آیا پرتاب ماهواره نور با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد مغایرت دارد؟

- دکتر نصرالله ابراهیمی، عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و رییس کمیسیون بین المللی مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه در یادداشتی که در اختیار قرار داده است، به بررسی عدم مغایرت پرتاب ماهواره نور با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد پرداخته است.

 

متن این یادداشت به شرح زیر است؛

 

نیروی هوا فضای سپاه پاسداران ایران در 22 آوریل 2020 با موفقیت اولین ماهواره نظامی ایران با نام "نور" را در ارتفاع 450 کیلومتری در مدار زمین قرار داد. متعاقبا گردان 18 هوا فضای ارتش آمریکا ضمن تایید پرتاب موفقیت آمیز این ماهواره اعلام کرد که بدنه موشک قاصد و ماهواره نور هر دو در مدار قرار دارند.

 

ماموریت ماهواره نور عملیات‌های شناسایی، پشتیبانی راهبردی در عملیات‌های شناسایی، ارتباطی و ناوبری است،

 

این همان ضرورت دستیابی به فضا است. این ماهواره ها هستند که از ارتفاع چند صد کیلومتری دید وسیعی دارند. مثلا در سیل خوزستان آنقدر حجم سیل وسیع بود که امکان رصد تمام آن با پهپاد وجود نداشت و وجود ماهواره در آنجا کاملا احساس می‌شد. لازم به ذکر است که نزدیک به نیمی از حدود ۲ هزار ماهواره موجود در فضا، متعلق به آمریکاست.

 

ماهواره‌هایی که اکثریت قابل توجه آن‌ها چند منظوره هستند و علاوه بر کاربرد‌های علمی یا تجاری، در امور نظامی و امنیتی به کار گرفته می‌شوند. اما بیش از ۳۲۰ ماهواره صرفا نظامی فعال در فضا وجود دارد که بیش از نصف آن‌ها نیز متعلق به آمریکاست. آمریکا در حال اداره کردن حدود نیمی از تمام ماهواره‌های نظامی جهان است و سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار بابت فعالیت‌های فضایی هزینه می‌کند.

 

خبر پرتاب موشک «نور» با کاربرد نظامی توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران واکنش های حقوقی متفاوتی را در محافل منطقه ای و بین المللی بوجود آورده است که بحث برجامی آن به ویژه قطعنامه 2231 شورای امنیت در صدر اخبار داخلی و تا حدود زیادی منطقه ای و بین المللی قرار گرفت.

 

این نوشتار درصدد ارائه تحلیل حقوقی پیامدهای پرتاب موشک نور در فضای حقوقی بین المللی به ویژه موافقت نامه برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل بوده و نتیجه می گیرد که اقدام ایران در پرتاب ماهواره نور و استفاده از موشک بالستیک قاصد برای چنین هدفی، هرگز مغایرتی با موافقت نامه برجام و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل نداشته، بلکه با اصول ساختاری حقوق بین المللی در راستای حاکمیت و استقلال کشورها، حفظ امنیت ملی کشورها، ارتقای سیستم دفاعی و توسعه جبنه بازدارندگی از تجاوز احتمالی دشمنان منطبق و سازگار می باشد.

پیرو اقدام سپاه در درمدار قراردادن موشک نور برخی از کشورها به ویژه ایالات متحده امریکا اعلام نمود که ایران با این عمل به تعهدات خود در موافقت نامه برجام و در قطعنامه 2231 را نقض کرده و لذا قصد دارد پرونده این موضوع را جهت رسیدگی حقوقی به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع دهد.

 

امریکایی ها ادعا دارند که موشک یک WMD delivery system یا وسیله پرتاب سلاح‌های کشتار جمعی می باشد و بنابراین موشک‌ها نیز در کنار سایر سلاح‌های کشتار جمعی باید محدودیت داشته باشند و می‌گویند اگر ایران به برجام متعهد است باید به محدودیت در برنامه موشکی خودش نیز متعهد باشد. از طرفی ارسال ماهواره نور با استفاده از موشک بالستیک رصد ترفندی برای ایران است تا قابلیت های موشکی خود را ارتقاء دهد، و این امر با موافقت نامه برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مغایرت دارد.

