نشست تخصصی برای توانمندسازی نوجوانان کانون اصلاح و تربیت ارومیه برگزار شد

در راستای تحقق اهداف والای زندانبانی اسلامی و تأکید بر اصلاح و تربیت مددجویان به عنوان محور اصلی سیاست‌های کیفری جمهوری اسلامی ایران، جلسه هم‌اندیشی تخصصی با حضور مدیرکل زندان‌های استان و مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان غربی به همراه ۱۲ مسئول و کارشناس از ادارات کل آموزش و پرورش، کمیته امداد امام خمینی (ره)، آموزش فنی و حرفه‌ای، بهزیستی، دانشگاه علوم پزشکی، حوزه هنری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ورزش و جوانان، نهاد کتابخانه‌های استان، و دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری برگزار شد. همچنین، مدیر زندان و رئیس کانون اصلاح و تربیت ارومیه نیز در این نشست تعاملی حضور داشتند.

این جلسه بر توانمندسازی مددجویان نوجوان (زیر ۱۸ سال) کانون اصلاح و تربیت ارومیه تمرکز داشت و به عنوان نمودی از تعهد دستگاه‌های اجرایی به اصل ۳۰ قانون اساسی، مبنی بر آموزش رایگان عمومی، تلقی می‌شود.

این نشست، که بر پایه تحلیل عملکرد زندان‌های استان آذربایجان غربی و شناسایی خلأ‌های آموزشی استوار بود، فرصتی برای تبادل نظر میان ذی‌نفعان فراهم آورد تا راهکار‌هایی عملی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی، تقویت مهارت‌های زندگی و بازگشت سعادتمندانه مددجویان به جامعه تدوین شود.

بر اساس گزارش‌های سازمان زندان‌ها، مددجویان نوجوان کانون اصلاح و تربیت، که عمدتاً از قشر بازمانده از تحصیل هستند، نیازمند بهره‌مندی فوری از حقوق شهروندی آموزشی هستند تا از چرخه بزهکاری خارج شوند.

مدیرکل زندان‌های استان، در این جلسه به تشریح عملکرد زندانبانی اسلامی در مؤسسات کیفری آذربایجان غربی پرداخت و بر اقدامات فرهنگی، تربیتی، اشتغال و توانمندسازی تأکید کرد.

وی با استناد به اهداف زندانبانی اسلامی، که بر پایه آیه سوره ۳۲ شریفه مائده «وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا» بنا شده، به برنامه‌های اصلاحی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی، به ویژه در میان مددجویان زیر ۱۸ سال، اشاره کرد. این اقدامات شامل سوادآموزی، برگزاری دوره‌های اموزش متوسطه رایگان است، اما چالش اصلی، "حلقه مفقوده" آموزش نوجوانان در کانون اصلاح و تربیت ارومیه عنوان شد. فتحی با تأکید بر اصل ۳۰ قانون اساسی، که دولت را موظف به فراهم‌سازی وسایل آموزش و پرورش رایگان تا پایان دوره متوسطه می‌داند، مساعدت دستگاه‌های آموزشی و فرهنگی را برای اشاعه این حق شهروندی خواستار شد.

کبیری مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان غربی نیز به خلا آموزشی در دوران حبس اشاره کرد و اجرای طرح‌های آموزش از راه دور، بهره‌گیری از سازمان‌های مردم‌نهاد و تأمین هزینه‌های آموزشی را چالش رسالت اجتماعی در برابر این دسته از مددجویان عنوان کرد بحث‌های جلسه بر ظرفیت سازمان‌های خیریه مردم نهاد در حوزه آموزش، ارائه بسته‌های آموزشی، راهکار‌های آموزش مجازی، اقدامات مشاوره تحصیلی، روانشناختی با همکاری بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی همچنین درمان اعتیاد، تأمین ملزومات ورزشی و مربیان، دسترسی به کتاب‌ها و نشریات، برگزاری دوره‌های هنری (موسیقی، تئاتر، قصه‌گویی، فیلمسازی)، پخش فیلم‌های مستند و داستانی، و آموزش فنی‌حرفه‌ای متناسب با بازار کار متمرکز بود.

