بررسی موانع اجرا نشدن کامل توافقنامه امنیتی ایران و عراق

خبرگزاری میزان - بنابر گزارش دیده‎بان حقوق بشر کردستان ایران، محدثه رضایی، کارشناس مسائل عراق آخرین وضعیت اجرایی شدن توافق امنیتی میان ایران و عراق در راستای محدود کردن فعالیت گروه‌های مسلح و خلع سلاح آنها را بررسی کرده که در ادامه می‎خوانید. 

سوال: در ابتدا بفرمایید چرا در گذشته برخی مقام‎های اقلیم شمال عراق با گروه‌های مسلح همکاری داشتند یا به نحوی در مقابل اقدامات آنها علیه تمامیت ارضی و امنیت مناطق مرزی چشم‌پوشی می‌کردند؟ اصولا این انگاره که مطرح شد، صحیح است یا خیر؟

در ابتدا باید دو نکته کلی را در نظر بگیریم. اول آنکه، درباره احزاب کلاسیک هم یکیتی و هم پارتی (اتحادیه میهنی کردستان عراق و حزب دموکرات کردستان عراق) هر دو با نگاه به تشکیل «کردستان بزرگ» ایجاد شدند و نه صرفاً تشکیل کردستان عراق. هر دو در مرحله‌ای آرمان کردستان عراق را داشتند؛ ولی وقتی سرود‌های پیشمرگه و پرچم اقلیم کردستان عراق را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که روزی تماماً بحث آزادسازی وطن بود و بحث فدرالیزه شدن مطرح نبود که این موضوع و نکته، مهم و قابل توجه است. 

به مرور پس از ایجاد برخی رقابت‌ها میان دو حزب فوق، این احزاب نسبت به موضوع آزادسازی وطن ادعایی خود آسیب‌پذیر شدند. هر دو اینها هم قبول دارند که نه از لحاظ تاکتیکی بلکه از لحاظ راهبردی هم، اقلیم کردستان عراق تقدم دارد بر تاسیس کردستان بزرگ مستقل.

هر چند یکیتی به مرور محدود به محدوده اقلیم کردستان عراق شده، اما پارتی به عنوان قدیمی‌ترین حزب، داعیه کل کردستان را داشته و دارد. پس از آنکه پ.ک.ک تاسیس شد، عبدالله اوجالان رقیب اصلی پارتی شد. پ.ک.ک نتوانست در عراق شاخه قدرتمندی را تاسیس کند و یک علت مهم آن، رقابتی بود که با پارتی داشت که به پ.ک.ک اجازه نمی‌داد که این کار را انجام دهند.

سوال: پس از آن چه شد که اربیل تغییر رویه داد و به اجرای توافقنامه با ایران اهتمام کرد؟ در واقع چه اتفاقی افتاد که حاضر شدند برخی اعضای گروه‌های مزبور را به ایران مسترد و آنها را خلع سلاح کنند؟

تا زمانی که آنها یک جنبش غیردولتی بودند، یک نگاه آرمانگرایانه خاص‌تری داشتند، اما به محض اینکه دولت و حکومت تشکیل می‌دهند باید به سمت واقع‌گرایی حرکت کنند و منافع خود و اقلیم خود را تامین کنند و نه آن آرمانگرایی خاص را. از این زاویه اگر به موضوع نگاه کنیم گروه‌های مسلح در اقلیم کردستان عراق هیچ منفعتی برای اربیل نداشتند و پس از ایجاد حساسیت‌های مضاعف از سوی ایران، آنها می‌توانستند بستر ناامنی و بی‌ثباتی باشند، چرا که ایران به آنها حمله و این موضوع خاک اربیل و عراق را ناامن و بی‌ثبات می‌کرد. 

از طرف دیگر مقامات اقلیم کردستان به شدت به رابطه با ایران نیاز دارند. از سال ۱۴۰۱ انگاره دیگری مطرح شد مبنی بر اینکه آیا اربیل بنای دشمنی با ایران را دارد یا نه؟ که این مسئله با توجه به این درک بود که اقلیم، گروه‌های ضدایرانی را به عنوان ابزار فشاری علیه ایران نگه داشته است. 

سوال: درباره توافقنامه امنیتی و پس از گذشت یکسال از آغاز روند اجرایی آن، طرف ایرانی گفته از روند اجرای آن از سوی عراق راضی نیست، به نظرتان مهمترین مانع اجرای کامل توافقنامه چیست؟

مهمترین مانع در اجرایی نشدن کامل مفاد توافقنامه عدم اراده کافی در اربیل و عراق بوده است. هرچند برخی معتقدند که یکی از موانع اصلی در این زمینه آمریکایی‌ها هستند که به راحتی نمی‌خواهند بحث اقلیم و این برگ و اهرم فشار جابجا شود و به راحتی اجازه جابجایی آن گروه‌ها را نمی‌دهند.

سوال: به نظر شما از توان گروه‌های مزبور پس از جابجایی‌های اخیر و انتقال آنها به اردوگاه‌های مد نظر دولت عراق در سلیمانیه و تداوم این روند در راستای اجرای یکی از بند‌های توافقنامه، کاسته خواهد شد؟ چه محدودیت‌هایی برای آنها اعمال می‌شود؟

طبیعتاً هدف همین است و موضوع کاملاً روشن است که در راستای تضعیف شدن و محدود شدن این گروه‌ها این اقدامات صورت می‌گیرد. به طور مثال ما می‌گوییم منافقین ابتدا در پادگان اشرف بودند و سپس خلع سلاح شدند، بعداً از اشرف هم اخراج شدند و به لیبرتی منتقل شدند.

دقیقاً همین سناریو در حال تکرار شدن است، گروه‌های مسلح که در حال انتقال هستند، همچون وضعیت منافقین در انتقال از اشرف به لیبرتی قرار دارند و مشخص است که توان عملیاتی آنها بسیار ضعیف و محدود می‌شود و اساساً یک سازمان رزم وقتی پایگاه و پادگان نداشته باشد عملاً خیلی محدود می‌شود و هر چقدر هم در کوه‌ها تمرین داشته باشند دیگر فایده‌ای ندارد و توان عملیاتی آن بسیار کاهش خواهد یافت.

سوال: اگر طرفی عراقی به هر نحو نتواند مفاد توافقنامه را کامل اجرایی کند، ایران چه گزینه‌ای جهت تأمین امنیت مرز‌های مشترک خود با عراق و بازدارندگی علیه گروه‌های مزبور دارد؟

ابزار‌های ایران در عراق کم نیست به طور مثال فشار‌های ایران بر اربیل، در حوزه‌های مرزی و اقتصادی، نفوذ فرهنگی ایران در اقلیم کردستان برای ورود به معادلات و…

انتهای پیام/