در پاسخ به چنین ادعایی بایستی عرض نمود که برخلاف امریکایی ها، تعداد بسیاری از کشورها همچون جمهوری اسلامی ایران بر این باور هستند که موشک همچون یک سلاح متعارف می باشد و کشورها طبق حقوق بین‌الملل می‌توانند از این سلاح متعارف در راستای حاکمیت و استقلال خود در سطح جامعه بین المللی و همچنین جهت حفظ منافع ملی (National Interests) و امنیت ملی (National Security) خود استفاده نمایند.

 

با توجه به اینکه رویکرد جمهوری اسلامی ایران در این زمینه از مقبولیت بین‌المللی برخوردار است، و از طرفی هم طراحی و ساخت موشک های متعارف بالستیک نه بخشی از محدودیت ها و یا ممنوعیت های مندرج در موافقت نامه های بین المللی هستند و نه موضوع ممنوعیت هیچ یک از معاهدات بین المللی می باشند، بنظر می رسد اعمال هر گونه محدودیت و یا ممنوعیت در استفاده از این سلاح های متعارف برای حفظ حاکمیت و استقلال کشورهای امری قابل پذیرش برای جامعه بین المللی نخواهد بود.

در زمان انعقاد موافقت نامه برجام و پیرو آن تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، که ناشی از اعمال لابی گری های گسترده و اعمال فشار ایالات متحده امریکا در شورای امنیت بوده است، اعضای شورا با زبان غیر آمرانه در ضمیمه "ب" قطعنامه مزبور از جمهوری اسلامی ایران درخواست نموده اند (“Iran is called upon”) تا به آن دسته از فعالیت های مرتبط با موشک های بالستیکی که برای قابلیت حمل سلاح های اتمی طراحی شده باشد، مبادرت نکند. توضیح آنکه در متن اصلی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مصوب سال 20 July 2015 هیچ بیان یا حکمی در خصوص فعالیت های موشکی ایران وجود ندارد.

 

آنچه که در خصوص محدودیت فعالیت در طراحی آن دسته از موشک هایی که به منظور حمل کلاهک های هسته ای در ایران از آن سخن رفته است مربوط به ضمیمه B قطعنامه 2231 است. توضیح آنکه بند 3 Annex B: Statement که صرفا به صورت بیانیه (ونه قطعنامه) آمده است مقرر نمود:

"Iran is called upon not to undertake any activity related to ballistic missiles designed to be capable of delivering nuclear weapons, including launches using such ballistic missile technology, until the date eight years after the JCPOA Adoption Day.........."

یعنی آنکه "از ایران خواسته شده است که به مدت 8 سال {یعنی از سال 2015 تا 2013} از روز پذیرش موافقت نامه برجام {منعقده در تاریخ 14 جوللای 2015---- که در ضمیمه A قطعنامه 2231 شورای امنیت درج شده بود} .........هیچ فعالیتی مرتبط با موشک های بالستیکی که با قابلیت حمل سلاح های اتمی طراحی شده باشد، شامل پرتاب گرهایی که از چنین تکنولوژی موشکی بالستیکی {یعنی با فناوری حمل سلاح های اتمی} استفاده می کنند، انجام ندهد،

در هر حال نظر به اینکه، نه در متن قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد و نه در سند موافقت نامه برجام در خصوص عدم طراحی و استفاده از موشک‌های بالستیک ممنوعیت یا محدودیتی به میان نیامده است، و آنچه که در پیوست فوق الذکر قطعنامه درج شده است صرفا از طراحی موشک های بالستیک با قابلیت خاص و انحصاری حمل کلاهک های هسته ای آن هم به یک زبان غیرآمرانه سخن بمیان آمده است.

نکته دیگر آن است که شورای امنیت سازمان ملل برخلاف قطعنامه 1929 قبلی خود بر علیه ایران، که تصمیم خود (“decides”) برای ایران را در عدم ورود به فعالیت موشکهای مستعد برای حمل سلاح های اتمی (“ballistic missiles capable of delivering nuclear weapons”) مقرر داشت، در قطعنامه فوق الذکر 2231 صرفا به بیان غیرالزام آور به یک درخواست (“called") اکتفا کرده بود، آن هم نه برای فعالیت های موشک های بالستیک مستعد برای حمل (“capable of delivering”) سلاح های اتمی، بلکه برای موشک های بالستیکی که بدین منظور طراحی شود تا برای حمل سلاح های اتمی مستعد (“designed to be capable”) گردد.