این پیشنهادها، که بر پایه تحلیل نیاز‌های مددجویان نوجوان استوار است، نشان‌دهنده جدیت مسئولین در تحقق سند تحول قضایی است، که در راهکار‌های آن بر "اصلاح رفتار و بازاجتماعی‌سازی زندانیان و مددجویان کانون‌های اصلاح و تربیت" تأکید شده است.

در این جلسه نه تنها خلأ‌های ساختاری را برجسته شد، بلکه بر هم‌افزایی بین‌سازمانی در بین ارگان‌های که رسالت اجتماعی در قبال این قشر دارند تاکیدات زیادی انجام گرفت مسئولین ۱۲ اداره کل به همراه مدیرکل امور اجتماعی استانداری آذربایجان غربی و مسئولان زندان در راستای تحقق عدالت ترمیمی بر اساس شرح وظیفه خود از ظرفیت‌های کانون اصلاح و تربیت بازدید و با مددجویان دیدار و گفت‌و‌گو کردند.

آموزش، به عنوان ستون فقرات زندانبانی اسلامی، فراتر از انتقال دانش، ابزار بازسازی شخصیت است. پژوهش‌های علمی داخلی، مانند مطالعه‌ای در فصلنامه پژوهش‌های حقوقی، نشان می‌دهد که آموزش‌های تربیتی در زندان‌ها، افکار مجرمین را اصلاح کرده و رفتار‌های پرخطر را کاهش می‌دهد. برای مددجویان نوجوان کانون اصلاح و تربیت، که اغلب با اختلالات روانی ناشی از زندانی‌شدن (مانند افسردگی و پرخاشگری) دست‌وپنجه نرم می‌کنند، آموزش‌های مهارتی و روانشناختی حیاتی است.

آموزش زندگی سالم در کانون‌های اصلاح و تربیت تحت نظارت سازمان زندان‌های کشور، تحول روحی مددجویان را تسهیل کرده کرده و نرخ اشتغال پس از آزادی را ۸۰ درصد افزایش داده است.

تجربیات استان‌های دیگر، مانند البرز و بوشهر، نشان‌دهنده موفقیت کارگاه‌های آموزشی-تربیتی در کانون‌های اصلاح و تربیت است، جایی که توزیع منابع آموزشی و برنامه‌های قرآنی، تحول روانی را تسریع کرده. در چهارمحال و بختیاری، کارگاه‌های نجوم و واقعیت مجازی برای مددجویان، تخیل و تماشا را تقویت کرده و نرخ بازگشت مجدد را کاهش داده است.

تعهد به تأمین حقوق شهروندی مددجویان نوجوان کانون اصلاح و تربیت، ریشه در اسناد بالادستی دارد. اصل ۳۰ قانون اساسی، آموزش رایگان را حق همگانی ملت تا پایان متوسطه می‌داند و تفسیر شورای نگهبان (۱۳۹۰) آن را شامل همه شهروندان، از جمله زندانیان، می‌شمارد. این اصل، با ماده ۱۰۴ منشور حقوق شهروندی (۱۳۹۵) هم‌خوانی دارد که آموزش را جزء حقوق بنیادین می‌داند. در آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها (مصوب ۱۴۰۰)، ماده ۷۹ بر فراهم‌سازی دوره‌های آموزشی بر اساس طبقه‌بندی مددجویان تأکید دارد

اهداف زندانبانی اسلامی، که در سیاست‌های کلی قضایی (ابلاغی مقام معظم رهبری، ۱۳۹۲) بر "احیای نفوس مددجویان" تمرکز دارد، آموزش را ابزار اصلی اصلاح می‌داند. سند تحول قضایی (۱۴۰۳) نیز در فصل دوم، بر "رعایت حقوق زندانیان با انطباق آیین‌نامه‌ها در حوزه‌های بهداشت، آموزش و دسترسی به خدمات قضایی" تأکید ورزیده و راهکار‌هایی برای توسعه اشتغال و آموزش مددجویان نوجوان ارائه می‌دهد

حقوق شهروندی مددجویان، بر پایه کرامت انسانی (اصل ۳۹ قانون اساسی)، شامل منع تحقیر و شکنجه است در افق برنامه هفتم توسعه (۱۴۰۳-۱۴۰۷)، ماده ۸۵ بر ارتقای سلامت اجتماعی، پیشگیری از آسیب‌ها و توانمندسازی گروه‌های آسیب‌پذیر، از جمله مددجویان، تأکید دارد.

