ابعاد حقوقی حمایت‌های تسلیحاتی و شیمیایی کشور‌های غربی از رژیم صدام

خبرگزاری میزان - رژیم صدام در طول ۸ سال جنگ تحمیلی در زمینه سلاح و مهمات به بسیاری از کشور‌های جهان و به‌خصوص کشور‌های غربی و آمریکا وابسته بود و حمایت‌های تسلیحاتی از این رژیم در گزارش‌ها و تحقیقات بسیاری مستند شده است.

یکی از ابعاد قابل ملاحظه این حمایت تسلیحاتی مربوط به سلاح‌های شیمیایی است؛ ده‌ها شرکت از کشور‌های مختلف در زمینه سلاح‌های شیمیایی با رژیم بعث عراق همکاری داشته‌اند و این همکاری طیف گسترده‌ای از تامین تسلیحات تا همکاری در تولید سلاح شیمیایی و یا تامین مواد اولیه برای تولید سلاح را دربرمی‌گیرد.

شرکت‌های آلمانی از جمله تامین‌کنندگان اصلی در تامین سلاح‌های شیمیایی برای رژیم صدام به شمار می‌روند و آمریکا در رده دوم با بیشترین شرکت‌های تامین کننده قرار دارد.

علاوه بر اسناد و گزارش‌های متعدد برای اثبات این همکاری، مقام‎های غربی نیز به تامین سلاح برای صدام اذعان کرده‌اند.

حاصل این همکاری در زمینه سلاح‌های شیمیایی، جنایاتی است که رژیم صدام در شهر‌های ایران مانند سردشت خلق کرد و ده‌ها هزار نفر از مردم کشورمان را به شهادت رسانده و یا مصدوم کرده است؛ جنایاتی که تبعات آن تا به امروز باقی است.

با وجود گزارش‌ها و اسناد کافی اما بی‌توجهی نهاد‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل مانع از آن شده که شرکت‌های غربی در زمینه این اقدامات خود پاسخگو باشند.

خبرگزاری میزان برای بررسی این موضوع گفت‌وگویی را با «سید نصرالله ابراهیمی»، دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره ابعاد حقوقی حمایت‌های کشورهای غربی از رژیم بعث در زمینه جنگ‌افزارهای شیمیایی انجام داده که در ادامه می‎خوانید.

میزان: رژیم بعث در طول هشت سال جنگ تحمیلی در چه سطحی از تسلیحات و جنگ‎افزار‌های شیمیایی علیه نظامیان و غیرنظامیان ایران استفاده کرد؟

ابراهیمی: ارتش رژیم بعث در طول هشت سال جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسلامی ایران به صورت گسترده‌ای از سلاح‌های شیمیایی در مناطق عملیاتی و شهر‌های مرزی ایران و علیه مردم کشور خود در عراق استفاده کرد که برخی از آن شامل حاج‌عمران، زرده، نساردیره، نساردیره سفلی،  شاهماردیره،  باباجانی، دودان و شیخ صله، مریوان، بانه و روستا‌های مجاور، پیرانشهر، نودشه (از روستا‌های استان کرمانشاه که بر اساس بمباران شیمیایی عراق بیش از یکصد نفر از اهالی آن که اکثرا زن و کودک بودند به شهادت رسیدند)؛ سردشت، اشنویه، سومار، طلائیه، جزایر مجنون، و مناطق عملیاتی والفجر ۲ در شمال غرب (۲۹ تیر تا ۱۳ مرداد ۱۳۶۲)؛ عملیات والفجر ۴ (۲۷ مهر تا۳۰ آبان ۱۳۶۲)؛  عملیات رمضان (۲۲ تیر -۷مرداد ۱۳۶۱) و عملیات خیبر (۳ تا ۲۲اسفند ۱۳۶۲) در ایران و منطقه حلبچه کردستان عراق، ام‌الرصاص، بصره، و فاو، حتی نجف و کربلا در سرزمین عراق بوده است.

