سیاست خارجی ایران در سال ۱۴۰۳؛ از موضوع فلسطین تا گفت‌وگو با اروپا و بازگشت ترامپ به کاخ سفید

سیاست خارجی ایران در سال ۱۴۰۳ مسیر پر فرازونشیب اما عزتمندانه‌ای را در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی طی کرد.

خبرگزاری میزان -

دستگاه دیپلماسی ایران در سال ۱۴۰۳ شاهد رویداد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مهم و متعددی بود که تصمیم‌گیری‌ها، واکنش‌ها و موضع‌گیری‌های قاطعی را می‌طلبید‌.

یکی از بزرگ‌ترین اتفاق‌هایی که سیاست خارجی و وزارت امور خارجه در سال ۱۴۰۳ با آن مواجه شد، شهادت حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در ۳۰ اردیبهشت در جریان سانحه سقوط بالگرد بود.

سکان سیاست خارجی تا زمان رای اعتماد مجلس شورای اسلامی به سیدعباس عراقچی، در ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ در دستان علی باقری کنی بود.

بررسی و ارزیابی کارنامه سیاست خارجی در سال ۱۴۰۳ دستمایه گفت‌وگوی خبرگزاری میزان با رامین مهمانپرست، دیپلمات ارشد و سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه شد.

متن این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید:

فلسطین؛ از محور‌های اصلی کار دستگاه سیاست خارجی در ۱۴۰۳

مهمانپرست در ابتدا با بیان اینکه بحث فلسطین و موضوع غزه یکی از مسائل و محور‌های اصلی کار دستگاه سیاست خارجی در سال ۱۴۰۳ بود، گفت: این موضوع تقریبا یکی از اولویت‌های مهم کار وزارت امور خارجه در زمان وزارت شهید امیرعبداللهیان و پس از آن در دوره مسئولیت دکتر عراقچی بود؛ هر دوی این افراد برای حمایت از فلسطین کم نگذاشتند.

دیپلمات ارشد کشورمان در ادامه با بیان اینکه وزیر امور خارجه برای دفاع از حقوق مردم فلسطین، حمایت از جبهه مقاومت و مقابله با جنایت‌های رژیم صهیونیستی حضور شجاعانه‌ای در کشور‌های منطقه داشت، اظهار کرد: وزیر امور خارجه رایزنی‌های متعددی با کشور‌های منطقه و در عرصه بین‌المللی انجام داد.

سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه با اشاره به اینکه هماهنگی بین دستگاه سیاست خارجی با نیرو‌های حاضر در میدان در سال گذشته در اوج خود بود و این یکی از افتخارات دستگاه دیپلماسی است که در زمینه دفاع از مظلومین به‌ویژه مردم غزه و فلسطین نهایت ظرفیت خود را به‌کار گرفت، بیان کرد: دستگاه دیپلماسی تلاش کرد در مقابل سکوت یا عدم واکنش برخی از کشور‌های منطقه تحرک‌های جدی داشته باشد تا آن کشورها را نیز برای حمایت از مردم فلسطین به حرکت در بیاورد.

سیاست همسایگی؛ از اصلی‌ترین اولویت‌های روابط خارجی

مهمانپرست با بیان اینکه سیاست همسایگی یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های ما در روابط خارجی است، گفت: طبیعی است که ما با در نظر داشتن منافع و امنیت ملی و برای داشتن روابط بهتر با همسایگان خود تلاش کنیم این روابط را به سطح‌های بالاتر ببریم؛ موقعیت استراتژیک ایران به‌عنوان کشور واقع در مرکز یک بازار ۶۰۰ میلیونی، همسایگی با ۱۵ کشور از طریق مرز‌های آبی و خاکی نشان می‌دهد که ما می‌توانیم همکاری‌های جمعی خوبی داشته باشیم .

به گفته وی، فشار‌های سیاسی و تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران و دیگر کشورهای منطقه از طریق همکاری‌های جمعی به‌ویژه در سایه توسعه روابط با همسایگان قابل حل‌وفصل هستند.

این دیپلمات ارشد، تصریح کرد: ما در سال ۱۴۰۳ تحرک خوبی در رابطه با سیاست همسایگی و ارتباط با کشور‌هایی که در اطراف ایران هستند داشتیم و امیدواریم این رفت‌وآمد‌های سیاسی و یادداشت تفاهم‌ها و توافقنامه‌های اقتصادی و تجاری بتواند به رشد اقتصادی کشور ما و همسایگان کمک کنند.