اسلام بر اصلاح و تربیت مجرمین تأکید دارد؛ قرآن کریم در آیه ۱۷۸ سوره بقره، مجازات را ابزاری برای بازپروری می‌داند و روایات، توبه و هدایت را هدف اصلی کیفر معرفی می‌کنند. فرمایشات مقام معظم رهبری نیز بر "اصلاح مجرمین" به عنوان وظیفه قوه قضائیه دلالت دارد: "احیای حقوق عامه عمدتاً کار قوه قضائیه است و اصلاح مجرمین نیز جزو وظایف آن است " مقام معظم رهبری زندان را "آموزشگاه فضیلت" می‌داند، نه صرفاً محل تنبیه و نگهداری بدون برنامه اصلاحی و تربیتی.

تجربیات جهانی در آموزش زندانیان نوجوان برای غنای تحلیلی، تجربیات بین‌المللی در برنامه‌های آموزشی زندان‌های نوجوانان بررسی شد. در ایالات متحده، ایالت کانکتیکت (۲۰۱۵) برنامه‌های آموزشی مداوم را الزامی کرده و نتایج نشان‌دهنده کاهش ۴۵ درصدی بازگشت به جرم است؛ این برنامه‌ها شامل آموزش مجازی و همکاری با سازمان‌های مردم نهاد برای مهارت‌های زندگی است در انگلستان، مدل اصلاح رفتار بر آموزش فنی‌حرفه‌ای متناسب با بازار کار تمرکز دارد و با نرخ اشتغال ۶۰ درصدی پس از آزادی، موفق عمل کرده است. در آلمان، سیستم (زندان نوجوانان) آموزش را تا سطح عالی رایگان فراهم می‌کند و با همکاری دانشگاه‌ها، مشاوره روانشناختی و هنری را ادغام نموده؛ مطالعه‌ای در ۲۰۲۲ نشان داد این رویکرد نرخ بازگشت به جامعه را به ۲۵ درصد رسانده است، نروژ، با مدل ترمیمی، بر قصه‌گویی و فیلمسازی تأکید دارد و نتایج آن کاهش آسیب‌های روانی است.

در مقابل، ایران با اجرای آموزش از راه دور می‌تواند خلأ‌های موجود را جبران کند، اما نیاز به تأمین بودجه (مانند صندوق حمایت مددجویان) دارد. تطبیق این تجربیات با ایران نشان می‌دهد که تمرکز جلسه بر آموزش هنری و ورزشی، هم‌راستا با مدل‌های اروپایی است، اما اجرای اصل ۳۰ نیازمند بودجه‌ریزی بیشتر است. در کتاب "زندان و حقوق بشر" (احمدی، ۱۳۹۸) نیز بر الگوبرداری از مدل‌های ترمیمی برای کاهش جمعیت زندان‌ها تأکید دارد.

تعهد مسئولین و چشم‌انداز آینده جلسه هم‌اندیشی کانون اصلاح و تربیت ارومیه، نمودی از جدیت مسئولین در توانمندسازی مددجویان نوجوان است. با تأکید بر آموزش رایگان عمومی تا سطح عالی، این نشست بر اجرای حقوق شهروندی و اهداف زندانبانی اسلامی دلالت دارد. مسئولین، با اهتمام به طرح‌های پیشنهادی، می‌توانند نرخ بازگشت به جامعه را افزایش دهند و مددجویان را به عنوان شهروندان مسئول بازگردانند. چشم‌انداز آینده، با هم‌افزایی دستگاه‌ها و الگوبرداری از تجربیات جهانی، نویدبخش تحقق عدالت ترمیمی است. سازمان زندان‌ها، به عنوان متولی، باید نظارت مستمر بر اجرای بخشنامه‌ها را تضمین کند تا این حق بنیادین، از جمله برای بازماندگان تحصیل در کانون اصلاح و تربیت به عنوان الگویی موفق محقق شود.

انتهای پیام/