بر اساس اعلامیه‌های کمیسیون ویژه سازمان ملل (UNSCOM)، ارتش رژیم بعث در خلال سال‌های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۸، از هزار و ۸۰۰ تن گاز خردل، ۱۴۰ تن گاز اعصاب تابون و ۶۰۰ تن گاز اعصاب سارین استفاده کرده است که از طریق ۱۹ هزار و ۵۰۰ بمب هوایی، ۵۴ هزار گلوله توپ و ۲۷ هزار راکت کوتاه برد شلیک شده است.

بر اساس گزارش‎های واصله، ارتش رژیم بعث در ۳۷۸ مورد حمله شیمیایی در طول هشت سال جنگ تحمیلی علیه ایران، موجب جان باختن و زخمی شدن بیش از یکصد هزار نفر شده، مجروحانی که هنوز خود و خانواده و نسل‌هایشان به‌دلیل در معرض قرار گرفتن جنگ‌افزار‌های شیمیایی رنج می‌برند. حجم استفاده از جنگ‌افزار‌های شیمیایی علیه ایران در طول هشت سال جنگ تحمیلی به قدری بوده است که می‌توان اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران پس از ژاپن دومین کشور آسیب دیده جهان از نظر مواجهه با سلاح‌های کشتار جمعی است.

میزان: ارتش رژیم بعث در طول هشت سال جنگ تحمیلی، از چه حمایت‌هایی از سوی کشور‌های غربی در استفاده از جنگ‎افزار‌های شیمیایی علیه رزمندگان ایران و شهر‌های ایران برخوردار بوده است؟

ابراهیمی: بر اساس گزارش‌های متعدد واصله در زمان جنگ هشت ساله تحمیلی علیه ایران و همچنین مدارک و مستندات ارائه شده به مجامع بین‌المللی و حتی در پرونده‌های معدود قضایی تشکیل یافته در محاکم اروپایی، ارتش رژیم بعث مقدار ۱۷ هزار و ۶۰۲ تن مواد شیمیایی از کشور‌های مختلف شرق و غرب دنیا دریافت کرده بود. به عنوان مثال، عراق از کشور‌هایی نظیر اتحادیه جماهیر شوروی، مصر، برزیل، لوکزامبورگ، اتریش، اسپانیا، هند، آلمان، هلند، آمریکا، انگلیس و سنگاپور، مواد شیمیایی دریافت می‌کرد و نیز از تجهیزات جانبی که از کشور‌های چین، ایتالیا و اسپانیا وارد می‌کرد برای مونتاژ و کاربرد سلاح‌های شیمیایی استفاده می‌کرد.

داشتن مناسبات تجاری با غرب از جمله انگلیس، هلند، آلمان غربی و آمریکا به منظور خرید مواد شیمیایی و تجهیزات حفاظتی مورد لزوم جهت نیل به خودکفایی در زمینه‌ی ساخت جنگ‌افزار‌های شیمیایی؛ و در اختیار داشتن انواع سیستم‌های پرتاب مهمات شیمیایی از جمله هواپیما‌های دور پرواز، توپخانه، راکت‌های سطح‌به‌سطح و موشک‌ها، عراق را برای استفاده از جنگ‌افزار‌های غیرقانونی شیمیایی علیه نظامیان و غیرنظامیان ایران و حتی کشور خود متجری کرده و بدان ترغیب و تشویق می‌کرد.

داده‌ها و سوابق مستند جنگ تحمیلی علیه ایران حکایت از مشارکت حدود ۸۵ شرکت آلمانی، ۱۹ شرکت فرانسوی، ۱۸ شرکت انگلیسی و ۱۸ شرکت آمریکایی در استفاده ارتش رژیم بعث از حملات شیمیایی علیه ایران دارد.