تاثیر حادثه‌های سال ۱۴۰۳ در منطقه بر رفتار‌ کشور‌ها

بررسی روابط ایران با عربستان و ترکیه بخش دیگری از ارزیابی‌های مهمانپرست از کارنامه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته بود؛ وی گفت: ترکیه و عربستان ۲ کشور تاثیرگذار منطقه هستند و ما همواره اعلام کردیم که مایلیم بهترین روابط را با کشور‌های منطقه داشته باشیم.

وی تصریح کرد: ایران، ترکیه، عربستان و شاید روسیه و تا اندازه‌ای عراق کشور‌هایی هستند که اگر با هم همکاری و همفکری داشته باشند، می‌توانند برای منطقه دستاورد‌های خوبی در زمینه صلح، ثبات، آرامش و پیشرفت اقتصادی به ارمغان بیاوند.

سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه در ادامه با بیان اینکه حادثه‌هایی که در سال ۱۴۰۳ در منطقه رخ داد، رفتار‌های کشور‌های منطقه را تحت‌الشعاع خود قرار داد، گفت: درپی این حادثه‌ها طبیعی است که ترکیه به دنبال سیاست خارجی خاصی حرکت کند که شاید با جبهه مقاومت تا حدی در تعارض منافع باشد؛ به همین دلیل شاهد بودیم که بعد از اتفاق‌های رخ‌داده در سوریه و سرنگون شدن حکومت بشار اسد، آنکارا تلاش می‌کند بیشترین نقش را در باز‌های منطقه‌ای داشته باشد.

مهمانپرست اظهار کرد: ما می‌خواهیم با ترکیه روابط حسن همجواری و در زمینه‌های اقتصادی همکاری استراتژیک داشته باشیم؛ ضمن اینکه در بسیاری از موضوع‌های سیاسی و منطقه‌ای می‌توانیم با هم رقابت کنیم، البته این رقابت باید مدیریت شود و باید سعی کنیم با همفکری، همکاری و هم‌افزایی اقدام‌های مفیدی برای منطقه دنبال کنیم.

وی در ادامه با بیان اینکه عربستان با این نگاه که وجود درگیری و تنش در منطقه به ضررش تمام می‌شود، رویکرد سیاسی خود را تعیین می‌کند، گفت: عربستان نتوانست انتظاری که از ریاض برای تاثیرگذاری در جلوگیری از تجاوز‌های رژیم صهیونیستی وجود داشت، برآورده کند؛ وضعیت منطقه به گونه‌ای است که می‌تواند حادثه‌های پیش‌بینی‌نشده را به دنبال داشته باشد و عربستان باید از همه ظرفیت و نفوذ خود برای مقابله با هرج‌ومرج و تقویت همکاری با هدف برقراری صلح و ثبات استفاده کند.

به گفته این دیپلمات ارشد کشورمان، روابط ایران و عربستان شروع مجدد خوبی داشت، اما توسعه این روابط شاید تا میزان زیادی به تحولات منطقه بستگی دارد.

وی ادامه داد: کشور‌های موثر منطقه باید واقعا به این درک مشترک برسند که فقط در سایه همکاری و هم‌افزایی امکان داشتن منطقه امن، با ثبات و پیشرفته، وجود دارد؛ این‌طور نیست که بعضی از کشور‌ها احساس کنند که برنامه‌های خوبی را پیش رو دارند و توجهی به وضعیت دیگر کشور‌های منطقه نداشته باشند، زیرا درگیری و تنش در هر یک از کشورهای منطقه می‌تواند آثار منفی بر منافع و امنیت منطقه داشته باشد.

مهمانپرست تاکید کرد: منافع کشور‌های منطقه تاثیر مستقیم بر کشورهای دیگر دارد و عربستان می‌تواند نقش جدی‌تری بازی کند؛ امیدواریم روابط ایران با عربستان و ترکیه به نحوی پیش برود که از ظرفیت‌های این کشور‌ها برای بهبود شرایط منطقه استفاده شود.

ورود مجدد ترامپ به کاخ سفید؛ تشدید تعارض منافع میان کشور‌های منطقه

سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه با تاکید بر اینکه وضعیت سیالی در سطح روابط بین‌الملل و در سطح تحرکات منطقه‌ای داریم، گفت: اتفاق‌هایی که در سطح‌های بزرگ به شکل غیرمنتظره و با سرعت رخ می‌دهند، می‌تواند شرایط آینده را در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

وی با اشاره به اینکه شاید ما در حال عبور از یکی از مقاطع مهمی تاریخ هستیم، گفت: در این مقطع توازن قوا در میان قدرت‌های بزرگ مجددا بازسازی شده و شکل جدیدی پیدا می‌کند؛ آمریکای ترامپ به دنبال اقتدار خود در زمینه‌های اقتصادی است و قدرت مقابل خودش را در کشور چین به‌عنوان رقیب می‌بیند و برای اینکه بتواند با این کشور رقابت کند، درصدد کاهش هزینه‌های خود در دیگر مناطق است و تمرکزش را روی رقابت با چین بگذارد.

