جایگاه حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی
عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در یادداشتی به بررسی جایگاه حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی پرداخت و نوشت: حقوق بشر اسلامی، طراحی خود را در دو جهان ماده و معنا به جوامع بشری عرضه میدارد.
خبرگزاری میزان -
به مناسبت روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، دکتر سید نصرالله ابراهیمی، عضو هیات علمی و دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در یادداشتی که در اختیار قرار داده به بررسی جایگاه حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی پرداخته است.
متن این یادداشت به شرح زیر است.
مقدمه
امروزه موضوع حقوق بشر یکی از مسائل حیاتی برای مردم و حکومت هاست. اگر چه حقوق بشر با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ میلادی مورد توجه و اسقبال دولتها و ملتهای پس از جنگ جهانی دوم قرار گرفت، اما متاسفانه بدلیل حاکمیت فرهنگ ها، نژادها، زبانها و مذاهب نتوانسته است ضمن حفظ جامعیت و مانعیت خود، از ضمانت اجرای بین المللی حقوق برخوردار گردد، به نحوی که برخی از جوامع بشری به فکر طراحی نظام حقوق بشری متناسب با نیازهای اجتماعی و فرهنگی و سیاسی خود بر آمده اند. حقوق بشر اسلامی از جمله نهادهای مطروحه در کشورهای اسلامی است که بنیانها و بنیادهای خود را ریشه در منابع حقوق اسلام دارد که در مقایسه با حقوق بشر غربی از اصول و مبانی خاصی برخودار است.
حقوق بشر چه در مفهوم غربی و یا در مفهوم اسلامی از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که امروزه دولتها مشروعیت و مقبولیت خود را در وضع قوانین و مقررات حقوق بشری و حمایت و پشتیبانی از حقوق بشر میبینند. به بیان دیگر، امروزه حقوق بشر علی رغم وجود برخی نارساییهای مفهومی و اختلاف نظرهای مبنایی و فقدان ضمانت اجرایی کافی و موثر در آن، کماکان به عنوان یکی از مهمترین عناصر گفتمان حقوقی و سیاسی دولتها و جوامع بشری در حقوق بین الملل مطرح است، و لذا نادیده گرفتن آن در نظام حقوقی منجر به چالش کشیده شدن کارآمدی و مشروعیت نظام سیاسی در حقوق داخلی میشود و اعمال محدودیتها و موانع متعددی در حقوق بین الملل خواهد داشت. بر این اساس، دولتها برای حفظ تداوم حیات سیاسی و انجام تعهداتی که به واسطه حقوق داخلی و خصوصاً حقوق بین الملل پذیرفته اند، ملزم به رعایت حقوق بشر هستند.
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، روز چهاردهم مردادماه روز "حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی" نامگذاری شده است. بر این اساس در این نوشتار درصدد آن هستیم که بازخوانی مناسبی از مبانی، اصول و موضوعات حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی داشته و در نگاه تطبیقی مولفههای آن را در مقایسه با یکدیگر بررسی نماییم.
قدمت حقوق بشر غربی در مقایسه با حقوق بشر اسلامی
موضوع حقوق بشر با فرهنگ شکل گرفته در حقوق بین الملل غرب از سابقه دیرینهای برخوردار نیست، بلکه به قرن هجدهم یعنی سال ۱۷۸۹میلادی برمی گردد که اولین اعلامیه حقوق بشر، پس از انقلاب کبیر فرانسه، در یک مقدمه و ۱۷ ماده منتشر شد. این در حالی است که حقوق بشر اسلامی ریشه در دوران آغازین حکومت اسلامی و شکل گیری حکومه النبی پس از هجرت پیامبر اسلام از مکه و تشکیل حکومت اسلامی در مدینه دارد. موضوعات عدیدهای حقوق بشری نظیر احترام به کرامت و حیات انسانی، حق آزادی و تعلیم و تعلم، رعایت حقوق اقلیتهای مذهبی، حفظ حقوق اسرای جنگی، عدم تبعیض نژادی و برابری انسان ها، عدالت اجتماعی، رفتار مساوی با شهروندان و... همگی از حقوق بشری حکایت میکند که از صدر اسلام مطرح بوده است.
رشد و شکوفایی آموزههای حقوق بشری و توسعه یافتگی نهادهای مبتنی بر حقوق بشری از آغاز ظهور اسلام، همگی حکایت از حرکت تکاملی حقوق بشری در اسلام بر اساس فطرت بشری و توسط شارع مقدس اسلام مینماید. به جرات میتوان ادعا کرد که شکل گیری حقوق بشر معاصر حتی در مفهوم غربی آن در سالهای نه چندان دور با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، نیز ریشه در مجاهدتهای انسانهای وارسته و به ویژه انبیاء و رسولان الهی دارد.
تعریف و مفهوم حقوق بشر در اسلام و غرب
حقوق بشر در زبان فرانسوی Droits de l'homme، و به انگلیسی Human Rights و به زبان عربی حقوق الانسان نامیده میشود. متاسفانه بایستی اذعان کرد که علیرغم استعمال مکرر و گسترده اصطلاح حقوق بشر در ادبیات حقوقی دنیای غرب، حقوق بشر از تعریف و مفهوم واحدی برخوردار نمیباشد. گاهی گفته میشود که مقصود از «حقوق بشر نه به معنای حقوقی است که افراد بشر دارند، بلکه به معنای آن حقوقی است که انسانها به دلیل این که انسان هستند از آن برخوردارند، یعنی برای برخورداری از آن حقوق، صرف انسان بودن کافی است، فارغ از شرایط مختلف اجتماعی و نیز سطح استحقاق آن ها، اما تعیین آن به وسیله افراد یا دولت ها، ارتباط وثیقی با نگرشها و رویکردهای آنان از بشر دارد».
