیت زاید بر ثلث یعنی چه و یک سوم اموال یعنی چقدر؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که اصولا، هر شخصی، تنها به میزان یک سوم از اموال و دارایی‌های خود را می‌تواند برای سایرین وصیت نماید و اگر مقدار مال مورد وصیت، بیشتر از ثلث یا یک سوم اموال و دارایی‌های وی باشد، مقداری که بیشتر از یک سوم یا ثلث ترکه شده است، غیر نافذ می‌باشد؛ البته تحت شرایطی، ممکن است بتوان با اقداماتی، وصیت زاید بر یک سوم را صحیح و معتبر نموده و به آن عمل کرد.

اما ممکن است، پرسیده شود که ثلث یا یک سوم اموال و دارایی‌های متوفی، در چه زمانی ملاک قرار می‌گیرد؟ در زمانی که متوفی، با استفاده از یکی از انواع وصیت نامه، وصیت کرده است؟ یا زمانی که فوت کرده و قرار است به وصیت عمل شود؟ پاسخ به این سوال، از آن جهت مهم است که ممکن است شخصی، مالی را که موقع وصیت کردن، تا حد یک سوم یا ثلث اموال وی بوده، به نفع دیگری وصیت می‌کند، اما در زمان فوت، ارزش آن، بیشتر شده و مازاد بر ثلث می‌شود.

به طور کلی، منظور از وصیت زاید بر ثلث یا وصیت مازاد بر یک سوم، آن است که مال مورد وصیت، در زمان فوت متوفی، بیشتر از یک سوم از کل اموال و دارایی‌های وی شده باشد. البته، ذکر این نکته ضروری است که ابتدا باید هزینه کفن و دفن متوفی و نیز بدهی‌های وی پرداخت شود و سپس، نوبت به مشخص نمودن میزان ترکه متوفی و تعیین اینکه ثلث یا یک سوم آن چقدر است، خواهد رسید.

آیا وصیت زاید بر ثلث صحیح است

بر اساس ماده ۸۴۳ قانون مدنی، وصیت زیادتر از ثلث یا یک سوم ترکه، نافذ نیست. اما منظور از نافذ نبودن وصیت مازاد بر یک سوم چیست؟ آیا وصیت مازاد بر یک سوم باطل است یا صحیح و معتبر می‌باشد؟

به لحاظ حقوقی، غیر نافذ بودن وصیت، به این معنا است که این وصیت، نه کاملا معتبر است و نه کاملا باطل. بلکه ورثه متوفی، این اختیار را دارند که وصیت مازاد بر ثلث ترکه را تنفیذ یا قبول نموده و یا آن را رد کنند. در واقع، به دلیل اینکه وصیت زاید بر ثلث، از سهم الارث بازماندگان یا ورثه متوفی کم می‌کند، آن‌ها این اختیار را دارند که مقدار وصیت زاید بر یک سوم را پذیرفته و به آن عمل کنند، یا آن را قبول نکرده و به آن عمل نکنند.

البته، عدم قبول یا رد کردن وصیت مازاد بر یک سوم، اشکال شرعی ندارد و این، حق ورثه است که وصیت زاید را بپذیرند یا خیر. اما در هر صورت، عمل کردن به وصیت نامه متوفی، تا میزان یک سوم ترکه، الزامی و واجب است. به عبارت دیگر، اگر وصیت، بیشتر از یک سوم شده باشد، ورثه باید به مقدار یک سوم آن، عمل کنند؛ اما، مازاد آن، قابل پذیرش یا رد خواهد بود. حتی در صورتی که وصیت شفاهی انجام گرفته باشد، باز هم عمل کردن به وصیت متوفی، الزامی است.

آثار وصیت زاید بر ثلث

به لحاظ حقوقی، وصیت زاید بر یک سوم یا وصیت مازاد بر ثلث، غیر نافذ است و ورثه، می‌توانند آن را تنفیذ یا رد نمایند و این، مهم‌ترین اثر وصیت مازاد بر ثلث است؛ به این معنا که ورثه، این اختیار را دارند که در مورد عمل کردن یا عمل نکردن به مقدار بیشتر از یک سوم وصیت، انتخاب کنند. ممکن است که همه ورثه، بخواهند به وصیت متوفی عمل کنند. این امر، معمولا در حالتی است که مقدار بیشتر از ثلث، چندان زیاد نبوده و یا اینکه، وصیت، به یک امر نیکوکارانه مرتبط باشد. گاهی هم، تمامی ورثه، وصیت مازاد را رد کرده و به آن عمل نمی‌کنند.

اما بر اساس ماده ۸۴۳ قانون مدنی، این امکان نیز وجود دارد که برخی از ورثه، وصیت مازاد بر یک سوم را تنفیذ کرده و برخی دیگر، آن را رد کنند. در چنین حالتی، اگر تنها یک یا چند نفر از ورثه، وصیت مازاد بر ثلث را تنفیذ یا قبول نمایند و دیگران، آن را رد کرده باشند، وصیت زاید بر ثلث، صرفا از سهم خودشان، قابل اجرا است و نه از سهم الارث دیگران.

به عنوان نمونه، در صورتی که ترکه متوفی، ۳۰۰ میلیون تومان باشد و دو فرزند پسر داشته باشد، وصیت، صرفا تا میزان ۱۰۰ میلیون تومان آن، نافذ است. حال اگر متوفی، به اندازه ۲۰۰ میلیون تومان، وصیت کرده باشد، تا ۱۰۰ میلیون تومان آن، کاملا صحیح و معتبر بوده، حتی اگر وصیت نامه شفاهی باشد؛ اما ۱۰۰ میلیون تومان دیگر آن، زاید بر ثلث می‌باشد.

در این صورت، اگر یکی از فرزندان پسر، وصیت زاید بر یک سوم را تنفیذ کرده و دیگری، آن را رد کند، شخصی که وصیت را تنفیذ نموده است، باید ۵۰ میلیون از سهم الارث خود را برای تنفیذ نمودن وصیت پدر، اختصاص دهد و ۵۰ میلیون دیگر وصیت مازاد بر ثلث، قابل اجرا نخواهد بود، چون فرزند دیگر، آن را نپذیرفته است.

انتهای پیام/