پرچم‌داری عدلیه برای تحقق حکمرانی داده‌محور/ استقبال گسترده نهاد دانشگاه و جامعه حقوقی از پیشگامی قوه قضاییه برای اشتراک‌گذاری داده‌ها

۲۸ مهرماه رئیس دستگاه قضا در جریان نشست شورای عالی قوه قضاییه ضمن قدردانی از مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه با اشاره به پیشرفت‌های مطلوب دستگاه قضایی از حیث بَسط و گسترش خدمات‌رسانی فناورانه به مردم، گفت: «قوه قضاییه از حیث توسعه دسترسی عمومی و همگانی به عدالت و گسترش خدمات‌رسانی فناورانه به مردم، گام‌های مطلوبی را بویژه طی دو سال اخیر برداشته است؛ در همین راستا، مسئولان برخی دستگاه‌ها که بازدید‌هایی را از مرکز آمار و فناوری اطلاعات ما داشته‌اند، با ارسال نامه‌هایی درخواست استفاده از امکانات ما در این حوزه را دارند؛ امری که بیانگر مطلوبیت تجهیزات و فناوری‌های مورد استفاده قوه قضاییه از حیث امنیت و صحت و کارآمدی است. لکن در این مبحث، تاکید مؤکدی بر تجهیز هر چه بیشتر از حیث اعتباری و بودجه‌ای داریم و معتقدیم در حوزه گسترش فناوری‌های نوین برای توسعه و بسط دسترسی مردم به عدالت، هر چه صرف شود، سرمایه‌گذاری کرده‌ایم نه هزینه‌تراشی».

از جمله دستاورد‌های مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در طی سال‌های اخیر، حرکت هدفمند و مدبرانه در مسیر ایجاد بستر‌های نوین برای تحقق «حکمرانی داده‌محور» و «گسترش اشتراک‌گذاری داده ها» است؛ به‌طوری که این مرکز به‌عنوان قلب فناوری عدلیه، با درک ژرف از اهمیت داده به‌عنوان شالوده تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری علمی در نظام حکمرانی، گام‌هایی بلند و ماندگار در جهت نهادینه‌سازی رویکرد مبتنی بر آمار، تحلیل و هوشمندسازی برداشته است.

رئیس قوه قضاییه در همین زمینه و در نشست اخیر شورای‌عالی قوه قضاییه به نقیصه موجود در کشور در مبحث آمار اشاره کرد و بیان داشت: «مبحث آمار و حکمرانی داده‌محور در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای تعالی و پیشرفت کشور، نقش فوق‌العاده‌ای دارد».

تصریح رئیس عدلیه بر نقش «آمار و حکمرانی داده‌محور» در تعالی و پیشرفت کشور، در واقع بر لزوم عبور از تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای و مبتنی بر حدس، به سمت تصمیم‌سازی علمی و مبتنی بر شواهد آماری تأکید دارد.

مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه با اتکا بر فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از هوش مصنوعی در فرآیند گمنام‌سازی دادنامه‌ها توانسته است زمینه بهره‌برداری علمی از داده‌های قضایی را فراهم سازد و بر همین اساس در قالب تفاهم‌نامه همکاری با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در جریان همایش «عدالت هوشمند» مسیر تازه‌ای را برای پیوند علم و عدالت بگشاید که بنا بر اذعان حقوقدانان و اساتید دانشگاه، بی‌تردید به استحکام پایه‌های حکمرانی داده‌محور در کشور خواهد انجامید.

پیشگامی عدلیه برای اشتراک‌گذاری داده‌های خود در کشور

محمد کاظمی‌فرد، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در گفت‌و‌گو با میزان در خصوص جزئیات تفاهم‌نامه همکاری با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ضمن اشاره به رویکرد نوین عدلیه در بهره‌گیری از ظرفیت داده‌ها برای ارتقای حکمرانی مبتنی بر آمار و داده‌محور اظهار کرد: دستگاه قضا نخستین نهاد حاکمیتی است که داده‌های خود را در فاز نخست، با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان و جامعه دانشگاهی و در فاز دوم، با عموم مردم به اشتراک می‌گذارد.

