راننده مقصر اصلی حادثه واژگونی اتوبوس دانش آموزان/ ضرورتی برای حرکت در شب وجود نداشت/ نبستن کمربند به سفارش راننده

به گزارش گروه جامعه ، گروه کارشناسی که از سوی سید محمد بطحایی، وزیر آموزش وپرورش ماموریت یافته بود تا علل بروز سانحه واژگونی اتوبوس دانش آموزان هرمزگانی را بررسی و اعلام نتیجه کند، گزارشی تفصیلی از نتیجه بررسی تیم تخصصی خود را منتشر کرد. 

متن گزارش اولیه تیم تخصصی به شرح زیر است:

باسمه تعالی

ابتدا درگذشت هفت نفر از دانش‌آموزان عزیز و سرپرست محترمشان از استان هرمزگان را تسلیت عرض کرده و در خصوص حادثه جانکاه واژگون شدن اتوبوس حامل دختران عزیز دانش‌آموز هرمزگانی توضیحات زیر تقدیم می شود.

۱. برگزاری اردو در آموزش‌وپرورش به‌عنوان یک موقعیت یادگیری، از ضرورت‌های غیرقابل‌انکار است. در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش چنین آمده است: ایجاد شبکه‌ای از محیط‌های یادگیری مانند پژوهش‌سراها، اردوگاه‌ها، خانه‌های فرهنگ، کتابخانه‌های عمومی، نمایشگاه‌ها و موزه‌های تخصصی علوم و فناوری، مراکز کارآفرینی، ورزشگاه‌ها و سایر مراکز مشابه و برقراری تعامل اثربخش مدارس با این محیط‌ها، با رعایت اصل غنی‌سازی محیط مدرسه با همکاری سایر دستگاه‌ها. (فصل هفتم، راهبرد ششم، راهکار ۶-۶)

۲. اردو، موقعیتی ا‌ست که در آن بسیاری از موضوعاتی که در کلاس درس قابل یادگیری و انتقال به دانش‌آموز نیست، در آن فضا قابل یادگیری است؛ موضوعاتی از قبیل: فعالیت گروهی، تمرین مهارت‌های اجتماعی، آموختن مهارت‌های زندگی، تحمل دوری از خانواده و زندگی با جمع غریبه، تمرین فعالیت در شرایط سخت مانند این‌که غذای خودشان را خود آماده کنند محل استراحت خود را آماده کنند و امثالهم، همه ازجمله‌ی موضوعاتی است که می‌تواند در فضای اردو آموخته شود؛ نبود اردو می‌تواند یک نقیصه برای نظام آموزش‌وپرورش به‌حساب بیاید؛ لذا در آموزش‌وپرورش خصوصاً در فعالیت‌های تشکیلاتی ازجمله فعالیت‌های سازمان دانش‌آموزی، برگزاری اردو به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محیط‌های یادگیری و تمرین عملی و تعمیق برخی از آموخته‌ها و اهداف تربیتی محسوب می‌شود.

۳. اردو‌های ملی و قطبی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ شامل چند نوع اردو بود:

- اردو‌های مرحله کشوری برگزیدگان مسابقات قرآن، عترت و نماز که در دو بخش به‌طور متمرکز در استان‌های اردبیل و خراسان رضوی، با شرکت ۲۷۰۰ نفر دانش‌آموز برگزار شد.

- اردو‌های ملی-قطبی تشکل پیشتازان و فرزانگان سازمان دانش‌آموزی با شرکت ۱۶.۰۰۰ نفر دانش‌آموز و مربی که در ۵ قطب کشوری (تهران، اصفهان، شیراز، نیشابور و رامسر) سازمان‌دهی و اجرا شد.

- اردو‌های ملی دانش‌آموزان مناطق مرزی که در سه قطب کشوری (تهران، اردبیل و نیشابور) با هدف رسیدگی به وضعیت فرهنگی، بهداشتی و دانش‌آموزان کم‌بضاعت مناطق مرزی برگزار شد.

