نحوه درخواست تامین دلیل و اعتبار آن

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، تامین دلیل یکی از راه‌های حفظ حقوق فردِ خسارت‌دیده است. برخی مواقع آثار خساراتی که به افراد وارد می‌شود، در طول رسیدگی قضایی، از میان می‌رود و اثبات وارد شدن خسارت بسیار مشکل می‌شود. در چنین مواردی، قانونگذار موضوع «تامین دلیل» را پیش‌بینی کرده است.

دکتر وحید قاسمی عهد، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و وكيل پايه‌يک دادگستري در خصوص نحوه درخواست تامین دلیل و اعتبار آن اظهار کرد: همان‌گونه که اطلاع دارید، دلایل نقش مهمی در اثبات دعاوی ایفا می‌کنند؛ به‌ نحوی که در عالم حقوق، داشتن حق کافی نیست بلکه اثبات آن است که به حق، هویت و تشخص می‌بخشد و دارنده حق می‌تواند از مزایا و امتیازات آن بهره‌برداری کند.

وی ادامه داد: در برخی مواقع، وضعیت دلیل به‌گونه‌ای است که امکان دارد در آینده متعذر یا متعسر شود. به عنوان مثال، شخصی که مدتی قبل ملک خود را ترک کرده، به ملک خود سر زده و متوجه می‌شود دیوار آن تخریب شده است.

این حقوقدان اضافه کرد: در این فرض، باید گفت از آنجایی که مالک برای حفظ لوازم موجود در ساختمان، باید فورا آن را تجدید بنا کند، جهت اثبات تخریب می‌‌تواند درخواست تامین دلیل به مرجع صلاحیتدار ارایه دهد.

وی افزود: به همین دلیل قانونگذار در ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر کرده است در مواردی که اشخاص ذی‌نفع احتمال دهند که در آینده، استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنها از قبیل تحقیق محلی، کسب اطلاع از مطلعان و استعلام نظر کارشناسان، متعذر یا متعسر خواهد شد، می‌توانند از دادگاه، تامین آن را درخواست کنند.

این وكيل پايه‌يک دادگستري بیان کرد: همان‌گونه که در قسمت اخیر این ماده ذکر شده است، مراد از تامین، تنها ملاحظه و صورت‌برداری از این قبیل دلایل است.

قاسمی‌عهد اظهار کرد: از لحاظ شکلی، درخواست تامین دلیل هم می‌تواند پیش از طرح دعوی و هم پس از طرح دعوی در مرجع صلاحیتدار طرح شود که در این خصوص باید گفت تامین دلیل باید در قالب درخواست به دادگاه ارایه شود اما بنا به اینکه، فرم دادخواست، بیشتر می‌تواند اشخاص را راهنمایی کند، عمدتا درخواست تامین دلیل در قالب دادخواست به دادگاه ارایه می‌شود.

وی تاکید کرد: در صورتی که شخص در عمل، طی یک درخواست ساده، درخواست تامین دلیل خود را مطرح کند، مرجع صلاحیتدار باید آن را مورد توجه قرار دهد. چنانچه بر اساس ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی، حتی به درخواست‌های تامین دلیل شفاهی نیز باید توجه شود.

این حقوقدان در ادامه عنوان کرد: اصولا در درخواست تامین دلیل، باید نکاتی شامل مشخصات درخواست‌کننده و طرف او، موضوع دعوایی که برای اثبات آن، درخواست تامین دلیل می‌شود و اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است، ذکر شود.

وی تصریح کرد: البته با وجود تصریح ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص موارد سه‌گانه فوق، در بسیاری از مواقع، طرف درخواست تامین دلیل مشخص نیست لذا الزامی مبنی بر درج مشخصات طرف درخواست‌کننده وجود ندارد و همان‌گونه که در مثال بالا ذکر شد، صاحب ملکی که دیوار آن تخریب شده، ممکن است در زمان ارایه درخواست تامین دلیل، از مشخصات اتلاف‌کننده و عامل زیان آگاهی نداشته باشد. به همین دلیل باید گفت الزامی به درج نام موهوم و خیالی، در درخواست وجود ندارد. چنانچه در ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی به این موضوع اشاره شده است.

قاسمی‌عهد افزود: ‌از لحاظ اعتبار تامین دلیل نیز باید گفت که تامین‌ دلیل همان‌گونه که از نام آن پیداست، به معنای امنیت بخشیدن به یک دلیل بوده و به تعبیر قانون، تامین دلیل برای حفظ دلیل کاربرد دارد. در ماده 155 قانون آیین دادرسی مدنی نیز آمده است که تأمین دلیل برای حفظ آن است و تشخیص درجه ارزش آن در موارد استفاده، با دادگاه خواهد بود.

وی ادامه داد: مرجع صلاحیتدار برای درخواست تامین دلیل شوراهای حل اختلاف است و در حقیقت صلاحیت بررسی درخواست‌های تامین دلیل بر عهده این شوراهاست که فقط به ملاحظه و صورت‌برداری از این قبیل دلایل اقدام می‌کنند لذا در بسیاری از موارد، تامین دلیل نمی‌تواند جایگزین نظریه کارشناسی شود.

این فارغ‌التحصیل دکترای حقوق خصوصی اضافه کرد: به عنوان نمونه باید گفت در جایی که شخص به دفاتر تجاری شرکت استناد می‌کند و این احتمال را می‌دهد که شرکت مزبور بنا به دلایلی،‌ دفاتر تجاری خود را مفقود می‌کند، چنانچه مرجع صلاحیتدار یعنی شوراهای حل اختلاف، قرار تامین دلیل را صادر کند، کارشناسی که به تهیه گزارش اقدام می‌کند، تنها می‌تواند از اسناد و دفاتر موجود صورت‌برداری کند و طبق قواعد تامین دلیل، اختیار محاسبه بدهی و طلب درخواست‌کننده را ندارد.

وی خاطرنشان کرد: حال در صورتی که مبتنی بر این تامین دلیل، دعوایی طرح شده باشد، این کارشناس است که با مراجعه به دفاتر (در صورتی که موجود باشد) یا مراجعه به گزارش تامین دلیل (در صورتی که دفاتر مفقود شده یا به هر دلیلی در دسترس نباشد) به محاسبه میزان بدهی و طلب درخواست‌کننده می‌پردازد.

از لحاظ شکلی، درخواست تامین دلیل هم می‌تواند پیش از طرح دعوی و هم پس از طرح دعوی در مرجع صلاحیتدار طرح شود.