متن این یادداشت به شرح زیر است.
مقدمه
امروزه موضوع حقوق بشر یکی از مسائل حیاتی برای مردم و حکومت هاست. اگر چه حقوق بشر با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ میلادی مورد توجه و اسقبال دولتها و ملتهای پس از جنگ جهانی دوم قرار گرفت، اما متاسفانه بدلیل حاکمیت فرهنگ ها، نژادها، زبانها و مذاهب نتوانسته است ضمن حفظ جامعیت و مانعیت خود، از ضمانت اجرای بین المللی حقوق برخوردار گردد، به نحوی که برخی از جوامع بشری به فکر طراحی نظام حقوق بشری متناسب با نیازهای اجتماعی و فرهنگی و سیاسی خود بر آمده اند. حقوق بشر اسلامی از جمله نهادهای مطروحه در کشورهای اسلامی است که بنیانها و بنیادهای خود را ریشه در منابع حقوق اسلام دارد که در مقایسه با حقوق بشر غربی از اصول و مبانی خاصی برخودار است.
حقوق بشر چه در مفهوم غربی و یا در مفهوم اسلامی از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که امروزه دولتها مشروعیت و مقبولیت خود را در وضع قوانین و مقررات حقوق بشری و حمایت و پشتیبانی از حقوق بشر میبینند. به بیان دیگر، امروزه حقوق بشر علی رغم وجود برخی نارساییهای مفهومی و اختلاف نظرهای مبنایی و فقدان ضمانت اجرایی کافی و موثر در آن، کماکان به عنوان یکی از مهمترین عناصر گفتمان حقوقی و سیاسی دولتها و جوامع بشری در حقوق بین الملل مطرح است، و لذا نادیده گرفتن آن در نظام حقوقی منجر به چالش کشیده شدن کارآمدی و مشروعیت نظام سیاسی در حقوق داخلی میشود و اعمال محدودیتها و موانع متعددی در حقوق بین الملل خواهد داشت. بر این اساس، دولتها برای حفظ تداوم حیات سیاسی و انجام تعهداتی که به واسطه حقوق داخلی و خصوصاً حقوق بین الملل پذیرفته اند، ملزم به رعایت حقوق بشر هستند.
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، روز چهاردهم مردادماه روز "حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی" نامگذاری شده است. بر این اساس در این نوشتار درصدد آن هستیم که بازخوانی مناسبی از مبانی، اصول و موضوعات حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی داشته و در نگاه تطبیقی مولفههای آن را در مقایسه با یکدیگر بررسی نماییم.
قدمت حقوق بشر غربی در مقایسه با حقوق بشر اسلامی
موضوع حقوق بشر با فرهنگ شکل گرفته در حقوق بین الملل غرب از سابقه دیرینهای برخوردار نیست، بلکه به قرن هجدهم یعنی سال ۱۷۸۹میلادی برمی گردد که اولین اعلامیه حقوق بشر، پس از انقلاب کبیر فرانسه، در یک مقدمه و ۱۷ ماده منتشر شد. این در حالی است که حقوق بشر اسلامی ریشه در دوران آغازین حکومت اسلامی و شکل گیری حکومه النبی پس از هجرت پیامبر اسلام از مکه و تشکیل حکومت اسلامی در مدینه دارد. موضوعات عدیدهای حقوق بشری نظیر احترام به کرامت و حیات انسانی، حق آزادی و تعلیم و تعلم، رعایت حقوق اقلیتهای مذهبی، حفظ حقوق اسرای جنگی، عدم تبعیض نژادی و برابری انسان ها، عدالت اجتماعی، رفتار مساوی با شهروندان و... همگی از حقوق بشری حکایت میکند که از صدر اسلام مطرح بوده است.
رشد و شکوفایی آموزههای حقوق بشری و توسعه یافتگی نهادهای مبتنی بر حقوق بشری از آغاز ظهور اسلام، همگی حکایت از حرکت تکاملی حقوق بشری در اسلام بر اساس فطرت بشری و توسط شارع مقدس اسلام مینماید. به جرات میتوان ادعا کرد که شکل گیری حقوق بشر معاصر حتی در مفهوم غربی آن در سالهای نه چندان دور با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، نیز ریشه در مجاهدتهای انسانهای وارسته و به ویژه انبیاء و رسولان الهی دارد.
تعریف و مفهوم حقوق بشر در اسلام و غرب
حقوق بشر در زبان فرانسوی Droits de l'homme، و به انگلیسی Human Rights و به زبان عربی حقوق الانسان نامیده میشود. متاسفانه بایستی اذعان کرد که علیرغم استعمال مکرر و گسترده اصطلاح حقوق بشر در ادبیات حقوقی دنیای غرب، حقوق بشر از تعریف و مفهوم واحدی برخوردار نمیباشد. گاهی گفته میشود که مقصود از «حقوق بشر نه به معنای حقوقی است که افراد بشر دارند، بلکه به معنای آن حقوقی است که انسانها به دلیل این که انسان هستند از آن برخوردارند، یعنی برای برخورداری از آن حقوق، صرف انسان بودن کافی است، فارغ از شرایط مختلف اجتماعی و نیز سطح استحقاق آن ها، اما تعیین آن به وسیله افراد یا دولت ها، ارتباط وثیقی با نگرشها و رویکردهای آنان از بشر دارد».
بیشتر بخوانید:
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *