«جمهور» و ترسیم مختصات قدرت ایران

-  در حالی که صندوق‌های سفید رأی برافراشته شده‌اند تا رئیس‌جمهور چهار سال آینده کشور مشخص شود، طی هفته‌های گذشته غلیان خاصی فضای سیاسی کشور را در برگرفته بود تا جایی که امراض شکل‌گرفته در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، عرصه عمومی کشور را به سالن تشریح بدل کرد و نماینده هرکدام از طیف‌های سیاسی با ادعای کشف راه‌حل درمان مشکلات در میانه بنری سفید ایستادند و هم‌قدم با باد بهاری خبر ز بهبود اوضاع جهان دادند! اما در لابه‌لای این رقابت‌های انتخاباتی از مناظره و سفر استانی گرفته تا تلاش شبانه برای چسباندن یک پوستر، رهبر معظم انقلاب به ایراد سخنانی مهم و قابل تأمل در خصوص انتخابات و اهمیت مشارکت و حضور مردم در پای صندوق‌های رأی پرداختند.

ایشان در بخشی از سخنان خود در روز چهارشنبه ۲۶ خرداد و در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری فرمودند: «مردم با حضور خودشان سرنوشت کشور را رقم می‌زنند. اگر جمهور حضور نداشته باشد، جمهوری اسلامی تحقق پیدا نمی‌کند؛ جمهوریت در نظام اسلامی، با مشارکت مردم محقق می‌شود». و یا تاکید کردند: «حضور مردم در صحنه یعنی نظام جمهوری اسلامی پشتوانه مردمی دارد. هیچ ابزار قدرتی مثل مردم برای کشور قدرت‌زا نیست». همچنین افزودند: «نظام جمهوری اسلامی پشتوانه مردمی دارد. این در اقتدار کشور تأثیر بی‌نظیری دارد. هیچ ابزار قدرتی به اندازه حضور مردم قدرت‌افزا نیست. بله ابزار‌های نظامی و اقتصادی و سیاسی را قدرت‌زا می‌دانیم، امّا هیچ‌کدام به اندازه حضور مردم نیست».

 

این بیانات رهبر انقلاب در مورد اهمیت حضور و مشارکت مردم در انتخابات پیش رو در حالی مطرح شد که به گفته برخی کارشناسان و فعالان سیاسی جو انتخاباتی امسال به دلیل حال نزار و نامطلوب اوضاع عمومی کشور در بین مردم چندان گرم نیست و چه‌بسا به دلیل سرخوردگی از بدقولی‌ها و سنگ‌های بزرگ زده نشده توسط برخی از سیاست‌مداران، میزان مشارکت چندان چنگی به دل نزند و مردم در تردید بین رفتن و نرفتن به‌پای صندوق رأی، نرفتن را ترجیح بدهند. اما دو مفهوم مهم یعنی جمهور و قدرت که در بیانات رهبر معظم انقلاب مطرح شدند این سؤال را ایجاد می‌کند که چرا ایشان حضور مردم در پای صندوق رأی و مشارکت آن‌ها در انتخابات را قدرت افزا دانسته‌اند؟

پیش از پرداختن به این موضوع لازم است بدانیم مشروعیت سیاسی به معنای باور جمعی اعضای درون یک نظام و حاکمیت سیاسی به وجود و استمرار آن نظام یا حاکمیت است و پذیرش حق اعمال قدرت، از سوی شهروندان رخ می‌دهد. تحت چنین شرایطی قدرت سیاسی، خصلتی عقلانی پیدا می‌کند، در همین راستا مشروعیت یک نظام سیاسی با مشارکت مردم در چرخه زیستی و دم و بازدم آن همراه است.

 

در واقع مشارکت سیاسی عبارت است از فعالیت‌های داوطلبانه و آزادانه اعضای یک جامعه در امور حکومتی و سیاسی، به‌صورت فردی یا جمعی که مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین مرحله آن مربوط به رأی دادن و شرکت در گزینش و انتخاب مسؤولین سیاسی و اجتماعی است. به‌طورکلی مشارکت مردم به‌عنوان یک پارامتر مهم در سه زمینه جمهوریت نظام؛ مباحث مربوط به توسعه سیاسی و در نهایت در خصوص جامعه مدنی مطرح می‌شود، هر نظام سیاسی نیز با توجه به ظرفیت و استعدادی که در زمینه حضور و مشارکت مردم در عرصه سیاسی دارد میزانی از مشارکت مردمی را تأمین می‌کند که در این میان در تاروپود نظام جمهوری اسلامی همان‌طور که از نامش پیداست با وجود مبانی دینی، مردم نقش پررنگی را دارند.