مهمانپرست گفت: این رویکرد سبب شد آمریکایی‌ها در بحث روسیه و اوکراین هم رویه جدیدی را به‌کار بگیرند و تلاش کنند روابط خود را با روسیه متعادل کنند؛ این تعادل روابط بین آمریکا و روسیه از دید آمریکایی‌ها به این معنا است که فاصله بین روسیه و چین ایجاد شود تا موانع برای واشنگتن کمتر شود.

دیپلمات ارشد کشورمان اظهار کرد: این اقدام‌ها پیامد‌هایی دارد و شاید یکی از موضوع‌هایی که روی منطقه ما تاثیر بگذارد، شکل جدید توازن منطقه‌ای پس از سقوط بشار اسد، اقدام‌های جنایت‌کارانه رژیم صهیونیستی علیه غزه و همکاری ترکیه و آمریکا در این مسیر است؛ این وضعیت بسیار متزلزلی را در منطقه ایجاد کرده است که می‌تواند منافع کشور‌های مختلف را در تعارض با هم قرار دهد.

سخنگوی پیشین دستگاه دیپلماسی در تشریح این شرایط گفت: اسرائیل از این فرصت برای گسترش جنایت‌ها و اشغالگری خود استفاده می‌کند، می‌خواهد منطقه‌های حائلی را در سوریه ایجاد کند، در حال انجام جنایت‌های زیادی است که هدف‌هایش را تامین می‌کند؛ ترکیه نیز برای تثبیت نفوذ خود در سوریه یکی دو منطقه و موضوع را به‌عنوان منطقه‌های حساس سیاست خارجی خود می‌داند؛ این کشور موضوع‌های کُرد‌ها و شیعیان در سوریه و منطقه که به زعم آنکارا می‌توانند برای ترکیه به شکلی ایجاد دردسر کنند، هدف قرار داده است.

وی ادامه داد: عربستان و کشور‌هایی مانند کویت، امارات و بحرین از گسترش جریان اخوانی در منطقه نگران هستند و احساس می‌کنند که جریان اخوانی در تضاد کامل با جریان‌های وهابی‌گری و سلفی‌گری است؛ آن‌ها خیلی مراقب هستند که این جریان مجددا قدرت نگیرد؛ تعارض منافع میان ترکیه، اسرائیل، عربستان و کشور‌های منطقه به‌شدت فزاینده است و خطری که می‌تواند کشور‌های منطقه را تهدید کند، تاکید روی قوم‌گرایی، اقلیت‌های قومی و مذهبی است.

مهمانپرست در توضیح این موضوع اظهار کرد: اسرائیلی‌ها به دنبال این هستند که کشور‌های بزرگ منطقه را تجزیه کنند و میان آن‌ها اختلاف بیندارند؛ باید خیلی مراقب بود؛ شاید مهم‌ترین هدف سیاست خارجی ما در سال جدید این باشد که بتوانیم با همفکری و توصیه‌های مستمر با کشور‌های موثر منطقه ایجاد یکپارچگی و ثبات در منطقه را به‌عنوان اولویت اصلی قرار دهیم.

دیپلمات ارشد کشورمان با تاکید بر اینکه تصوری که برخی از کشورها از این وضعیت آشفته، متزلزل و غیرقابل پیش‌بینی برای دنبال کردن اهداف خطرناک دارند، باید از ذهنشان خارج شود، گفت: این کشورها باید بدانند هر اتفاقی که احتمالا دستاوردی برای آن‌ها در کوتاه‌مدت باشد، می‌تواند شرایط منطقه را در بلندمدت به شکلی رقم بزند که آن‌ها را نیز گرفتار کند؛ ما فقط در سایه یک امنیت جمعی و همکاری برای ایجاد ثبات در منطقه می‌توانیم آینده بهتری را پیش‌بینی کنیم.

اروپایی‌ها باید به نقش ایران توجه ویژه داشته باشند

مهمانپرست در بخشی دیگر در تشریح وضعیت رابطه ایران و اروپا در سال گذشته، گفت: به نظر می‌رسد که کشور‌های اروپایی به‌ویژه کشورهایی مانند فرانسه و آلمان که داعیه رهبری اتحادیه اروپا را دارند (انگلیس در سیاست‌های کلی خود بیشتر به آمریکایی‌ها نزدیک است تا اروپا) هنوز تکلیف خود را با خودشان روشن نکرده‌اند؛ اروپا به‌دنبال این است که یک هویت مستقل بیابد و بتواند دست‌کم وانمود کند که خود در موضوع‌های مختلف خودش تصمیم‌گیری می‌کند و وابستگی مستقیم به آمریکا ندارد.