- اردو‌های ملی برگزیدگان مرحله کشوری مسابقات فرهنگی-هنری که به‌طور متمرکز در اردوگاه کشوری شهید رجایی باغرود نیشابور با شرکت ۲۵۰۰ دانش‌آموز و مربی برگزار شد.

- اردو‌های ملی دانش‌آموزی همیاران مشاور و مشاوران مدارس که در ۱۰ مرکز استان در سطح کشور و با شرکت ۲.۰۰۰ نفر از دانش‌آموزان و مشاوران مدارس برگزار شد.

- اردوی دانش‌آموزان زیارت اولی با شرکت ۱۷.۰۰۰ نفر از دانش‌آموزان مناطق محروم در استان‌های خراسان رضوی، قم و فارس (زیارت مضاجع شریف امام علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)، حضرت فاطمه معصومه (س) و حضرت شاه‌چراغ (ع)).

- اردو‌های راهیان نور که با استعداد قریب به ۶۰۰.۰۰۰ نفر دانش‌آموز و با همکاری عزیزان بسیج دانش آموزی در سطح کشور برگزار شد.

-اردو‌های جهادی طرح هجرت ۳ با شرکت ۱۰.۰۰۰ دانش‌آموز و مربی در مناطق محروم سطح کشور برگزار شد.

لازم به ذکر است که کلیه اردو‌ها به تفکیک دختران و پسران و با قریب به ۳۲.۰۰۰ سفر جاده‌ای اتوبوسی و بخشی نیز از طریق وسایل نقلیه ریلی و بعضاً هوایی برگزارشده است.

۴. به‌طور خاص، اردویی که این سانحه در آن اتفاق افتاد مربوط به اردوی ملی-‌قطبی تشکّل پیشتازان و فرزانگانِ سازمان دانش‌آموزی بود که با استعداد ۱۶.۰۰۰ نفر دانش‌آموز و مربی، در قالب ۲۰ اردو و در ۵ قطب کشوری، سازمان‌دهی شده بود. متأسفانه حادثۀ مورد بحث، مربوط به اردوی ۱۹ اُم بود که در شیراز به‌صورت ناقص و ماتم زده برگزار شد و اردوی ۲۰ اُم (در اردوگاه شهید بهشتی اصفهان) ملغی گردید.

لازم به ذکر است، در سال‌های گذشته اردوی تشکیلاتی سازمان دانش‌آموزی به‌صورت اردوی ملی متمرکز در تهران برگزار می‌شد و از سراسر کشور در دو مرحله، دختران و پسران از سراسر کشور با شرکت جمعاً ۵.۰۰۰ نفر در اردوگاه شهید باهنر تهران حضور پیدا می‌کردند.

در سال جاری بنا بر ضرورت توسعه اردو‌های تربیتی-تشکیلاتی و با رویکرد کاهش طول سفر‌های بین‌شهری و با در نظر گرفتن بُعد مسافت بعضی استان‌ها به تهران (یا هر قطب متمرکز دیگری)، مقرر گردید این اردو‌ها به‌صورت قطبی برگزار شوند؛ لذا پنج نقطه کشور (تهران، اصفهان، شیراز، نیشابور و رامسر) به‌عنوان قطبِ استان‌های هم‌جوار انتخاب و اردو‌ها به‌صورت قطبی برگزار شدند.

بر این اساس، در طی تابستان جاری در پنج نقطه و در هر نقطه چهار اردو برای سازمان دانش‌آموزی، دو اردو برای دانش‌آموزان پسر و دانش‌آموزان دختر و دو اردو برای مربیان آقا و مربیان خانم (مجموعاً بیست اردوی قطبی) طراحی گردید. بحمدالله هجده اردو درنهایت سلامت و موفقیت برگزار شد. ولی با توجه به شرایط روحی ناشی از این اتفاق تلخ و با عنایت به نگرانی بعضی خانواده‌ها، اردوی بیستم لغو شد.