گمنام‌سازی محرمانه‌ترین داده‌های دستگاه قضا برای انتشار به‌عنوان اولین نهاد حاکمیتی 

رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه با بیان اینکه داده‌های اشتراک‌گذاری شده شامل محرمانه‌ترین داده‌های عدلیه، یعنی دادنامه‌ها است، عنوان کرد: فرآیند گمنام‌سازی دادنامه‌ها به‌صورت شبانه‌روزی و با بهره‌گیری از فناوری هوش مصنوعی در حال انجام است که در همین راستا، در حال حاضر ۱۰ میلیون از آراء قضایی به‌منظور بررسی، آموزش و ساخت دستیار هوشمند برای مردم در اختیار شرکت‌های دانش بنیان در زمینه هوش مصنوعی قرار گرفته و دستگاه قضا مفتخر است که به‌عنوان اولین نهاد حاکمیتی کشور، محرمانه‌ترین داده خود را به‌منظور انتشار، گمنام‌سازی کرده است.

وی ضمن اشاره به تفاهم‌نامه منعقده با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در همایش «عدالت هوشمند» به‌منظور اشتراک‌گذاری داده‌ها در قالب سامانه انتشار آرای قضایی با جامعه علمی کشور و دانشگاه‌ها عنوان کرد: هدف از این اقدام، حرکت در مسیر تحقق حکمرانی داده‌محور و استفاده از ظرفیت آمار در حل معضلات اجتماعی با رویکردی علمی است. 

پیوند دستگاه قضا و نهاد علم و پژوهش

رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در همین زمینه خاطرنشان کرد: بی‌تردید، نهاد دانشگاه به‌عنوان خردورزترین رکن جامعه، بهترین و مؤثرترین بستر برای تحقق اهداف یاد شده است و از این‌رو، دستگاه قضا با انعقاد تفاهم‌نامه یادشده، داده‌های خود را در اختیار نهاد علم و پژوهش قرار داده که بدون شک به حل مسائل عدلیه و مشکلات مردم منجر خواهد شد.

رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه تصریح کرد: مردم به دلایل گوناگون به دستگاه قضا مراجعه می‌کنند و احصای این علل از رهگذر تحلیل داده‌ها ممکن می‌شود؛ لذا با شناسایی این دلایل، می‌توان ریشه‌ها را درمان و موانع را برطرف ساخت و دسترسی نهاد دانشگاه به داده‌های دستگاه قضا این مهم را ممکن خواهد کرد. 

تشریح نوع داده‌های به‌اشتراک‌گذاشته‌ شده با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

وی در تبیین نوع داده‌های به‌اشتراک‌گذاشته‌شده با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری افزود: بر پایه این تفاهم‌نامه، دو دسته داده در اختیار این وزارتخانه قرار می‌گیرد؛ نخست دادنامه‌های گمنام‌سازی شده و دوم داده‌های آماری دستگاه قضا که به تفکیک در اختیار دانشکده‌های حقوق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی و علوم انسانی قرار خواهد گرفت. 

مساعدت عملی عدلیه به سیاست‌گذاران با اشتراک‌گذاری داده‌ها 

رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در بخش دیگری از سخنان خود به مزیت‌های همکاری با نهاد دانشگاه در قالب تفاهم‌نامه مذکور اشاره کرد و گفت: با بررسی و تحلیل این داده‌ها می‌توان دریافت که چرا در مقاطع زمانی خاص، نوع ویژه‌ای از جرایم یا دعاوی حقوقی در برخی استان‌ها یا شهرستان‌ها رشد می‌کند و کشف این علل به سیاست‌گذاران و قوه مقننه کمک می‌کند تا با بهره‌گیری از نتایج علمی پژوهش‌ها، تصمیمات مؤثرتری برای حل مشکلات جامعه اتخاذ کرده و آینده‌ای روشن‌تری را برای کشور رقم زنند.