به گفته وی، اروپا به‌ویژه درباره برجام برای نخستین بار محوریت یک گفت‌وگوی بین‌المللی را برای یک بحران برعهده گرفته بود و برجام را از زاویه هویت‌بخشی به استقلال خود دنبال می‌کرد؛ وقتی برجام با خروج آمریکا دچار مشکل شد، اروپا در غیاب آمریکا یا نخواست یا نتوانست فقدان این کشور را در توافق جبران کند و این امر مشکلاتی درونی را نیز برای آن رقم زد.

سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه با اشاره به اینکه اروپایی‌ها از یک طرف وانمود می‌کنند که می‌خواهند مستقل باشند، از طرف دیگر اسیر سیاست‌های آمریکا هستند، گفت: در سال ۱۴۰۳ شاید به خاطر ۲ بحران روسیه و اوکراین و جنگ غزه، به طرفداری از اوکراین و اسرائیل وارد این درگیری‌ها شده و هزینه‌های زیادی را متحمل شدند؛ در این مقطع سیاست اروپا با سیاست آمریکا همخوانی داشت و شاید به دلیل همین همخوانی در رابطه با کشور ما هم موضع خصمانه‌تری را دنبال کرد و ما شاهد بودیم که سیاست‌هایی که آمریکایی‌ها دنبال می‌کردند، از زبان اروپایی‌ها هم شنیده می‌شد.

وی ادامه داد: با روی کار آمدن ترامپ، اندک اندک اختلاف‌نظرها و تضاد منافع آمریکا و اروپا پر رنگ‌تر شده است؛ ترامپ از همان اول معتقد بود که اگر قرار است امنیت اروپا توسط آمریکا تامین شود، اروپایی‌ها باید هزینه آن را پرداخت کنند؛ وقتی ترامپ اعلام کرد که حاضر نیستیم برای اوکراین از بودجه آمریکا هزینه کنیم و اوکراینی‌ها و کسان دیگری باید هزینه‌های مربوط را بپردازند و برعهده بگیرند، اختلاف دیگری میان اروپا و آمریکا ایجاد شد.

مهمانپرست دلایل دیگر رسیدن اروپا و آمریکا به تضاد منافع را این‌گونه تشریح کرد: وقتی آمریکایی‌ها دنبال خاتمه جنگ اسرائیل علیه غزه بودند، اروپایی‌ها احساس کردند درگیر ماجرایی شدند که آمریکا فصل‌الخطاب جریان‌های سیاسی شده و برای اروپا نقشی قائل نیست؛ این برای حیثیت اروپایی‌ها خیلی گران تمام شد، اما ضربه کاری برای اروپایی‌ها زمانی بود که آمریکا بدون حضور کشور‌های اروپایی حتی بدون حضور مسئولان اوکراین با روسیه در موضوع اوکراین مذاکره و توافق‌ها را برای خاتمه درگیری دنبال کردند؛ اینجا بود که صدای اعتراض اروپایی‌ها به‌شدت بلند شد.

اروپا به پیامدهای استفاده از مکانیسم ماشه فکر کند

سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه در ادامه گفت: بر این باورم که ما می‌توانیم از ظرفیت‌های موجود در کشورهای مختلف حتی اروپایی، برای بهره‌گیری از منافع متقابل استفاده کنیم؛ اروپایی‌ها اگر کمی عمیق‌تر مسائل را تحلیل کنند باید به این نتیجه برسند که اگر می‌خواهند از زیر سایه آمریکا خارج شوند و دنبال هویت مستقلی برای خود باشند، ایران می‌تواند برای آن‌ها در زمینه‌های انرژی، ترانزیت مواد غذایی و مواد اولیه فرصت‌های بزرگی به همراه داشته باشد؛ ضمن اینکه ایران با موقعیت استراتژیک خود می‌تواند در سیاست‌های منطقه‌ای و شرایط مختلف بین‌المللی نقش‌آفرینی کند.