برخی از این کشور‌های غربی حامی صدام، نظیر دولت آلمان غربی، صنایع شیمیایی این کشور را از پایبندی به موافقت‌نامه‌های بین‌المللی در زمینه ممنوعیت فروش سلاح‌های شیمیایی معاف کرده بود. از این رو یکی از بزرگ‌ترین فروشنده‌های مواد لازمه بمب‌های شیمیایی عراق، شرکت آلمانی ایمهاوزن شیمی بود و رسانه‌های اروپایی، به‎خصوص آلمانی مستندات بسیاری در این باره منتشر کرده‌اند. گستاخی شرکت‌های آلمانی در حمایت از رژیم صدام در طول دوره جنگ تحمیلی علیه ایران به حدی بوده است که شرکت‌های آلمانی در مجموع هزار و ۲۷ تن پیش‌ساز‌های گاز خردل، سارین، تابون و گاز‌های اشک‌آور به عراق ارسال کردند. این کار به رژیم صدام اجازه داد تا در سال‌های ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ به ترتیب ۱۵۰ تن عامل خردل و ۶۰ تن تابون تولید کند که علیه جمهوری اسلامی ایران و بلکه علیه مردم عراق استفاده شد.

میزان: با وجود استفاده رژیم صدام از جنگ افزار‌های شیمیایی علیه ایران به ویژه در شهر سردشت، ایران چه اقدامی در آن زمان علیه رژیم بعث و حامیان کشور‌های غربی آن در سازمان‌های بین المللی انجام داد؟

ابراهیمی: نظر به اینکه سلاح‌های شیمیایی علاوه بر آثار سوء کوتاه مدت و ظاهری با ایجاد جهش‌های ژنتیکی در انسان، گیاه و حیوان اثرات جبران‌ناپذیر، پایدار و بلند‌مدتی بر نسل‌های آینده دارند، و استفاده از این سلاح‌های ممنوعه یکی از تهدیدات مهم و پایدار زیست‌محیطی به حساب می‌آید، آثار و تبعات جسمی و روحی استفاده از جنگ‌افزار‌های شیمیایی علیه رزمندگان و مردم ایران به‌ویژه مردم مظلوم سردشت وجود داشته و نسل‌های آنان نیز از آن در رنج شدید به سر می‌برند. به عنوان مثال، در میان جانبازان ایرانی افرادی دیده می‌شود که در جریان بمباران شیمیایی سردشت جانباز به دنیا آمده‌اند. اکثر جانبازان شیمیایی پس از تحمل رنج‌های و بیماری‌های فراوان از دنیا می‌روند در بین آن‌ها جانبازان اعصاب و روان نیز دیده می‌شوند.

شهر مظلوم و بی‌پناه سردشت پس از دو شهر هیروشیما و ناکازاکی در ژاپن که طی جنگ جهانی دوم هدف سلاح اتمی آمریکا قرار گرفتند، و مردم سردشت نخستین کسانی بودند که در سطح گسترده‌ای مورد هدف سلاح کشتار جمعی شیمیایی قرار گرفته بودند. شهر سردشت نمونه بارز استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی علیه غیرنظامیان و مناطق مسکونی است. با وجود آنکه هیروشیما و ناکازاکی به‌عنوان نماد شهر‌های تخریب‌شده توسط سلاح‌های اتمی معروف شده‌اند، اما علیرغم تلاش‌های فراوان تاکنون سردشت به عنوان نماد بمباران سلاح‌های شیمیایی به جهانیان معرفی نشده و یا به‌عبارت دیگر رسانه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی به ویژه حامیان کشور‌های غربی از شناسایی کامل این جنایت و پیگیری مجازات مسببین آن امتناع کردند.

هر چند حمله ددمنشانه شیمیایی علیه مردم مظلوم سردشت، به عنوان یکی از رویداد‌های تلخ تاریخ جنگ هشت ساله علیه ایران محسوب می‌شود و یکی از دلایل اصلی تسریع در مذاکرات برای تدوین و انعقاد کنوانسیون منع استفاده از جنگ افزار‌های شیمیایی در نتیجه پیگیری‌های مستمر بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران شد، اما مجازات شرکت‌های غربی و دولت‌های مقصر آن در این جنایت با موفقیت همراه نبوده است.