 

این تغییر اساسی در ادبیات نگارشی در قطعنامه 2231 در مقایسه با قطعنامه 1929 حکایت از تعدیل دیدگاه شورای امنیت سازمان ملل متحد در خصوص اقدام ایران در فعالیت های مشروع و قانونی موشکی بالستیک می نماید.

بنابراین نه تنها در موافقت نامه برجام و یا قطعنامه 2231 شورای امنیت مقررات محدود کننده یا مانعه ای در خصوص فعالیت های متعارف و conventional موشکی بالستیک ایران وجود ندارد، بلکه بالعکس بایستی توجه داشت که از جمله اهداف عمده موافقت نامه برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت برداشتن تحریم های اقتصادی از اشخاص و شرکتها، موسسات و نهادهای ایرانی بوده است که هم در متن این اسناد و هم در ضمایم و پیوست های آن به این خواست قطعی و منجز ایران تصریح شده بود.

 

بدون شک یکی از موارد مشمول این درخواست مشروع ایران که در بندهایی از پیوست های این قطعنامه بدان اشاره شده بود، برداشتن تحریم از فعالیت های موشکی ایران و از اشخاص و شرکت ها و نهادهایی از قبیل سازمان هوا و فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران بوده است.

 

اگر چنانچه فعالیت موشک های بالستیک برای جمهوری اسلامی ایران بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد ممنوع می بود، علی القاعده نمی بایست محدودیت فعالیت موشکی بالستیک ایران به طراحی جهت قابلیت حمل کلاهک های هسته ای مقید می شود. در ثانی، نمی بایست بندهای پیوست قطعنامه مزبور به رفع تحریم از فعالیت های موشکی و اشخاص و سازمان های درگیر فعال آن اشاره می کرد. به عنوان مثال به مواردی از رفع تحریم های موشکی مقرر در پیوست های قطعنامه 2231 شورای امنیت به شرح زیر اشاره می شود:

- در پیوست 2 قطعنامه 2231 شورای امنیت تحت عنوان JCPOA Annex II- Sanctions-Related Commitments , مقرر شده است که در خصوص رفع تحریم از اشخاص، نهادها و یا سازمانهای تحریمی ایران اقدام شود؛

- در بند 1.9. از قسمت الف (A) پیوست مزبور مقرر شد که در خصوص برداشتن تحریم ها از فعالیت های مرتبط با موشک های بالستیک ایران اقدام شود؛

- در بخش یک از پیوست 2 (ATTACHMENT 2 - PART I) مقرر شده بود که در خصوص برداشتن تحریم از شرکت های موشکی ایران من جمله IRGC-AIR FORCE AL-GHADIR MISSILE COMMAND؛ IRGC AIR FORCE؛ CRUISE MISSILE INDUSTRY GROUP؛ اقدام شود؛

- در بند 5 بیانیه (و نه قطعنامه) ضمیمه b (Annex B: Statement) در خصوص مراودات، مبادلات و معاملات موشکی کشورها با جمهوری اسلامی از قبیل قطعات یدکی ، آموزش فنی، تامین منابع مالی و یا ارائه خدماتی دیگر تمهیداتی بعمل آمد.

به هر حال، علیرغم آنکه از جهت تکنیکی و حقوقی و قراردادی هیچ اجماعی نسبت به تفسیر بند 3 ضمیمه قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل وجود ندارد، جمهوری اسلامی ایران بارها به صورت رسمی اعلام کرده است که فعالیت های هسته ای وی صلح آمیز بوده است و موشکها و نظام موشکی آن صرفا برای دفاع از امنیت کشور و بر اساس دانش و فناوری بومی ایران طراحی و ساخته می شود.

 

در طراحی موشک های ایرانی هرگز ساخت موشک هایی جهت حمل سلاح های هسته ای و یا کلاهک های هسته ای دیده نشده و نخواهد شد.

