ابهام در فرجام «اس. پی. وی» / رفع مشکلات اقتصادی با یک کانال اروپایی؟

گروه سیاسی ؛ پس از خروج آمریکا از برجام در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۹۷، دو مهلت از سوی ایران به اروپایی‌ها داده شد تا جلوی سقوط توافق هسته‌ای را با تضمین منافع ایران بگیرند.

نخستین مهلت، ۱۸ تیر ۹۷ یعنی ۶۰ روز پس از خروج آمریکا از برجام بود؛ موعد این تاریخ رسید، اما خبری از راهکاری اروپایی برای حفظ برجام و تضمین منافع ایران نشد.

دومین مهلت، ۱۳ آبان ۹۷ یعنی همزمان با اعمال تحریم‌های نفتی و بانکی آمریکا علیه مردم ایران بود. موعد این تاریخ هم رسید، اما باز هم خبری از راهکاری اروپایی برای حفظ برجام و تضمین منافع ایران نشد.

۶۰ روز پس از ۱۳ آبان
حالا حدود ۶۰ روز نیز از ۱۳ آبان می‌گذرد و همچنان، اروپایی‌ها در ارائه راهکاری جهت حفظ برجام، درجا می‌زنند.

اروپایی‌ها پس از آنکه راهکار‌هایی ناموفق نظیر «اعمال مقرارت مسدود کننده» و «فعال کردن بانک سرمایه‌گذاری اروپا (EIB) در ایران» را ارائه دادند، سرانجام در تاریخ ۴ مهرماه، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نشست با مسئولان کشورمان، از آخرین راهکار خود برای حفظ منافع اقتصادی ایران در چارچوب برجام رونمایی و اعلام کردند این راهکار که «سازوکار ویژه» یا «SPV» نام دارد، یک کانال مالی برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به درآمد‌های نفتی و واردات ایران است.

۱۰۰ روز از تصویب «SPV» گذشت
در واقع از ۴ مهر یعنی حدود ۱۰۰ روز پیش، اروپایی‌ها قرار است مکانیزم «SPV» را تکمیل کنند و به ایران ارائه دهند؛ امری که هنوز محقق نشده است.

گلایه ظریف از اروپا
«اروپایی‌ها فرصت جدی داشتند در ایران و این فرصت را به خاطر بی عملی و انفعال در برابر آمریکا یا ناهماهنگی داخلی یا فرصت طلبی از دست دادند. اروپا آمادگی هزینه کردن را ندارد. کسی که در قضیه SPV ضرر کرده، اروپاست». این بخشی از اظهارات چند روز پیش «محمد جواد ظریف» است.

مذاکرات با اروپا برای رسیدن کانال مالی ادامه می‌یابد
این اظهارات ظریف بیانگر آن است که اروپایی‌ها قادر به تکمیل مکانیزم «SPV» نبوده‌اند؛ با این وجود بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری دیروز خود اعلام کرد: مذاکرات ایران با طرف‌های اروپایی در راستای دستیابی به کانال مالی ویژه، کماکان ادامه خواهد یافت.

قاسمی همچنین ادعای انحصار کارکرد این کانال به مبادله نفت با غذا و دارو را رد کرد و به خبرنگاران گفت: اگر این سازوکار به مرحله اجرا گذاشته شود می‌تواند همه اقلام را دربر بگیرد و می‌تواند نقطه اتکا بین ایران و دیگر کشور‌ها باشد.

وعده وزارت امور خارجه
سخنگوی وزارت امور خارجه، همچنین در جریان نشست خبری دیروز خود در پاسخ به سوال خبرنگار گروه سیاسی درباره آثار اجرای «کانال مالی اروپا - ایران» موسوم به «اس. پی. وی» در اقتصاد ایران در شرایط تحریم گفت: اگر این سازوکار علی‌رغم فشار‌های سنگین آمریکا و برخی ناتوانی‌های اروپا، اجرایی شود به نفع همگان در جامعه جهانی است و قطعا این مکانیسم می‌تواند به رفع تحریم‌ها و کاهش مشکلات اقتصادی در شرایط تحریم منجر شود.