۵. در زمان‌بندی اردو‌های ملی این تشکل‌های دانش‌آموزی، دو بخش وجود دارد؛ پذیرش و بدرقه که روز اول و آخر اردو به‌حساب می‌آید و بین این دو، چهار روز اقامت دانش‌آموزی و برنامه‌ی اصلی اردو است که بر اساس زندگی در شرایط سخت طراحی شده است.

در روز اول اردو، از ساعت ۷:۰۰ صبح تا ۱۶:۰۰ فرصت استقرار گروه‌های دانش‌آموزی در اردوگاه است؛ از ساعت ۱۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰ مراسم افتتاحیه اردو‌های تشکیلاتی است که روز حادثه در واقع روز ورود به اردو و روز پذیرش بوده است.

سپس چهار روز برنامه مستمر دارند که برنامه آن‌ها، اردو در شرایط سخت است یعنی محل استراحت خود را خودشان مهیا می‌کنند؛ (خوابگاهی آماده نیست، هرچند اردوگاه‌های ما این امکان را دارند، اما اردو‌های تشکیلاتی، اردوی تمرین واقعی زندگی است) پخت‌وپز را خودشان انجام می‌دهند و ظرف‌های غذایشان را خودشان مهیا می‌کنند. در این اردو‌ها بچه‌ها شرایط سخت را تمرین می‌کنند؛ و در این شرایط برای یک زندگی واقعی آماده می‌شوند و شرایطی را تجربه می‌کنند که در بازگشت به شهر خودشان ان‌شاء‌الله بتوانند با قوت و انگیزه بیشتری مسیر زندگی‌شان را ادامه دهند.

اختتامیه اردو‌ها در ساعت ۶ تا ۸ بعدازظهر روز پنجم برگزار می‌شود. سپس برنامه خاتمه می‌یابد و دانش آموزان در روز ششم، به شهرستان‌های محل زندگی خود بازمی‌گردند.

۶. افتتاحیه‌ی اردو از ساعت ۱۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰ است و زمان‌بندی به‌گونه‌ای تنظیم‌شده که این امکان را به اعزام کنندگان دانش آموزان می‌دهد که بتواند در روز صورت پذیرد؛ و با توجه به اینکه اردو به شکل قطبی است یعنی از هر نقطه مرکزی قطب که در نظر بگیریم هیچ شهرستانی تا مقصد ن‌هایی اردو بیش از ۹ ساعت فاصله ندارد.

۷. برنامه‌ریزی اعزام اردو‌ها بر عهده اداره کل استان‌ها (شورای برنامه‌ریزی سازمان دانش‌آموزی استان، با مسئولیت مدیرکل محترم استان) است و تصمیمات مربوط به زمان‌بندی اعزام و استقرار دانش‌آموزان توسط ایشان اتخاذ می‌شود.

۸. مصوبه ۲۰۷/دش مورخ ۱۷ فروردین ماه سال ۱۳۸۳ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ضمن بیان اهداف و سیاست‌های برگزاری اردوها، در بند ۱ ماده ۴ مصوبه آورده است: دستورالعمل اجرائی اردو‌های دانش‌آموزی مطابق با این سیاست‌ها، ظرف مدت شش‌ماه از تاریخ تصویب این مصوبه توسط وزارت آموزش‌وپرورش تهیه و با امضای وزیر آموزش‌وپرورش به واحد‌های تابعه آن وزارتخانه ابلاغ می‌شود؛ بر همین اساس دستورالعمل اردو و بازدید دانش‌آموزی در این وزارتخانه تدوین و پس از مستندسازی با امضای وزیر وقت به واحد‌های تابعه ابلاغ‌شده است. این دستورالعمل به‌تناسب شرایط و تغییرات ساختاری چندین بار بازنگری و اصلاح‌شده که آخرین بازنگری در آبان ماه ۱۳۸۹ انجام‌گرفته و با امضای وزیر محترم وقت به ادارات کل آموزش‌وپرورش استان‌ها ابلاغ‌شده است. این دستورالعمل مبنای برگزاری اردو‌های دانش‌آموزی است که در آن برای وسایل نقلیه شرایط خاصی مطرح شده است؛ همچنین حرکت در شب را هم مجاز دانسته و مجوز حرکت کاروان اردو در شب و با وسیله نقلیه اتوبوس با رعایت ضوابط و مقررات راهنمایی و رانندگی بلامانع اعلام شده است.

