تدوین الگوی آب راه نجات از بحران/ اراضی کشاورزی باید تجمیع شود

کشاورزی در ایران همواره ستون اصلی معیشت و اقتصاد سرزمین فلات بوده و نقشی تعیین‌کننده در تأمین امنیت ملی ایفا کرده است. با این حال، روند توسعه طی دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که این بخش استراتژیک در سایه قرار گرفته و اولویت‌های آن در برنامه‌های کلان اقتصادی کشور کمرنگ شده است.

بخش عمده‌ای از منابع آبی کشور (بیش از ۷۰ درصد) در کشاورزی مصرف می‌شود، اما به‌دلیل تداوم روش‌های سنتی، بخش زیادی از این آب هدر می‌رود یا در معرض تبخیر قرار می‌گیرد. اتکا به سد‌های بتنی و ذخیره‌سازی سطحی، در حالی که طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری ظرفیت کاهش چشمگیر تبخیر را دارند، یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت منابع آب محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، ساختار سنتی زراعت، خرد شدن اراضی، سن بالای کشاورزان و کمبود سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، موجب شده کشاورزی ایران در مقایسه با سایر بخش‌ها همچنان عقب بماند. این وضعیت نه تنها مانع بهره‌وری بالا در تولید محصولات کشاورزی بوده بلکه امنیت غذایی کشور را نیز در معرض تهدید قرار داده است.

کشاورزی باید محور اصلی اقتصاد کشور باشد

عبدالمجید شیخی، کارشناس اقتصاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با میزان با بیان اینکه کشاورزی همواره شغل اصلی ساکنان فلات ایران بوده، اظهار کرد: امنیت ملی بدون امنیت غذایی محقق نمی‌شود و کشاورزی باید محور اصلی اقتصاد کشور باشد. در برنامه‌های اول تا سوم توسعه، کشاورزی جایگاه ویژه‌ای داشت، اما در برنامه‌های چهارم و پنجم به بعد این رویکرد فراموش شد و نتیجه آن، ضعف جدی در امنیت غذایی کشور است.

وی با اشاره به وضعیت فعلی کشاورزی کشور تاکید کرد: بخش زراعت و باغبانی همچنان عمدتاً سنتی اداره می‌شود، در حالی که حوزه‌هایی مانند دام، طیور و شیلات به سمت صنعتی‌شدن رفته‌اند؛ بیش از ۷۰ درصد منابع آبی کشور در کشاورزی مصرف می‌شود و به‌دلیل شیوه‌های غرق‌آبی و سنتی، بخش عمده‌ای از این آب به هدر می‌رود یا تبخیر می‌شود.

این کارشناس اقتصاد کشاورزی یکی از معضلات اصلی مدیریت منابع آبی را بی‌توجهی به طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری دانست و توضیح داد: در سه دهه گذشته تنها یک هفتادم اعتبارات بخش آب به این طرح‌ها اختصاص یافت، در حالی که نرخ تبخیر در پشت سد‌ها به‌طور متوسط ۱۲ درصد است، اما در طرح‌های آبخیزداری این رقم به حدود ۲ درصد کاهش می‌یابد. این غفلت، بحران پنهان آب کشور را تشدید کرده است.

شیخی راهکار اساسی برای اصلاح وضعیت منابع آبی را تدوین «الگوی آب» معرفی کرد و گفت: الگوی آب شامل مدیریت بهار آب، ذخیره‌سازی، نظام توزیع هماهنگ در بالادست و پایین‌دست حوزه‌های آبخیز و مدیریت بهینه مصارف است. اجرای این الگو می‌توانست مانع خساراتی سیلاب‌های سال‌های اخیر در استان‌های لرستان و خوزستان شود که ناشی از نبود شبکه هماهنگ توزیع آب بودند.

کاهش هزینه تجهیز زمین‌ها به آبیاری نوین با تجمیع اراضی کشاورزی

وی در ادامه به چالش‌های ساختاری بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: خُرد بودن زمین‌های کشاورزی، سن بالای کشاورزان و دانش اندک آنها مانع سرمایه‌گذاری و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در آبیاری شده است. در مناطق شمالی کشور، میانگین مالکیت زمین به کمتر از ۷ هکتار رسیده که همین امر هزینه تجهیز زمین‌ها به روش‌های آبیاری نوین را افزایش داده و مانع بهره‌وری می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه راه‌حل این مشکل را تصویب قانون «تجمیع اراضی کشاورزی» عنوان کرد و افزود: قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کافی نیست و باید با قانون مکملی همراه شود تا زمین‌های خُرد به‌صورت حقیقی یا مجازی تجمیع شوند. 

شیخی تاکید کرد: تجربه‌های محلی نشان داده است که در صورت تجمیع، هزینه تجهیز زمین‌ها به آبیاری نوین به‌شدت کاهش می‌یابد و امکان اجرای الگوی کشت فراهم می‌شود.

لزوم اصلاح سیاست‌گذاری در وزارت جهاد کشاورزی

وی با اشاره به لزوم اصلاح سیاست‌گذاری در وزارت جهاد کشاورزی اظهار کرد: این وزارتخانه باید لایحه‌ای برای تقویت تشکل‌های تعاونی و تجمیع اراضی ارائه دهد. همچنین، الگوی کشت باید جامع و متناسب با شرایط اقلیمی کشور طراحی شود و علاوه بر زراعت، زیر بخش‌هایی، چون باغبانی، دام، شیلات و منابع طبیعی را نیز پوشش دهد.

به گفته شیخی، دولت باید هزینه‌های بخش کشاورزی را سرمایه‌گذاری در امنیت ملی و در نتیجه امنیت غذایی بداند، نه هزینه جاری و برای گذار از کشاورزی سنتی به صنعتی، باید دانش‌آموختگان دانشگاهی در قالب تشکل‌های تعاونی به‌عنوان پیشران وارد عمل شوند تا انتقال دانش و فناوری به بدنه کشاورزی سرعت گیرد.

این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: اگر سیاست‌های جامع در حوزه آب و کشاورزی تدوین و اجرایی نشود، بحران آب و امنیت غذایی کشور عمیق خواهد شد. راه نجات، اجرای هوشمندانه الگوی آب، تجمیع اراضی و پیاده‌سازی تدریجی الگوی کشت است.

انتهای پیام/