کارشکنی و هراس‌افکنی آمریکا و ضعف و انفعال اروپایی‌ها
اما همانطور که در سخنان مسئولان وزارت امور خارجه آشکار بود، می‌توان موانع پیش‌روی تکمیل مکانیزم «SPV» یا همان «کانال مالی اروپا - ایران» را در این گزاره خلاصه کرد: «کارشکنی و هراس‌افکنی آمریکا و ضعف و انفعال اروپایی‌ها».

در واقع اروپایی‌ها اگر چه از همان ابتدای خروج آمریکا از برجام، اعلام کردند که می‌خواهند برجام را حتی بدون آمریکا حفظ کنند؛ اما عملا در این مسیر ناکام بوده‌اند، چرا که به تعبیر ظریف اراده مقابله با آمریکا را در قضیه برجام ندارند.

عدم تمایل پایتخت‌های اروپایی به میزبانی دفتر «SPV»
نشریه انگلیسی فایننشال تایمز، روز دوشنبه ۷ آبان نوشته بود: هیچ یک از کشور‌های عضو اتحادیه اروپا از ترس مواجه شدن با خشم و تنبیه آمریکا حاضر نیستند، میزبان دفتر «SPV» در پایتخت‌های خود باشند.

بلومبرگ نیز در اواسط آبان به نقل از سه منبع مطلع در اتحادیه اروپا گزارش داده بود: اتریش که به‌عنوان بهترین نامزد میزبانی دفتر «SPV» معرفی شده بود، نسبت به انجام این کار، بی‌رغبت شد و سخنگوی وزارت خارجه این کشور اعلام کرده، مقامات این وزارت‌خانه پس از مشورت با سایر بخش‌های دولتی اتریش، به این نتیجه رسیدند که میزبانی دفتر «SPV» برای اتریش امکان پذیر نیست.

در همین زمینه «مرتضی صفاری‌نطنزی» رئیس «کمیته سیاست خارجی» کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به خبرنگار میزان گفت: در راستای اجرای «اس پی وی» کشور‌هایی نظیر اتریش و لوکزامبورگ آماده بودند تا این ساز و کار را در کشور خود عملیاتی کنند، اما آمریکایی‌ها آن‌ها را تهدید کردند.

پیشنهاد جدید اروپا؟!
آنطور که صفاری‌نطنزی به میزان گفته است، اروپایی‌ها بر روی سایر پیشنهادات در جهت اجرای ساز و کار کانال مالی «اس پی وی» کار می‌کنند و حتی در این راستا پیشنهاد جدیدی مطرح شده که ساز و کار «اس پی وی» در درون سیستم قضایی یکی از کشور‌های اروپایی مستقر شود تا از این طریق از سنگ اندازی آمریکا مصون بماند. البته علمی شدن و نشدن این پیشنهاد هنوز مشخص نیست.

بی‌اعتنایی غول‌های نفتی اروپا به راهکارهای حفظ برجام
اما در شرایطی که روز به روز بر تردید‌ها در مورد عملیاتی شدن «اس پی وی» افزوده می‌شود، برخی از شرکت‌های بزرگ اروپایی اعلام کرده‌اند حتی در صورت عملیاتی شدن این کانال مالی، تمایلی به فعالیت اقتصادی در ایران ندارند و ریسک بازگشت به ایران را نخواهند پذیرفت.

پاتریک پویانه، مدیر اجرایی توتال فرانسه به فایننشال تایمز گفته است «با وجود راهکار‌های اتحادیه اروپا برای استمرار مراودات با ایران، ما نمی‌توانیم در این کشور فعالیت کنیم چرا که ممکن است از سیستم مالی آمریکا محروم شویم».

مسئولان شرکت نفتی اِنی ایتالیا نیز مواضعی مشابه مدیران توتال اتخاذ کرده‌اند و به فایننشال تایمز گفته‌اند «فارغ از این که اتحادیه اروپا چه راهکاری برای مراوده با ایران در قالب برجام ارائه کند، ما از هراس تحریم‌های آمریکا در ایران فعالیت نخواهیم کرد».

به هر ترتیب با توجه به تاخیر فراوان ایجاد شده در راه اندازی حتی نمادین و سمبلیک «سازوکار ویژه اروپا برای مراوده با ایران» یا همان «SPV» به نظر می‌رسد سرنوشت این راهکار اروپایی‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.