متاسفانه با وجود ارتکاب جنایت هولناک استفاده از جنگ‎افزار‌های شیمیایی در سردشت، مجامع بین‌المللی و کشور‌های غربی حامی رژیم بعث، در برخوردی دوگانه و در جهت تامین منافع ابرقدرت‌های و مستکبران جهانی هیچ اقدامی در جلوگیری از ادامه تجاوز رژیم بعث به عمل نیاوردند. آن‌ها حتی رژیم جنایتکار صدام را نه تنها ملامت نکردند، بلکه بی‌اعتنا از نقض آشکار حقوق بین‌الملل رژیم بعث گذشتند.

بازگذاشتن دست بیش از ۴۰۰ شرکت تولیدکننده مواد شیمیایی از عراق برای تجهیز شیمیایی که بیشترین آن‌ها از کشور‌های غربی نظیر آلمان، آمریکا و انگلیس بوده‌اند، در حالی صورت می‌پذیرفت که کشور‌های متبوع آن‌ها نظیر آلمان هم کنوانسیون ژنو را امضا کرده و هم به پروتکل‌های ژنو راجع به منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه کننده و ترکیبات باکتریولوژیک پیوسته بودند، در حالی که پروتکل ۱۹۲۵ ژنو که طی قطعنامه ۲۱۶۱ سازمان ملل به تصویب رسیده است، صراحتا استفاده سلاح‌های شیمیایی را منع می‌کرد. به عنوان مثال، بخشی  از پروتکل ۱۹۲۵ ژنو که نه‌تنها کشور‌های غربی حامی رژیم بعث عراق آن را امضاء کردند بلکه جزو طراحان آن بوده‌اند مقرر می‌دارد که «ما امضاکنندگان تام‌الاختیار زیر به نام دولت‌های خود اعلام می‌دارند؛ نظر به اینکه در موقع جنگ، استعمال گاز‌های خفه کننده و مسموم یا امثال آن‌ها و همچنین هر قسم مایعات و مواد یا عملیات شبیه به آن حقا مورد تنفر افکار عمومی دنیای متمدن است، دولت‌های متعاهد تقبل می‌کنند ممنوعیت استعمال گاز‌های خفه کننده و مسموم شبیه آن را به موجب این اعلامیه به رسمیت شناخته و همچنین تعهد می‌کنند که ممنوعیت مزبور را شامل وسایل جنگ میکروبی نیز دانسته و خود را ملزم به رعایت مدلول مراتب فوق بدانند».

در هر حال، با آنکه در تمام ادواری که رژیم صدام به استفاده از جنگ‌افزار‌های شیمیایی علیه ایران مبادرت می‌کرد، دولت جمهوری اسلامی ایران به این عمل که ناقض اصول مسلم حقوق مخاصمات مسلحانه و معاهدات بین‌المللی بود و بدون تردید، عنوان جنایت جنگی به آن اطلاق می‌شود، به طور مستمر به شورای امنیت سازمان ملل گزارش می‌داد، و هر بار به عنوان اسناد شورای امنیت به ثبت می­‌رسید، با وجود ده‌ها اعتراض دولت جمهوری اسلامی ایران، نه‌تنها وقفه‌­ای در ارتکاب جنایت مزبور از سوی رژیم بعث عراق ایجاد نشد، بلکه بر تعداد حملات شیمیایی ارتش رژیم بعث علیه ایران افزوده شد.

میزان: در‌خصوص بیانیه‌های صادر شده از شورای امنیت سازمان ملل علیه رژیم صدام پیرو استفاده ارتش این رژیم از سلاح‌های شیمیایی توضیح دهید؟

ابراهیمی: در طول جنگ هشت ساله، ایران به صورت مکرر حملات متعدد شیمیایی توسط رژیم صدام را به سازمان ملل گزارش می‌کرد و از این سازمان درخواست می‌کرد تا تحقیقات لازم را در این زمینه انجام دهد. به عنوان مثال، پیرو درخواست رسمی ایران، تیم‌های متخصص سازمان ملل در مارس ۱۹۸۴ (۱۳۶۵)، آوریل ۱۹۸۵، فوریه تا مارس ۱۹۸۶ (۱۳۶۷)، آوریل ۱۹۸۷ (۱۳۶۸)، و در مارس، جولای و آگوست ۱۹۸۸ به ایران اعزام شده تا از محل حملات شیمیایی در داخل ایران بازدید کرده و استفاده از سلاح‌های شیمیایی را راستی‌آزمایی کنند.  