ارتقای سطح کیفیت پژوهش‌های دانشگاهی در نتیجه بهره‌برداری از داده‌های دستگاه قضا

وی ضمن تاکید بر اینکه اشتراک‌گذاری داده‌های عدلیه با نهاد دانشگاه، منافعی دو سویه دارد، اظهار کرد: این تفاهم‌نامه، از یک سو به ارتقای سطح کیفیت پژوهش‌های دانشگاهی و از سوی دیگر به حل مسائل دستگاه قضا می‌انجامد؛ بدین‌ترتیب، پژوهشگران با اتکا به داده‌های مستند می‌توانند تحقیقات علمی دقیق‌تری انجام دهند و دستگاه قضا نیز از نتایج حاصل از پژوهش‌ها و تحقیقات علمی داده‌محور، برای اصلاح و بهبود عملکرد خود بهره‌مند خواهد شد.

وی با اشاره به نقش آینده‌ساز دانشجویان و پژوهشگران خاطرنشان کرد: بدون شک دانش‌پژوهان و دانشجویان امروز، تصمیم‌سازان فردای کشورند و بهره‌مندی آنان از داده‌های دستگاه قضا نه‌تنها موجب ارتقای کیفیت علمی تحقیقات خواهد شد، بلکه آنان را در آینده به مدیرانی واقع‌نگر و مسلط بر مسائل اجتماعی بدل می‌سازد.

دستگاه قضا یکی از شفاف‌ترین نهاد‌های حاکمیتی محسوب می‌شود 

رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در ادامه، اقدام دستگاه قضا در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌ها و انتشار دادنامه‌های گمنام‌سازی‌شده را گامی مؤثر در جهت تحقق شفافیت و اجرای قانون دانست و اظهار داشت: به جرأت می‌توان گفت قوه قضاییه نخستین و تنها نهادی است که داده‌های مربوط به عملکرد خود را به‌طور شفاف منتشر می‌کند و بدین‌ترتیب دستگاه قضا یکی از شفاف‌ترین نهاد‌های حاکمیتی محسوب می‌شود.

وی در بخش پایانی سخنان خود عنوان کرد: در صورت برگزاری جشنواره ملی شفافیت از سوی سازمان بازرسی کشور، مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه نیز در این رویداد ملی حضور خواهد یافت تا دستاورد‌های خود را در عرصه شفافیت و داده‌محوری به نمایش گذارد.

اذعان وزارت علوم بر «بی‌نظیر» و «سخاوتمندانه» بودن همکاری عدلیه 

اقدام قوه قضاییه در اشتراک‌گذاری داده‌ها و دادنامه‌های گمنام‌سازی‌شده با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بنابر اذعان معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، «تاریخی»، «بی‌نظیر» و «سخاوتمندانه» بوده که می‌تواند در تحقق نظام حکمرانی بر مبنای داده اثرگذار باشد. 

پیمان صالحی در همین زمینه در گفت‌و‌گو با میزان گفت: در قالب این تفاهم‌نامه، همکاری بیش از پیش و بسیار خوبی شکل خواهد گرفت که با توجه به مفاد آن، در زمینه تحقیقاتی و پژوهشی بسیار اثرگذار خواهد بود و بر اساس آن، داده‌های گمنام‌سازی شده پرونده‌های قضایی به‌منظور بهره‌برداری علمی و پژوهشی در اختیار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار خواهد گرفت که پیش‌بینی می‌شود با استفاده از داده‌های مذکور، تحقیقات بسیار گسترده‌ای در رشته‌های مختلف از جمله حقوق، علوم انسانی، علوم اجتماعی و علوم تربیتی انجام خواهد گرفت.

معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خاطرنشان کرد: همکاری دستگاه قضا با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌ها بی‌نظیر بوده و با توجه به اینکه داده‌های قوه قضاییه از جهات مختلف خاص و ویژه محسوب می‌شود، لذا این همکاری دستگاه قضا بسیار سخاوتمندانه بوده و امیدواریم سایر دستگاه‌ها و سازمان‌ها که دارای داده‌های ارزشمندی جهت بهره‌برداری علمی و پژوهشی هستند، همچون قوه قضاییه به‌منظور اشتراک‌گذاری پیشگام شوند.

استقبال گسترده جامعه حقوقی و دانشگاهی از اشتراک‌گذاری داده‌های دستگاه قضا با نهاد دانشگاه

اقدام قوه قضاییه در جهت اشتراک‌گذاری داده‌ها و دادنامه‌های گمنام‌سازی شده با نهاد دانشگاه به‌منظور بهره‌برداری علمی و پژوهشی همچنین با استقبال گسترده جامعه حقوقی و دانشگاهی مواجه شده است.

حسن عبدلیان‌پور، رئیس مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه در گفت‌و‌گو با میزان و در همین زمینه گفت: در فرآیند هوشمندسازی قوه قضاییه، جای پیوند و تعامل دستگاه قضا با دانشگاه و اشتراک‌گذاری داده‌های عدلیه به‌منظور بهره‌برداری علمی و پژوهشی بسیار خالی بود که با همت مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه این مهم در جریان همایش «عدالت هوشمند» محقق شد و آغازگر حرکتی بود که تاکنون مسبوق به سابقه نبوده است؛ چرا که اشتراک گذاری این میزان از داده نوید تحول اساسی در اجرای عدالت را خواهد داد.

حکمرانی مطلوب قضایی در نتیجه اشتراک‌گذاری داده‌های عدلیه 

رئیس مرکز وکلای قوه قضاییه بیان کرد: با اقدام عدلیه در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌ها و بیش از ۱۰ میلیون از دادنامه‌های گمنام‌سازی شده بدون شک دانشجویان حقوق امروز و وکلا و قضات فردا با آمادگی بیشتر و بهتری در خدمت اجرای عدالت قرار خواهند گرفت که در نهایت به حکمرانی مطلوب قضایی کمک خواهد کرد.

حقوقدانان و اساتید دانشگاه بر این باورند که دسترسی نهاد علم به بیش از ۱۰ میلیون رأی قضایی گمنام‌سازی‌شده، فرصت بی‌بدیلی برای تحلیل‌های آماری، کشف رویه‌های قضایی و فهم عمیق‌تر از کارکرد نظام عدالت فراهم می‌آورد که نه تنها شفافیت و اعتماد عمومی را تقویت می‌کند، بلکه موجب می‌شود تصمیم‌سازی‌های کلان در جامعه، بر پایه داده‌های واقعی و مستند صورت گیرد.

در همین زمینه، علی حدادی، حقوقدان و مدرس دانشگاه در گفت‌و‌گو با میزان با اشاره به پیشگامی دستگاه قضا در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌های خود با دانشگاه به‌منظور بهره‌برداری علمی و پژوهشی در قالب همایش «عدالت هوشمند» عنوان کرد: اقدامی که قوه قضاییه در خصوص اشتراک‌گذاری داده‌های خود با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام داد، از چند جنبه قابل بررسی است که نخستین جنبه آن موضوع علمی و آموزشی این اقدام است.