 

توضیح آنکه همچنان که بارها جمهوری اسلامی ایران اعلام نموده است و مکررا مورد تایید آژانس بین المللی اتمی در گزارش های متعدد خود نیز قرار گرفته است و رهبر معظم انقلاب اسلامی به دفعات عدیده بر آن تاکید نمود، جمهوری اسلامی ایران نه در گذشته و نه در حال و نه در آینده بدنبال تولید، تکثیر و یا اشاعه جنگ افزارهای اتمی نبوده، نیست و نخواهد بود. پس اساسا بند 3 بیانیه مندرج در ضمیمه A قطعنامه 2231 شورای امنیت در خصوص فعالیت های موشکی ایران هیچگاه به وقوع نخواهد پیوست و اساسا برای همیشه سالبه به انتفای موضوع خواهد بود.

بنابراین لازم است مجددا جامعه بین المللی برای بار دیگر، در این شرایط پیش آمده از پرتاب ماهواره به مدار 450 کیلومتری زمین، به فرمایشات ذیل الذکر مقام معظم رهبری در خصوص موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال فعالیت های سلاح های کشتار دسته جمعی و یا سلاح های اتمی توجه ویژه کنند.

 

مقام معظم رهبری بارها موضوع عدم ورود جمهوری اسلامی ایران به تولید، استفاده و یا اشاعه سلاح هاي كشتار جمعي و سلاح های اتمی را مطرح كـرده بـود که در این قسمت به بخشی از فرمایشات معظم له پرداخته می شود:

- "ما اعتقاد به بمب اتم و سلاح اتمى نداريم، دنبالش هـم نخـواهيم رفـت. بـر طبـق مبـانى اعتقادى و دينى ما، به كار بردن اينگونه وسايل كشتار جمعى اصـلاً ممنـوع اسـت، حـرام است. اين ضايع كردن حرث و نسل است كه قرآن آن را ممنوع كرده است". (ديدار با مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي (22/10/1386))

- "ما اعتقاد به بمب اتم و سلاح اتمى نداريم؛ دنبالش هم نخـواهيم رفـت. بـر طبـق مبـانى اعتقادى و دينى ما، به كار بردن اينگونه وسايل كشتار جمعى اصلاً ممنوع اسـت، حـرام است؛ اين، ضايع كردن حرث و نسل است كه قرآن آن را ممنوع كرده؛ مـا دنبـال چيـزى مي رويم كه قدرت هاى سلطه گر حقيقتاً از آن بايد بترسند، الان از همان مـي ترسـند و آن بيدار كردن روح حماسه و عزت اسلامى است در همة امت اسلام". (ديدار با پرسنل ناوشكن جماران (30/11/1388)

- "جمهورى اسلامى ايـران اسـتفاده از سـلاح هسـته اى و شـيميايى را گنـاهى بـزرگ و نابخشودنى مي داند. (سخنراني در شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد (9/8/1391 ))

- " ما خواستار بمب اتم نيستيم و حتى با داشتن سلاح هاى شيميايى مخالفيم. حتى زمانى كـه عراق ما را مورد حملة شيميايى قرار میداد، اقدام به توليد سلاح هاى شيميايى نكرديم. اين مسائل با اصول ما موافق نيست" . (سخنراني در ديدار با مردم مشهد (1/1/1382))

- "ما در پي سلاح هسته اي نيستيم و اين مسئله را غربي ها به خوبي ميدانند، زيرا دستيـابي به سلاح هسته اي برخلاف منافع سياسي و اقتصادي كشـور و مخـالف دسـتورهاي ديـن اسلام است". (ديدار با رئيس جمهور تاجيكستان (28/10/1384)

- "جمهوري اسلامي ايران بارها اعلام كرده كه از لحاظ شرعي و مبنايي با سـاخت و كـاربرد سلاح هسته اي مخالف است". (سخنراني در شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در تهران (9/6/1391))

- "ما به كارگيرى سلاح هست هاى را با احكام اسلامى مخالف می دانيم؛ اين را صريحاً بيان كرده ايم". (سخنراني در حرم امام راحل (14/3/1385)

- " موضع جمهوري اسلامي ايران مبني بر «ممنوعيت ساخت و به كارگيري سـلاح اتمـي» بـر اساس اعتقادات ديني و نه براي خوشامد امريكا و كشورهاي غربي است". (سخنراني در شانزدهيمن اجلاس سران جنبش عدم تعهد (9/6/1391))