۹. نوزدهمین اردوی تشکیلاتی پیشتازان و فرزانگان تابستان سال جاری با محوریت قطب استان فارس و اردوگاه شهید دستغیب شیراز بود که استان‌های هم‌جوار در آن شرکت داشتند. از استان هرمزگان سه دستگاه اتوبوس عازم اردو می‌شود (از بندرعباس به سمت شیراز) و در بیست کیلومتری شهر داراب متأسفانه یکی از اتوبوس‌ها دچار سانحه گردید. دو اتوبوس دیگر با سلامتی به داراب رسیدند که صلاح دیده شد با توجه به شرایط دوستانشان و دانش‌آموزان سانحه دیده به بندرعباس بازگردانده شوند؛ اما بقیه دانش‌آموزان از دیگر استان‌ها (فارس، کرمان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد) در اردو حضور داشتند و نوزدهمین اردو، بدون حضور دانش آموزان عزیز بندرعباسی برگزاری شد.

۱۰. متأسفانه در اثر واژگونی یک دستگاه اتوبوس هفت نفر از دانش‌آموزان معصوم و یک نفر از مربیان فداکار، جان خود را از دست دادند. گزارش مصاحبه‌های دانش‌آموزان و مربی که از حادثه، جان سالم به دربرده‌اند نشان می‌دهد که راننده‌ای که از حوالی ساعت ۲۳:۰۰ پشت فرمان بوده، علی‌رغم آنکه به علت خستگی موظف بوده جای خود را به راننده دیگر بدهد، متأسفانه بر عدم جابجایی و ادامه رانندگی اصرار داشته است؛ به شهادت دانش‌آموزان و دیگر همکاران حاضر، سرکار خانم فراحی (ره) سرپرست اتوبوس، چندین بار به راننده تذکر داده که خسته هستید و لطفاً با راننده دیگر جابه‌جا بشوید؛ حتی یک‌بار گفته کنار جاده توقف کنید و چون خسته هستید استراحت کنید، اما راننده خاطی حرف‌شنوی نکرده که متأسفانه نهایتاً منجر به سانحه شده است.

۱۱. طبق گزارش بررسی‌های اولیه کارشناسان پلیس‌راه و وزارت راه، مقصر اصلی حادثه، راننده بوده که در حال حاضر در بازداشت است. بر همین اساس وی در اظهارات خود اعلام کرده که در مواجهه با خودرویی که از مقابل به سمت اتوبوس می‌آمده تغییر جهت ناگهانی داده که منجر به برخورد اتوبوس با لبه پل و ترکیدگی لاستیک جلو شده و متعاقب آن، کنترل اتوبوس از دست راننده خارج و پس از طی حدود ۱۰۰ متر به پهلوی راست واژگون می‌شود؛ همچنین بررسی‌ها در خصوص جاده موردنظر، بیان‌گر آن است که مقطع راه مستقیم و علائم و خط‌کشی‌ها مناسب بوده و سرعت اتوبوس هم ۸۶ کیلومتر بر ساعت بوده است. ولی شواهد موجود نشان از خواب آلودگی راننده و انحراف تدریجی از مسیر دارد و نه انحراف ناگهانی.

