رونمایی از «مشق پیانونوازی ایرانی» در شب موسیقی ارسباران/ادای دین به تاریخ صد و هفتادساله پیانوی ایرانی

طبق اعلام روابط عمومی، فرهنگسرای ارسباران در پنجاه‌ودومین شب موسیقی خود، شامگاه ۲۸ آذرماه میزبان رویدادی بود که هم اجرای موسیقی را در بر داشت و هم بازخوانی یک مسیر تاریخی کمتر گفته‌شده؛ مسیری که از ورود پیانو به دربار قاجار آغاز می‌شود و به تلاش‌های امروز برای حفظ و بازنویسی میراث پیانوی ایرانی می‌رسد. این برنامه با محوریت رونمایی از کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی مطابق با کوک فرنگی» با ویرایش و اجرای محمدرضا امیرقاسمی برگزار شد. 

آغاز با موسیقی؛ پیانو و تمبک در گفت‌وگو
این مراسم با دونوازی محمدرضا امیرقاسمی (پیانو) و سحاب تربتی (تمبک) آغاز شد. قطعات اجراشده در بخش نخست، مروری بر آثار و شیوه‌های شاخص پیانوی ایرانی بود؛ از جمله: 
• چهارگاه بر اساس کتاب مشق پیانونوازی ایرانی اثر محمودخان مفخم‌الملک
• موسیقی نمایش «باغ شاه» اثر مشیرهمایون شهردار
• پیش‌درآمد اصفهان اثر مرتضی محجوبی به روایت جواد معروفی
• قطعه «انتظار» از جواد معروفی

در پایان نیز قطعاتی در دستگاه همایون و سرود ملی ساخته موسیو لومر و یک قطعه ویژه با حال‌وهوای یلدایی، به مناسبت نزدیک بودن شب یلدا اجرا شد. 

رونمایی از یک کتاب؛ بازخوانی یک مکتب فراموش‌شده
در ادامه برنامه، از کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی مطابق با کوک فرنگی» با ویرایش، بازنویسی و اجرای محمدرضا امیرقاسمی و از سوی نشر خنیاگر رونمایی شد؛ کتابی که به گفته سخنرانان، می‌تواند یکی از منابع مهم شناخت پیانوی ایرانی باشد. 

پیانو در ایران، یک مسیر بومی‌شده است
شهاب منا، موسیقی‌دان، پژوهشگر و مدیر نشر خنیاگر، با اشاره به اسناد تاریخی گفت: بر اساس سفرنامه‌های دوره صفوی، برخی سازهای فرنگی از همان زمان وارد ایران شدند، اما در دوره قاجار این ورود شکل جدی‌تری گرفت؛ از جمله پیانویی پنج اکتاو که ناپلئون به فتحعلی‌شاه هدیه داد. این سازها ابتدا وارد دربار شدند و چون نوازنده و مدرس نداشتند، موسیقی‌دانانی که کارشان قرابت‌هایی داشت، به نواختن آن‌ها پرداختند. 

وی نخستین نوازنده پیانو در ایران را محمدصادق‌خان سرورالملک دانست و افزود: شاگرد برجسته او مشیرهمایون شهردار بود؛ مسیری که بعدتر توسط مرتضی محجوبی ادامه یافت. تقلید شیوه سازهای مضرابی روی پیانو، خود یک حوزه مطالعاتی مهم است. 

منا با اشاره به محتوای کتاب گفت: در این اثر، برای نخستین‌بار یک «رِنگ کامل» از محمدصادق‌خان سرورالملک آورده شده است. طراحی جلد نیز آگاهانه انجام شده؛ از شستی‌های پیانو الهام‌گرفته از پنجره‌های اُرُسی، رنگ فیروزه‌ای ایرانی و پس‌زمینه کاشی‌کاری اواخر قاجار تا تصویر سردر باغ ملی. 

وی همچنین به مناقشات تاریخی درباره استفاده از سازهای غربی در موسیقی ایرانی اشاره کرد و تأکید داشت: 
تحقیقات نشان می‌دهد آنچه امروز «اصیل» می‌نامیم، خود حاصل یک روند تاریخی است. همان‌گونه که تار و سنتور نیز لزوماً هزاران سال قدمت ندارند، سازهای فرنگی هم می‌توانند در یک فرهنگ بومی شوند. نباید یک سلیقه یا شیوه را نفی کرد؛ باید به آن افتخار کرد و از آن استفاده پژوهش‌محور داشت. 

روبرویی با یک تلاقی تاریخی روبه‌رو
میرعلیرضا میرعلی‌نقی، پژوهشگر تاریخ موسیقی و منتقد، با اشاره به فعالیت‌های امیرقاسمی گفت: ما محمدرضا امیرقاسمی را سال‌ها با «پنجه شیرین» می‌شناختیم، اما امروز وجه پژوهشی او نیز آشکار شده و حضورش در عرصه موسیقی مغتنم است. 

وی دو عامل را در اهمیت‌یافتن دوباره پیانوی ایرانی در دو دهه اخیر مؤثر دانست: گسترش پیانو به‌عنوان‌سازی در دسترس و نیاز موسیقی ایرانی به صداهای چندصدایی. پیانو حدود ۱۲۰ سال پیش وارد ایران شد، اما در پنجاه سال اخیر توجه دوباره به دو مکتب مرتضی محجوبی و جواد معروفی شکل گرفته است. 

میرعلی‌نقی این مقطع را «تلاقی تاریخی» میان محمودخان مفخم و روح‌الله خالقی دانست و افزود: در تاریخ پیانوی ایرانی، بخش مهمی از شیوه‌های قدیمی به‌طور کامل ضبط نشده و از دست رفته است. آنچه امروز داریم، خوانشی معاصر از آن میراث است؛ شاید نه عین گذشته، اما خوانشی قابل استفاده برای امروز. 

چندصدایی؛ چالش همیشگی
پورقناد با تأکید بر مسئله چندصدایی در موسیقی ایرانی گفت: موسیقی ایرانی، چه در اجراهای غربی و چه در برخی نمونه‌های تاریخی، تک‌صدا نبوده و دوصدایی و سه‌صدایی را تجربه کرده است. با این حال، درباره پیانو، این چندصدایی همواره محل اختلاف بوده و حتی تبلیغات نادرست باعث شد موسیقی ایرانی روی پیانو تا مرز انقراض پیش برود. 

وی کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی» را اثری ارزشمند دانست و افزود: این کتاب به ما نشان می‌دهد در گذشته چه نوع چندصدایی‌هایی برای موسیقی ایرانی قابل قبول و ارزشمند بوده است. 

کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی» ادای دین به پیانوی ایرانی است

در پایان، محمدرضا امیرقاسمی با تشکر از نشر خنیاگر، شهرام صارمی و میرعلیرضا میرعلی‌نقی گفت: امیدوارم مجلدهای بعدی این کتاب نیز منتشر شود. این کار، ادای دینی به پیانوی ایرانی است. 

وی همچنین از برگزاری کنسرتی با ورود آزاد برای عموم خبر داد و افزود: این اجرا را به یاد پدرم که امسال از دنیا رفتند، و به پاس همراهی همسرم تقدیم خواهم کرد. 

کتاب «مشق پیانونوازی ایرانی» از طریق مراکز فروش کتاب موسیقی از جمله عارف، انتشارات سرود، پارت و همچنین کانال‌های فروش نشر خنیاگر در دسترس علاقه‌مندان است. 

انتهای پیام/