- "ما نمی‌خواهيم سلاح هستهاى درست كنيم؛ نه به خـاطر ايـنكـه امريكـا از ايـن ناراحـت ميشود؛ عقيدة خود ما اين است. ما اعتقاد داريم كه سلاح هسـته اى جنايـت بـر بشـريت است و نبايد توليد شود؛ آنچه هم كه در دنيا هست، بايد محو شود و از بـين بـرود؛ ايـن عقيدة ماست، به شما ربطى ندارد. اگر ما اين عقيده را نداشتيم و تصميم مي گرفتيم سـلاح هسته اى درست كنيم، هيچ قدرتى نمي توانست جلوى ما را بگيرد؛ همچنان كه در جاهـاى ديگر هم نتوانسـتند بگيرنـد، در هنـد نتوانسـتند، در پاكسـتان نتوانسـتند، در كـرة شـمالى نتوانستند. امريكايي ها مخالف هم بودند، اما آنها هم سلاح هسته اى درست كردند." (در ديدار مردم آذربايجان (28/11/1391)

علاوه بر پاسخ های حلی که در مرقومه بالا در برابر ادعای مغایرت ایالات متحده امریکا داده شد، در یک پاسخ نقضی به ادعای دولت ایالات متحده امریکا ممکن است گفته شود کشوری که با خروج یکجانبه از برجام و استمرار در وضع تحریم های غیرقانونی اشخاص حقیقی و حقوقی ایران، ضمن نقض موافقت نامه برجام به نقض عملی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز اقدام کرده است، نمی تواند امروز به دلیل اقدام کاملا قانونی جمهوری اسلامی ایران در ارسال ماهواره نور به مدار 450 کیلومتری زمین، مدعی نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت ملل متحد توسط ایران گردد.

 

نکته دیگری که می توان در پاسخ نقضی ادعای امریکا اعلام داشت آن است که ولوسلمنا که بر اساس تفسیر انقباضی و یکجانبه امریکا نقض محتملی در یکی از بندهای پیوست قطعنامه انجام شده باشد، این امر نه جزء موضوع مندرج در موافقت نامه برجام و یا متن اصلی قطعنامه 2231 شورای امنیت بوده است، و نه جزء مقتضی ذات این اسناد و یا ارکان تشکیل دهنده این اسناد بوده است، بلکه موضوع مزبور صرفا فشار امریکا در آخرین لحظات اعمال فشارهای گسترده امریکا بر اعضای شورای امنیت و علیرغم مخالفت های جدی ایران، آنهم به صورت جمله معترضه و طردا للباب و با ادبیات بسیار مبهم و قابل تفسیری در شرایط سخت مذاکره برجام و متعاقب آن به یکی از بندهای ضمیمه قطعنامه اضافه شد.

 

در نتیجه نمی شود موضوع فاقد اهمیت تا این حد را از موجبات نقض موافقت نامه برجام و یا کل قطعنامه 2231 شورای امنیت تعبیر و تفسیر کرد.

اگر چه پیرو پرتاب ماهواره نور توسط جمهوری اسلامی ایران ایالات متحده امریکا مدعی شد که اقدام مزبور با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مغایرت دارد، ولی بررسی های بعمل آمده در این نوشتار حکایت از آن نموده است که هر گونه ادعایی مبنی بر مغایرت اقدام اخیر موشکی ایران با موافقت نامه برجام و یا قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، از مبانی و اصول پذیرفته شده حقوقی و قانونی برخوردار نمی باشد.

 

اساسا توسعه فعالیت های متعارف موشکی کشورها که امروزه از خاستگاه بین المللی برخوردار است در هیچیک از اسناد و یا معاهدات بین المللی منع نشده است، بلکه بالعکس کشورها در راستای حفظ حاکمیت و استقلال خود و برای حفظ امنیت ملی و ارتقای جنبه بازدارندگی از هر گونه تجاوز یا تعدی دشمنان، حق دارند در فعالیت های موشکی ورود کرده و به توسعه فناوری ها در این خصوص بپردازند.

 

همچنین از این نوشتار نتیجه گرفته شد که با توجه به ماهیت صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران از یکطرف و مشروع نبودن تولید و استفاده از سلاح های اتمی در نظام جمهوری اسلامی ایران از طرف دیگر، بنابراین شرعا و قانونا امکان ندارد که جمهوری اسلامی ایران وارد طراحی و ساخت موشک های بالستیکی شود که جهت حمل کلاهک های اتمی قابلیت داشته باشد.

 

انتهای پیام/