۱۲. در خصوص انتخاب وسیله نقلیه و راننده نیز با اعتماد به نهاد‌ها و دستگاه‌های مسئول در این امر بر اساس مدارک و مستندات قانونی نسبت به عقد قرارداد با شرکت مسافربری انتخاب وسیله نقلیه اقدام شده و با توجه به عدم ممنوعیت حرکت در شب، برنامه‌ریزی زمان حرکت ساعت ۲۳:۰۰ تنظیم شد تا پس از طی مسیر بعد از حدود ۸ ساعت، حوالی ساعت ۷ صبح به محل اردوگاه شهید دستغیب شیراز وارد شوند که متأسفانه با این حادثه دل‌خراش این سفر ناتمام ماند. هرچند با توجه به اینکه تا ساعت ۱۶:۰۰ فرصت حضور و پذیرش وجود داشته و مقدور بود که ساعت حرکت به ساعات روشن روز موکول شود، ولی با اتکا به تجربیات و سفر‌های مشابه قبلی این‌طور عمل نشده است. لازم به ذکر است که مسیر بندرعباس-شیراز فاقد مسیر ریلی است و تماماً شیب مثبت دارد؛ لذا اتوبوس‌های این مسیر، روز‌ها از شیراز به سمت بندرعباس می‌آیند و شب‌ها بالعکس، چراکه در طول روز نیاز به استفاده از کولرگازی است و موتور ماشین کشش لازم برای هم‌زمانی استفاده از کولر و حرکت سربالا را ندارد.

۱۳. در این حادثه متأسفانه تعداد هفت دانش‌آموز و یک مربی، در دم فوت شدند و ۳۳ دانش‌آموز و یک مربی نیز مصدوم شدند. تیم امداد ظرف ده دقیقه از سپاه مستقر در منطقه و هلال‌احمر و پلیس‌راه به محل حادثه رسیدند. همچنین اعزام مصدومین به‌موقع انجام‌شده و غیر از کسانی که در لحظه‌ی اول تصادف جان باختند، به همه مصدومین به‌موقع رسیدگی شده؛ به‌طوری‌که بعد از صحنه تصادف، خوشبختانه هیچ مورد فوتی نداشتیم.

۱۴. رسیدگی‌ها منجر شد که این سانحه با حداقل تلفات ساماندهی شود، تاکنون ۲۴ نفر از مصدومین، از بیمارستان مرخص شده و به همراه خانواده‌هایشان که به شهر داراب آمده بودند، به شهرستان‌های خودشان اعزام شدند و ۲ نفر امروز مرخص می‌شوند.

۱۵. از ابتدای سانحه، نسبت به اطلاع رسانی مناسب به خانواده‌های عزیزان و اسکان آن‌ها در محل مناسب (شیراز و داراب) و پذیرایی کامل از آن بزرگواران، اقدام شده است.

۱۶. هم اکنون ۸ نفر از مصدومان (۷ دانش آموز و یک مربی) در دو بیمارستان شیراز هستند تا فرایند درمان آن‌ها کامل شود و ضمناً تأکید شده که تا کامل شدن فرایند درمان در بیمارستان بمانند و خانواده‌های آن‌ها نیز اسکان داده‌شدند.

۱۷. در بعدازظهر روز سانحه، وزیر آموزش‌وپرورش به همراه معاون پرورشی ایشان، استاندار محترم فارس و قائم‌مقام محترم وزیر بهداشت (جناب آقای دکتر حریرچی) در محل حادثه و در شهرستان داراب حضور یافته و از نزدیک با خانواده‌ها دیدار و در جریان فرایند رسیدگی و درمان قرارگرفته و توصیه‌های لازم داده شد.

۱۸. عصر همان روز، جلسه ستاد بحران استانداری به ریاست استاندار محترم و با حضور نماینده محترم شهرستان داراب، تشکیل و تصمیمات فوریتی اتخاذ گردید.