ایجاد تحولی بنیادین در آموزش حقوقی و پژوهش‌های حقوقی در دانشگاه‌ها

این حقوقدان و مدرس دانشگاه ضمن تأکید بر اینکه اشتراک‌گذاری داده‌های دستگاه قضا از جمله بیش از ۱۰ میلیون از آراء قضایی گمنام‌سازی شده می‌تواند تحولی بنیادین در آموزش حقوقی و پژوهش‌های حقوقی در دانشگاه‌ها ایجاد کند، عنوان کرد: بدون شک اشتراک‌گذاری چنین داده‌هایی قطعاً می‌تواند تحولی بنیادین در آموزش حقوقی و پژوهش‌های حقوقی به ویژه در دانشگاه‌ها ایجاد کند؛ چرا که این آرا یک منبع پژوهشی بی‌بدیل هستند که تاکنون در اختیار و دسترس دانشگاه‌ها نبوده و یکی از چالش‌هایی که اساتید حقوق در دانشگاه‌ها همواره داشتند، عدم دسترسی گسترده و ساختارمند به آرای محاکم قضایی بود که در نتیجه اقدام دستگاه قضا، پژوهشگران، دانشجویان و اساتید حقوق می‌توانند به گنجینه‌ای از داده‌های واقعی دسترسی داشته باشند.

اثرات اشتراک‌گذاری داده‌های دستگاه قضا از حیث «آینده پژوهی» و «شفافیت»

وی ضمن اشاره به اثرات اقدام دستگاه قضا در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌های خود از حیث «آینده پژوهی» و «شفافیت» اذعان کرد: امکان تحلیل‌های آماری، تطبیقی و کاربردی با توجه به رویه محور بودن داده‌های اشتراک‌گذاری شده، فراهم گردیده و در واقع نهاد دانشگاه در پی دسترسی به این داده‌های ارزشمند از آموزش سنتی و تئوری صرف خارج خواهند شد و امر آموزش، متکی بر نظریات محاکم و رویه قضایی جاری و داده‌های واقعی دنبال خواهد شد که حقیقتا جای قدردانی دارد.

«تقویت تفکر تحلیلی» و «ارتقا قدرت استدلال» دانشجویان حقوق در نتیجه دسترسی به داده‌های عدلیه

حدادی از دیگر فواید اقدام دستگاه قضا در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌های خود از جمله بیش از ۱۰ میلیون از دادنامه‌های گمنام‌سازی شده را «تقویت تفکر تحلیلی» و «ارتقا قدرت استدلال» دانشجویان حقوق ذکر کرد و گفت: دانشجویان و دانش‌پژوهان رشته حقوق در نتیجه دسترسی به داده‌های دستگاه قضا یاد خواهند گرفت که از روی داده‌ها چطور استنباط و استدلال کنند و در واقع تحلیل قضات را شناسایی نمایند که این امر می‌تواند تاثیر بسزایی در تربیت وکلا، قضات و پژوهشگران آینده ایفا کند.

این حقوقدان و مدرس دانشگاه در ادامه با بیان اینکه اقدام دستگاه قضا در زمینه اشتراک‌گذاری داده‌های خود می‌تواند به الگویی برای سایر نهاد‌های حاکمیتی در راستای تعامل علمی بیشتر با دانشگاه‌ها تبدیل شود، گفت: اقدام قابل تقدیر دستگاه قضا می‌تواند اعتماد عمومی را نسبت به کارآمدی نظام عدالت کیفری افزایش دهد و تصمیمات قضایی را در بستر تحلیل علمی و قابل ارزیابی قرار دهد که نکته بسیار مثبتی محسوب می‌شود.

واکاوی در بیانات حقوقدانان و اساتید دانشگاه حاکی از این است که آنچه امروز در قوه قضاییه جریان دارد، نه صرفاً یک تحول فناورانه، بلکه تبلور نگاهی نوین به عدالت در تراز تمدن ایرانی ـ اسلامی است که در این نگاه علم، شفافیت و فناوری در خدمت صیانت از حق و قانون قرار دارد و استقبال نهاد دانشگاه و جامعه حقوقی از اشتراک‌گذاری داده‌ها از سوی عدلیه حکایت از آن دارد که دستگاه قضا با اتکا به دانش بومی و زیرساخت‌های فناورانه خود، به مرحله‌ای از بلوغ نهادی رسیده که می‌تواند الگویی برای سایر بخش‌های حاکمیتی در جهت تحقق حکمرانی داده‌محور باشد.

انتهای پیام/