در ادامه رابطه بین حضور و مشارکت سیاسی مردم و قدرت را می‌توان در دو عرصه سیاست داخلی و خارجی مورد بررسی قرار داد، در بعد داخلی باید گفت قدرت مبتنی بر مقبولیت و مشروعیت مردمی به اقتدار تبدیل می‌شود، در حقیقت حکمرانی در لفافه اقتدار و قدرت مبتنی بر رضایت صورت می‌گیرد، زیرا که اقتدار نه تنها مطمئن‌تر و پردوام‌تر از اجبار یا قدرت مبتنی بر عدم رضایت و قهری است بلکه به عنوان عاملی مهم به سیاست‌مداران کمک می‌کند تا بتوانند با کمترین استفاده از منابع سیاسی به راحتی و با رضایت مردم حکومت کنند.

 

در واقع از آنجایی که بین قدرت عریان و قدرت مبتنی بر رضایت تفاوت اساسی وجود دارد، حکومت کردن به کمک اقتدار به مراتب با صرفه‌تر از حکومت کردن به‌وسیله اجبار است؛ لذا در بعد داخلی حضور و مشارکت هر چه بیشتر مردم در عرصه سیاسی به نوعی نشان دهنده مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی حاکم و قدرت در حال اعمال است در نتیجه اقتدار یا همان قدرت مبتنی بر رضایت با حضور مردم در عرصه عمومی که یکی از صورت‌های آن مشارکت سیاسی است تولید می‌شود، در اینجاست که رهبر معظم انقلاب تا کید دارند حضور مردم قدرت افزاست.

اما در بعد خارجی و عرصه روابط بین‌الملل سه حوزه مهم اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به عنوان دینامیک‌های مهم تولید قدرت یک کشور محسوب می‌شوند. به عنوان نمونه توانایی اقتصادی در عرصه‌های مختلف تجاری و مالی تولیدکننده قدرت اقتصادی محسوب می‌شود و یا مزیت فرهنگی تولیدکننده قدرت فرهنگی در عرصه بین‌المللی است البته پارامترهای متعددی برای ارزیابی در این زمینه وجود دارد.

 

اما در مورد قدرت سیاسی می‌توان گفت یکی از پارامترهای تولیدکننده قدرت سیاسی در عرصه بین‌المللی، مقبولیت و مشروعیت مردمی نظام سیاسی یک کشور است در حقیقت هر چه میزان مقبولیت و مشروعیت نظام سیاسی یک کشور بیشتر باشد و نظام سیاسی از پشتوانه مردمی بالایی برخوردار باشد قدرت سیاسی در عرصه بین‌المللی افزایش می‌یابد و کشور با بالندگی بیشتر در معادلات قدرت بازی می‌کند و چه‌بسا بازی‌سازی کند.

 

در مقابل کشورهایی که از مقبولیت و مشروعیت مردمی برخوردار نباشند وضعیت شکننده‌ای را در تعاملات بین‌المللی تجربه می‌کنند در واقع این موضوع پاشنه آشیل سیاست خارجی آن‌ها محسوب می‌شود. اهمیت این بعد از قدرت سیاسی به قدری هست که حتی در برخی مواقع داشتن قدرت اقتصادی نسبتاً مناسب یا حتی فرهنگی نیز در مقابل عدم مشروعیت و مقبولیت مردمی تهی می‌شود.

 

در نتیجه تاکید رهبر حکیم انقلاب اسلامی بر اهمیت حضور و مشارکت مردم در عرصه سیاسی کشور گواه این مدعاست که جمهور تعیین‌کننده مختصات قدرت در عرصه داخلی و خارجی است و به مانند سدی در مقابل انواع آسیب‌ها عمل می‌کند به طوری که ایشان در بخشی از بیانات خود فرمودند: «اگر ما کاهش حضور مردم را داشته باشیم از آن‌طرف افزایش فشار دشمن را داریم. اگر مشارکت مردم را کم داشته باشیم، از آن طرف افزایش فشار دشمن را خواهیم داشت. اگر بخواهیم فشارها و تحریم‌ها کاهش پیدا کند باید حضور مردم افزایش یابد و پشتوانه مردمی نظام به رخ دشمن کشیده شود».