۱۹. انتقال پیکر‌ها در پایان روز جمعه ۱۰ شهریور انجام شد و پیکر مربی عزیزمان با توجه به درخواست خانواده ایشان که شیرازی بودند، به شیراز منتقل شد و در شیراز تشییع گردید. پیکر یک دانش‌آموز به حاجی‌آباد منتقل و تشییع گردید. مراسم تشییع پیکر‌های پاک سایر دانش‌آموزان در ساعت ۱۷ روز شنبه ۱۱ شهریورماه باشکوه خاصی در بندرعباس برگزار شد. در این مراسم، استاندار محترم هرمزگان و نماینده محترم، ولی فقیه در استان و معاون پرورشی وزارت آموزش‌وپرورش و همچنین مدیرکل آموزش‌وپرورش استان و معاونان ایشان حضور داشتند. قطعاً این حضور باعظمت مردم و مسئولین، تأثیر بسزایی در ایجاد آرامش روحی و التیام دل داغدار خانواده این عزیزان داشته است که به سهم خود از مردم مسلمان و خداجوی استان تقدیر و تشکر می‌نماید.

۲۰. بررسی‌های اولیه حاکی از آن است که:

- شغل اصلی راننده خاطی، آهنگری است و بعضاً به رانندگی اشتغال دارد.

- نبستن کمربند ایمنی توسط دانش آموزان، به سفارش راننده بوده است، هرچند هم مربی مرحومه و هم مربی مصدوم، به بچه‌ها سفارش کرده اند که کمربند خود را ببندید؛ ولی راننده گفته نیازی نیست، هر زمان به پلیس‌راه نزدیک می‌شدیم خودم به شما اعلام می‌کنم که کمربندتان را ببندید!

- حرکت در شب ضروری نبوده بلکه یک امکان بوده که با توجه به گرمای روز و شیب مثبت مسیر، تصمیم به حرکت در شب اتخاذشده است.

- متأسفانه مکان مناسبی (اردوگاه) برای اسکان شبانۀ دانش آموزانِ تجمع کرده در بندرعباس که از شهرستان‌های اطراف آمده بودند، وجود ندارد و لذا ناچار شده اند که شبانه حرکت کنند.

در پایان ضمن ابراز تأسف مجدد از این سانحه دل‌خراش که همه مردم ایران را عزادار کرد، بر خود لازم میدانیم که از خدمات امدادی هلال‌احمر و خدمات درمانی تیم پزشکی و پرستاری بیمارستان‌های داراب و شیراز، تشکر کرده و همچنین از مردم عزیز و مهمان‌نواز شهرستان داراب که به‌نوبه خود به کمک روحی و جسمی مصدومین شتافتند و با تشکیل صف اهدای خون در پایگاه‌های اهدای خون و رسیدگی و دلجویی و ابراز همدردی با خانواده‌های تعدادی از دانش‌آموزان جان‌باخته که در محل حضور یافته بودند و صحنه‌های زیبایی از ایثار و نوع‌دوستی را خلق کردند، تقدیر و تشکر می‌کنیم.

ضمناً لازم است از مساعدت‌های ویژه و مدیریت شایستۀ بحران توسط استاندار محترم استان فارس و فرماندار محترم داراب و همچنین دادستان محترم داراب، تشکر ویژه صورت پذیرد.

بدیهی است علاوه بر این گزارش، سایر دستگاه‌های ذی ربط (پلیس‌راه، وزارت راه، قوه قضاییه) نیز گزارش‌های خود را ارسال خواهند کرد.

شایان ذکر است روند پیگیری جدی و قاطع درمان مصدومان و مجروحان این سانحه در بالاترین سطح و زیر نظر مستقیم وزیر محترم آموزش و پرورش بدون وقفه ادامه دارد وگزارش‌های تکمیلی از اقدامات در حال انجام، منتشر خواهد شد.