زن در چه شرایطی از مرد ارث می‌برد؟

به گزارش گروه حقوقی و قضایی به نقل از روزنامه حمایت، ارث از جمله حقوق مالی و اقتصادی به شمار می‌رود که در مواردی افراد پس از فوت اعضای خانواده یا بستگانشان از آن بهره‌مند می‌شوند و البته میزان آن برای همه افراد یکسان نبوده و بسته به عوامل مختلف متفاوت است.

به عنوان مثال، در مواقعی زن کمتر از مرد یا حتی به میزان نصف او از این حق برخوردار می‌شود که شاید این موضوع دلیلی جز عهده‌دار بودن مدیریت و مخارج زندگی توسط مرد و استفاده از این حق در زندگی مشترک نداشته باشد؛ البته همیشه این گونه نیست و در جایی نیز ممکن است زن به طور مساوی با مرد ارث برده یا حتی در مقاطعی صاحب ارث بیشتری از مرد شود.

ماده ۸۶۱ قانون مدنی موجبات ارث بردن از متوفی را دو امر بیان کرده که شامل نسبت و سبب است. زن پس از آنکه به عقد دائم مرد درآمد سببیت که‌‌ همان زوجیت است، حاصل می‌شود، البته ماده ۸۶۴ بیان می‌کند که «از جمله اشخاصی که به موجب سبب، ارث می‌برند هر یک از زوجین است که هنگام فوت دیگری زنده باشد.»

همچنین قانونگذار شرط زنده بودن زن را هنگام فوت همسر بیان می‌کند که اگر چنین نباشد هیچ ارثی از بابت سهم زن به فرزندان و بستگان وی از مال شوهر تعلق نمی‌گیرد.

شرط عمومی بعدی برای ارث بردن زن که برای دیگر وراث باید رعایت شود ماده ۹۴۱ قانون مدنی است که بیان می‌کند: «زن نباید ممنوع از ارث باشد.» ماده ۸۸۰ قانون مدنی نیز قتل را از موانع ارث دانسته است، یعنی اگر زن، شوهر را که مورث او است، عمدا بکشد از ارث او ممنوع می‌شود.

شرط دیگر محرومیت آن است که در ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی آمده است که در آن به کافر شدن زن (همسر مسلمان) پیش از مرگ شوهر مسلمان خود اشاره کرده است.

قانونگذار در ماده 931 قانون مدنی، مقدار سهم‌الارث زن از اموال همسرش را اینگونه عنوان می‌کند. هر یک از زوجین که زنده باشند، فرض خود را می‌برد و این فرض عبارت است از نصف (یک دوم) ترکه برای زوج و ربع (یک چهارم) آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد (نوه) نداشته باشد و ربع (یک چهارم) ترکه برای زوج و ثمن (یک هشتم) آن برای زوجه، در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد. مابقی ترکه بر طبق مقررات بین سایر وراث تقسیم می‌شود.

بنابراین می‌توان گفت که اگر شوهر در زمان فوت هیچ فرزندی چه از همسر فعلی و چه در صورت ازدواج قبلی از همسر قبلی نداشته باشد و همین طور نوه (اولاد اولاد) نیز نداشته باشد، زن از اموال مرد یک چهارم ارث می‌برد اما اگر این شرط محقق نشود و مرد در هنگام مرگ فرزندی داشته باشد، زن یک هشتم از اموال مرد ارث می‌برد.

چنانچه زن فوت کند و دارای فرزند یا فرزندانی نباشد، شوهر نصف اموال زن را به ارث می‌برد و اگر زن وارث دیگری مانند پدر و مادر نداشته باشد نیز بقیه اموال زن برای شوهر خواهد بود اما اگر زن فوت کند و دارای اولاد یا اولادِ اولاد باشد (زیرا اولادِ اولاد نیز در صورت نبود پدر و مادر خود جانشین آنها محسوب شده و مانند آنها ارث می‌برد) شوهر یک چهارم اموال زن را به ارث می‌برد.

در صورتی که شوهر فوت کند و اولاد نداشته باشد زن یک چهارم اموال شوهر را به ارث می‌برد اما اگر شوهر دارای اولاد یا اولادِ اولاد باشد زن یک هشتم اموال شوهر را به ارث می‌برد و چنانچه زن بعد از فوت همسر خود و قبل از تقسیم ارث فوت کند، سهم‌الارث زن به وارثان وی تعلق خواهد گرفت.

چنانچه مرد دارای دو یا چند همسر باشد، سهم‌الارث زن یعنی یک هشتم بین همسران به طور مساوی تقسیم خواهد شد؛ البته این موضوع در صورتی است که همسران در عقد دائمی باشند و در هنگام فوت مرد نیز رابطه زوجیت و عقد دائم برقرار بوده باشد.

در ماده ۹۴۶ اصلاحی مصوب ۱۳۸۷ قانون مدنی آمده است؛ زوج از تمام اموال زوجه ارث می‌برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد. در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق است.

ر ماده ۹۴۸ قانون فوق نیز که پس از حذف ماده ۹۴۷ تصویب شده، آمده است؛ هرگاه ورثه از ادای قیمت امتناع کنند، زن می‌تواند حق خود را از عین اموال استیفا کند.

اگر شوهر، زن خود را به صورت رجعی (طلاقی که به طور معمول انجام می‌شود) مطلقه کرده و در زمان عده فوت کند، زن از اموال شوهر ارث می‌برد اما اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن باشد یعنی طلاقی که قبل از نزدیکی بوده یا طلاق زن یائسه و طلاق خلع و مبارات، دیگر زن از مرد در صورت فوت هیچ ارثی نمی‌برد. ماده ۹۴۳ قانون مدنی این امر را ابراز داشته است.

البته در ماده ۹۴۴ همین قانون آمده است که اگر شوهر در زمانی که به مرضی مبتلا است، زن را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت‌‌ همان مریضی بمیرد، زن از او ارث می‌برد حتی اگر طلاق به صورت بائن باشد به شرط آنکه زن در طول این یک سال شوهر نکرده باشد.

همانطور که می‌دانیم، قانون به مرد این اجازه را داده است که تا چهار زن را به عقد دائم خود درآورد؛ بنابراین هر یک از این چهار زن در صورت وجود، از اموال شوهر ارث می‌برند زیرا که عقد آنان دائمی و قانونی بوده است.