تب بلک فرایدی و آثار آن بر جامعه؛ از تشدید مصرف‌گرایی و نابرابری‌های اجتماعی تا ایجاد فشار روانی و مالی بر اقشار کم درآمد

«بلک فرایدی» آخرین جمعه ماه نوامبر است و هر سال در این روز در کشور‌های غربی با توجه به نزدیک شدن به سال نوی میلادی تخفیف‌هایی برای خرید از فروشگاه‌ها در نظر گرفته می‌شود. این مناسبت چند سالی است که در ایران نیز در حال رواج است و این در حالیست که تا سال نوی شمسی و عید نوروز چند ماهی باقی مانده است و حال این سوال مطرح می‌شود که رواج بلک فرایدی در کشور ما چه پیامد‌های مثبت و منفی برای جامعه خواهد داشت؟

محمد رحیمی، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه در همین رابطه در گفت‌و‌گو با میزان بیان کرد: از منظر آسیب‌شناسی اجتماعی، ورود بلک فرایدی به ایران به عنوان پدیده‌ای وارداتی بدون پیوند فرهنگی بومی، تشدیدکننده مصرف‌گرایی بی‌رویه، بحران هویت جمعی و الگوبرداری سطحی از فرهنگ غربی است که منجر به آسیب‌هایی، چون بی‌اعتمادی عمومی به بازار، ایجاد فشار روانی و مالی مضاعف بر اقشار متوسط و کم‌درآمد و فرسایش سرمایه اجتماعی از طریق ترویج رقابت ناسالم، فردگرایی مصرفی و هیجان‌های کاذب خرید می‌شود.

وی ادامه داد: این رویداد که در غرب مناسکی برای پاکسازی انبار و گردش منطقی کالا است، در ایران به نمادی از تهاجم فرهنگی و اقتصاد رفتاری غیرمسئولانه تبدیل شده که هیجان کاذب خرید را جایگزین برنامه‌ریزی عقلانی می‌کند، کیفیت کالا‌ها را زیر سؤال می‌برد و در بلندمدت به گسست‌های طبقاتی، اضطراب اقتصادی مزمن، تضعیف مناسبت‌های سنتی مانند نوروز، تشدید نابرابری اجتماعی، خرید‌های غیرضروری ناشی از تبلیغات اغواکننده در شبکه‌های اجتماعی و حتی ازدحام فیزیکی و آنلاین منجر می‌شود. 

این جامعه شناس ضمن اشاره به اینکه در اقتصاد تورمی ایران با نوسانات ارزی، این حراج‌ها اغلب به بازی روانی فروشندگان تقلیل یافته، گرایش به جهانی‌شدن بی‌تأمل را تقویت کرده و سرمایه اعتماد اجتماعی را نابود می‌سازد، افزود: علاوه بر این، بلک فرایدی رواج «اقتصاد فوری» را به دنبال دارد که تمرکز بر سود لحظه‌ای را جایگزین برنامه‌ریزی بلندمدت می‌کند و به تغییر الگو‌های مصرفی پایدار آسیب می‌رساند، در حالی که شبکه‌های اجتماعی با تبلیغات گسترده، هیجان کاذب و رقابت ناسالم را تشدید کرده و به نابرابری‌های اجتماعی دامن می‌زنند، زیرا اقشار محروم از تخفیف‌های نامعتبر جا می‌مانند.

«بلک فرایدی» بستری برای کلاهبرداری، آسیب اجتماعی و فشار مالی

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه این پدیده در ایران با وجود جذابیت ظاهری تخفیف‌ها و استقبال گسترده، به دلیل شرایط اقتصادی خاص تورمی و نابرابری، بیشتر به بستر کلاهبرداری، آسیب اجتماعی و فشار مالی بدل شده است، توضیح داد: تخفیف‌های اعلام‌شده اغلب واقعی نیستند و فروشندگان با افزایش مصنوعی قیمت‌ها پیش از حراج، مشتریان را به خرید‌های هیجانی و غیرعقلانی ترغیب می‌کنند که پیامد آن فشار مالی مضاعف بر اقشار متوسط و کم‌درآمد، افزایش بدهی‌های خانوار و تشدید نابرابری اقتصادی است.

رحیمی بیان کرد: از منظر فرهنگی، این پدیده وارداتی فاقد پیوند با مناسبت‌ها و ارزش‌های بومی است و الگوبرداری سطحی از جوامع غربی، مصرف‌گرایی نمایشی، فردگرایی، رقابت ناسالم و توهم نیاز (به جای نیاز واقعی) را ترویج می‌دهد، که به فرسایش سرمایه اجتماعی، بحران‌های روانی- هویتی و وابستگی به تبلیغات دیجیتال منجر می‌شود؛ تأثیرات مثبت محدود شامل رونق موقتی فروش برای کسب‌وکار‌های کوچک، تقویت آگاهی خرید هوشمند در صورت نظارت و فرصت خرید زمستانی/عیدی با هزینه کمتر است، اما در اقتصاد فعلی، بساط کلاهبرداری و تب خرید غربی را بیشتر فراهم می‌کند تا کمک واقعی، و بدون سیاست‌گذاری، به جای حمایت از اقتصاد داخلی، رفتار‌های غیرمسئولانه را نهادینه می‌سازد.

وی در ادامه گفت: برگزاری چنین رسم‌هایی پیش از سال نو در ایران تنها در صورتی می‌تواند مفید واقع شود که با نظارت دقیق، آموزش مصرف آگاهانه و بومی‌سازی فرهنگی همراه باشد تا از انحرافات فعلی جلوگیری شود و به جای تهاجم فرهنگی، به فرصتی برای حمایت از اقتصاد و تقویت سرمایه اجتماعی تبدیل شود؛ در غیر این صورت، با تضعیف سنت‌های بومی مانند حراج‌های عید نوروز یا جمعه‌بازارها، به گسست فرهنگی بیشتر منجر خواهد شد.

انتهای پیام/