در نتیجه بازرسی‌های انجام شده و پیگیری‌های دیپلماتیک ایران، قطعنامه‌های شماره ۶۱۲ و ۶۲۰ از سوی شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۹۸۸ صادر شد که در آن استفاده ارتش رژیم بعث از سلاح شیمیایی علیه ایران تایید شد، اما رژیم بعث به آن قطعنامه‌ها پایبند نبود و به حملات شیمیایی ادامه می‌داد. متاسفانه آمریکا و انگلیس از محکومیت حمله‌های شیمیایی شناخته شده عراق در شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کردند.

میزان: ایران در حوزه نظام حقوقی داخلی و بین‌المللی جهت تصویب قوانین ذیربط و پیگیری، وضع و تصویب کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزار‌های شیمیایی چه اقداماتی را اتخاذ کرد؟

ابراهیمی: جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین قربانیان سلاح‌های شیمیایی در تاریخ معاصر، به یکی از بازیگران در زمینه خلع سلاح و جهانی عاری از سلاح‌های کشتار جمعی بیولوژیکی و شیمیایی بدل شد و با اعزام مصدومین شیمیایی به کشور‌های اروپایی، علاوه بر مداوای آنان، سعی کرد جهانیان را با جنایات صورت‌گرفته علیه ملت ایران آشنا کند.

مجلس شورای اسلامی ایران نیز قانون «الزام دولت به پیگیری و حمایت از حقوق قربانیان سلاح‌های شیمیایی» و «قانون شناسایی و حمایت قربانیان شیمیایی» را به منظور ایجاد بستر قانونی برای احقاق حقوق قربانیان شیمیایی در سطوح داخلی و بین‌المللی تصویب کرد.

جمهوری اسلامی ایران در برگزاری کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح شیمیایی در پاریس در ژانویه ۱۹۸۹ نقش مؤثری داشت که توانست به انعقاد کنوانسیون ۱۹۹۳ پاریس درباره منع توسعه، تولید، ذخیره‌سازی و به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی و لزوم انهدام آن‌ها و سپس تأسیس سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در سال ۱۹۹۷ میلادی و لازم‌الاجرا شدن کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزار‌های شیمیایی، منجر شود که تاکنون بیش از ۱۶۰ کشور به عضویت آن درآمده‌اند.

کنوانسیون منع گسترش سلاح‌های شیمیایی در یازدهمین سال فاجعه سردشت، تدوین شد. این کنوانسیون به شدت قوی‌تر، محکم‌تر و گسترده‌تر از تعهدی است که قبلا در پروتکل ۱۹۲۵ ژنو وجود داشته و راه‌های فرار استفاده‌کنندگان از تسلیحات شیمیایی را بسته است.

مردم مظلوم و ستمدیده ایران به عنوان بزرگترین قربانی سلاح‌های شیمیایی در تاریخ معاصر، عاملان و حامیان حملات شیمیایی و این جنایات که در راس آن کشور‌های غربی نظیر آمریکا، آلمان و انگلیس و فرانسه قرارداد داشت را نه می‌بخشند و نه فراموش می‌کنند.

مردم مظلوم سردشت نیز به عنوان یکی از بزرگترین قربانی جنگ‌افزار‌های شیمیایی، شاهد یکی از نقاط تاریک تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هستند که مدعیان حقوق بشر کشور‌های غربی از این جنایت کشتار دسته‎جمعی رژیم بعث به‌طور مستقیم و غیرمستقیم حمایت کردند.

با گذشت ده‌ها سال از بمباران شیمیایی رژیم صدام، هنوز فجایع ناشی از آن التیام نیافته و آثار مصیبت‌بار آن و قصور و اغماض عامدانه حامیان صدام را ـ که با کمک و مساعدت به این رژیم و تجهیز آن به سلاح‌های ممنوعه شیمیایی، او را در ارتکاب این جنایات یاری کردند ـ نمی‌توان فراموش کرد.

انتهای پیام/