وی درباره احتمال استفاده تروئیکای اروپایی از مکانیسم ماشه پیش از موعد مهم اکتبر ۲۰۲۵، تاکید کرد: مکانیسم ماشه می‌تواند به‌عنوان یک ابزار سیاسی علیه ایران به‌کار گرفته شود، ولی این مسئله پیامد‌های سنگینی دارد؛ اگر اروپایی‌ها بخواهند به پیروی از آمریکایی‌ها در چنین مسیری حرکت کنند، باید خود را برای مواجهه با پیامد‌های این تصمیم آماده کنند.

مهمانپرست گفت: اروپا باید به این موضوع‌ها عمیقا فکر کند؛ سیاست اروپا تا زمانی که تحت تاثیر مستقیم آمریکا باشد، هیچ دستاوردی برای آن‌ها در زمینه دست یافتن به هویت مستقل نخواهد اشت.

نفع آمریکا در کاهش تنش با ایران است

مهمانپرست در بررسی و ارزیابی روند موضوع ایران و آمریکا در سال گذشته، گفت: من اعتقاد دارم که ترامپ توانایی رسیدن به یک توافق به نفع کشور‌های منطقه و به نفع طرفین مذاکره را دارد؛ از آن جا که ترامپ هدف اصلی خود و آمریکا را مهار چین می‌داند، به نفعش است که با ایران تنش‌ها را کاهش دهد تا در منطقه هزینه‌هایی را متحمل نشود.

وی در ادامه با بیان اینکه مشکل ترامپ این است که نحوه ورود بحث با ایران را خیلی اشتباه و براساس مشاوره‌های غلط انجام می‌دهد، اظهار کرد: البته دیگر مسئول‌های آمریکایی هم در گذشته نشان دادند که هنوز درک درستی از شأن ملت، تاریخ و تمدن ایران ندارند و راه را اشتباه می‌روند؛ اگر آن‌ها تصور می‌کنند که دوران زورگویی، قلدری و تحمیل مواضع و دستور‌های آن‌هاست، پاسخ مشخص است و آن‌ها به نتیجه‌ای نخواهند رسید، کما اینکه تاکنون هم، چون با این شیوه برخورد کردند، به نتیجه‌ای نرسیدند.

دیپلمات ارشد کشورمان در ادامه به بهانه‌جویی‌های آمریکا در قبال ایران اشاره کرد و گفت: اگر بهانه می‌کنند که موضوع هسته‌ای ایران نباید به سمت نظامی‌گری برود، ما همیشه اعلام کردیم قصدی برای این‌کار نداریم و فتوای رهبر انقلاب مبنی بر ممنوعیت یا حرام بودن تولید سلاح هسته‌ای اعلام شده است؛ ما هم که آمادگی همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را داشتیم و آن‌ها همیشه تایید کردند که فعالیت ما صلح‌آمیز بوده است.

به گفته وی، اگر آمریکایی‌ها واقعا به دنبال این هستند که از وجود ایران به‌عنوان یک کشور قدرتمند در منطقه در توازنی که باید به‌وجود بیاید و منجر به شرایط بهتر منطقه غرب آسیا شود، استفاده کنند، باید راه ورود به این بحث را تغیبر دهند.

وی توضیح داد: ویژگی اول اینکه ایرانی‌ها به‌خاطر تاریخ و تمدن غنی و طولانی از غرور ملی بالایی برخوردارند؛ اگر کسی با ایران به‌گونه‌ای برخورد کند که این غرور ملی را خدشه‌دار کند، با پاسخ مقابله مستقیم مواجه می‌شود و در این بحث بین مردم ما فرقی وجود ندارد؛ آمریکا باید این غرور ملی را در سیاست‌های خود در نظر بگیرد.

مهمانپرست با بیان اینکه ویژگی دیگر در رابطه با ملت ایران، ویژگی عاطفی بودن آن‌هاست و محبت آن‌ها به دیگر انسان‌ها و جوامع حتی جوامع و کشور‌هایی که در طول تاریخ رابطه ایران با آن‌ها دشوار بود، ثابت شده است، گفت: یکی از بالاترین آمار‌های پناهندگان و مهاجران را ما در کشور داریم؛ بنابراین اگر آمریکا از در روابط محترمانه، رفتار صادقانه و براساس منافع متقابل وارد شود و برخورد‌های تهدید، تحریم و قلدری را کنار بگذارد، زمینه برای بررسی موضوع‌های موجود میان ۲ کشور فراهم می‌شود؛ این به نفع آمریکایی‌ها هم خواهد بود؛ ما هیچ‌گاه به دنبال درگیری و جنگ با هیچ کشوری نبودیم و نیستیم ولی اگر کسی بخواهد شرایطی را به ملت ما تحمیل کند و رفتار ظالمانه و محدودکننده داشته باشد، با مقاومت جدی ملت ما مواجه خواهد شد.