پرده‌برداری از یک رویداد سرنوشت‌ساز/ چرا «غدیر خم» نقطه عطف تاریخ اسلام شد؟
در آستانه عید سعید غدیر خم، حجت‌الاسلام والمسلمین رمضان محمدی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت و گویی با میزان به زوایایی از واقعه بزرگ عید غدیر خم اشاره داشته است، که در ادامه می‌خوانید:
لطفاً ابتدا درباره موقعیت جغرافیایی و تاریخی غدیر خم توضیح دهید؟
غدیر در لغت به معنای آبگیر و محل پست زمین است که باران و سیل در آن جمع می‌شود. در غرب حجاز، منطقه‌ای به نام غدیر خم وجود داشت که به دلیل قرار گرفتن در مسیر کاروان‌های حجاج و داشتن آب دائمی، محل توقف و استراحت مسافران بود. این مکان در فاصله بین مکه و مدینه و در دو میلی «جحفه» (یکی از مواقیت حج) واقع شده بود. وجه تمایز غدیر خم با دیگر آبگیرها این بود که تا دریای سرخ امتداد داشت و در تمام فصول سال دارای آب بود.
چرا پیامبر اکرم (ص) این مکان را برای اعلام جانشینی انتخاب کردند؟
انتخاب این محل کاملاً حساب شده بود. اولاً این منطقه در راه بازگشت به مدینه و قبل از محل تفرق حاجیان قرار داشت. ثانیاً از نظر زمانی، پس از حجة الوداع و در اوج اقتدار اسلام بود. ثالثاً حضور انبوه مسلمانان (برخی منابع تا ۱۲۰ هزار نفر) امکان ابلاغ عمومی این پیام را فراهم می‌کرد. این نشان می‌دهد پیامبر (ص) به دنبال ایجاد بزرگترین اجتماع ممکن برای این اعلام تاریخی بودند.
درباره محتوای خطبه غدیر و فرمان الهی توضیح دهید؟
با نزول آیه «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ» (مائده: ۶۷) در ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری، پیامبر (ص) مأمور شدند ولایت حضرت علی (ع) را اعلام کنند. ایشان در خطبه‌ای مفصل، پس از بیان اصول اعتقادی، فرمودند: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ». بلافاصله پس از این اعلام، آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» نازل شد که نشان‌دهنده اهمیت این رویداد در تکمیل دین اسلام بود.
درباره تواتر حدیث غدیر و منابع آن توضیح دهید؟
حدیث غدیر از متواترترین روایات اسلامی است. علامه امینی در الغدیر این حدیث را از ۱۱۰ صحابی و ۸۴ تابعی و ۳۶۰ دانشمند نقل کرده‌اند. ابن حنبل از ۴۰ طریق، طبری از ۷۰ طریق، جزری از ۸۰ طریق و ابن عقده کوفی از ۱۰۵ طریق این حدیث را روایت کرده‌اند. حتی ابوحنیفه نیز به صحت این حدیث اعتراف داشت، هرچند به پیروانش توصیه می‌کرد در برابر شیعیان به آن اقرار نکنند!
چرا برخی در طول تاریخ سعی در کتمان یا تحریف واقعه غدیر داشته‌اند؟
متأسفانه پس از رحلت پیامبر (ص)، جریان‌های سیاسی خاصی برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود، این واقعه را کتمان یا تحریف کردند. حتی راویانی مانند زید بن ارقم با وجود حضور در غدیر، از ترس حکومت به سختی این حدیث را نقل می‌کردند. عطیه عوفی نقل می‌کند که وقتی از زید خواست حدیث غدیر را بگوید، پاسخ داد: «إنکم معشر أهل العراق فیکم ما فیکم» که نشان‌دهنده فضای خفقان آن دوره است.
درباره دلالت حدیث غدیر و معنای «مولی» توضیح دهید؟
برخی تلاش کرده‌اند «مولی» را به معنای دوست تفسیر کنند، اما شواهد تاریخی و روایی خلاف این را ثابت می‌کند. اولاً تبریک گفتن صحابه مانند عمر که گفت: «بخ بخ لک یا علی!» نشان می‌دهد مقام جدیدی به علی (ع) اعطا شده است. ثانیاً امام صادق (ع) در تفسیر این حدیث فرمودند: «خداوند مولای من است و من مولای مؤمنانم و علی مولای کسانی است که من مولای آن‌ها هستم.» این نشان‌دهنده سلسله مراتب ولایت است.
واقعه غدیر چه درس‌هایی برای امت اسلامی امروز دارد؟
غدیر سه درس بزرگ دارد:
1. لزوم تعیین جانشین توسط خداوند و نه مردم
2. ضرورت تداوم رسالت پیامبر (ص) از طریق امامت
3. هشدار درباره خطر انحراف پس از رسول خدا (ص)
متأسفانه غفلت از این پیام الهی باعث بروز انحرافات و تفرقه در امت اسلامی شد. امروز وظیفه ما زنده نگه داشتن این پیام و عمل به آن است.
*منابع مورد استناد در این گفت‌وگو:
- کتاب الغدیر، علامه امینی
- تفسیر المیزان، علامه طباطبایی
- صحیح ترمذی و مسند احمد بن حنبل
- منابع تاریخی شیعه و سنی
انتهای پیام/