فتوایی که جان ۷۰ هزار نفر را نجات داد؛ ایران در رتبه اول پیوند کبد در جهان
_ فارس نوشت: شاید بار‌ها نام پیونداعضا به گوش شما خورده باشد، اقدامی که می‌تواند نجاتبخش بسیاری از افراد جامعه باشد و آن‌ها را از مرگ حتمی نجات دهد. روند پیشرفت فعالیت‌های اهدای عضو طی چند سال اخیر در کشور ما چشمگیر بوده به طوری که ما توانستیم با همت محققان کشورمان جزو برترین کشور‌ها در اهدا و پیوند عضو باشیم. در همین راستا و برااسی بررسی وضعت اهدای عضور در کشور با با امید قبادی، نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان گفتگو کردیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
مرگ۳هزار بیمار در سال به خاطر نرسیدن عضو پیوندی
به عنوان نخستین سوال به آمار و ارقام بیماران نیازمند در صف انتظار اشاره کنید و چه تعداد به دلیل نرسیدن عضو پیوندی از دنیا می‌روند؟
هم اکنون ۲۵هزار بیمار نیازمند به پیوند عضو در لیست‌های انتظار دریافت اعضا مانند کلیه، قلب، روده کوچک و... داریم که با کمال تأسف روزانه ۷ الی۱۰ نفر یعنی هر ۲ الی ۳ ساعت، یک نفر و سالانه حدود ۳ هزار بیمار به دلیل نرسیدن عضو پیوندی در لیست‌های انتظار از دنیا می‌روند و تنها راه نجات آن‌ها پیوند از اعضای افراد مرگ مغزی است، مگر درباره کلیه که یک فرد زنده می‌تواند یک کلیه خود را به صورت کامل به فرد دیگری اهدا کند. در موارد دیگر هیچ ارگانی به طور کامل از فرد زنده دیگری قابلیت اهدای عضو ندارد و تنها راه، استفاده از اعضای فرد مرگ مغزی است.
سالانه ۸ هزار عضو بدن به خاک سپرده میشود
چه مشکلاتی وجود دارد که اعضای پیوندی، به افراد در صف انتظار نمی‌رسد؟
ما در پزشکی دو نوع مرگ مغزی و قلبی داریم. هر کسی که از دنیا می‌رود ما پزشکان آن را مرگ قلبی تلقی میکنیم، یک درصد فوتی‌ها نیز مرگ مغزی است، همان مرگی که در مرگ‌ها نجات بخش ۱ تا ۸ نفر دیگر باشد.
مشکل اینجاست که سالانه بین ۵ تا ۸ هزار نفر با مرگ مغزی از دنیا می‌روند که ۳هزار نفر از آن‌ها قابلیت اهدا دارند، اما با کمال تأسف هزار نفر از آن‌ها به اهداء و رضایت به اهدا می‌رسند. با اهدای این تعداد، سالانه حدود ۳ هزار بیمار نجات پیدا می‌کند. اما آن۲ هزار نفری که به رضایت اهدای عضو نمی‌دهند با خودشان حدود ۷ تا ۸ هزار ارگان قابل پیوند کبد و کلیه و... خاکسپاری می‌کنند.
ما سالانه ۷ تا ۸ هزار عضو بدن و ۳هزار نفر از بیماران نیازمند را به خاک می‌سپاریم، اگر نیمی از آن‌ها به بیماران نیازمند برسد تمام این بیماران پیوند و به آغوش خانواده باز می‌گردند و مادران این عزیزان به جای اینکه بر مزار آن‌ها سوگواری کنند عزیزانشان را در آغوش می‌کشند. در واقع باید گفت ما مشکل کمبود عضو نداریم بلکه مشکل عدم رضایت داریم.
فتوای امام خمینی (ره) تحولی بزرگ در نظام سلامت بود
درباره فتوای حضرت امام درباره اهدای عضو توضیح دهید؟
درباره مشکل شرعی و ممنوعیت شرعی در ایران هیچ مشکلی نداریم. اولین فتوای مجاز بودن پیوند اعضای فرد مغزی را امام خمینی (ره) در ۳۱ اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۸ صادر کردند که همین روز در تقویم روز ملی اهدای عضو اعلام شده است. این یک فتوای تاریخی بود که تحولی در نظام سلامت ایران محسوب میشود و باعث شده در ۲۰ سال گذشته با اهدای عضو حدود ۹ هزار و ۳۰۰ رضایت‌مند عضو خانواده، حدود ۷۰ هزار نفر را در ایران پیوند کردیم و به تبع موجب شده تا مردم برای عمل پیوند اعضا به خارج از کشور نروند و ذخیره ارزی ۲۰۰ هزار میلیارد شده در کشور صورت گرفته است.
در حال حاضر تنها مشکل ما نهادینه نبودن فرهنگ مرگ مغزی و تمایل به اهدای عضو است که مساوی با مرگ مردم در کشورمان است.
مردم به این باور نرسیده اند که مرگ مغزی مرگ است
چرا برخی برای اهدای عضو رضایت نمی‌دهند؟
مردم ایران اگر رضایت به اهداء عضو نمی‌دهند یعنی چی؟ یعنی نوع‌دوست نیستند؟ یعنی آدم‌های خیرخواهی نیستند؟ مردم ایران در جای جای تاریخ، انسانیت و ایثارگری خودشان را ثابت کردند. یعنی جوان‌های ما ۸ سال دفاع مقدس بدون هیچ پیش شرطی برای دفاع از جان و ناموس و مال مردم به جبهه‌ها رفتند و شهید شدند. حالا چطور میشود به همین فرد ایرانی بگویید که خاکسپاری یک تا ۸ ارگان، یا نجات جان یک یک یا ۸ نفر از انسان‌ها را انتخاب کن. همین آدم سلحشور بگوید من خاکسپاری را انتخاب میکنم مگر میشود؟ تنها مشکل ما این است که مردم به این باور نرسیده اند که مرگ مغزی مرگ است و قابل برگشت نیست و جا اندازی این مفهوم در جامعه صرفاً برعهده نهاد‌های فرهنگی و فرهنگ ساز مثل همین کار شما عزیزان است که انجام می‌دهید.
رتبه نخست ایران در منطقه
کرونا چه تاثیری بر افزایش یا کاهش اهدای عضو بوده است؟
در سال ۹۸ نسبت به سال‌های گذشته به خاطر افزایش این باور در جامعه و هم به خاطر تلاش بی‌بدلیل مدیران مرکز پیوند اهدای عضو وزارت بهداشت و واحد‌های فراهم آوری پیوندآوری در تیم‌های پیوند شاهد رشد بی نظیری نسبت به سال‌های گذشته بودیم به طوری که شاخص اهدای عضو را از عدد۱۱ به ۱۴/۳ رساند که رتبه یک در میان تمام کشور‌های آسیا را از آن خودش کرد.
در سال ۱۳۹۸ با نوعدوستی مردم کشورمان ۱۰۷۸ پیوند عضو داشتیم. اما در سال ۹۹ در اواخر سال ۹۸ بهمن ماه اولین بیمار مبتلا به کرونا در ایران پیدا شد و مجبور شدیم یک تا دو ماه حداقل تا برنامه ریزی مدون و ایجاد پروتکل‌های مشخص برای اهدای عضو و کرونا فرآیند را قطع کنیم، اما از فروردین ۱۳۹۹ مجددا شروع شد.
وقتی که بیماری را پیوند میکنیم دارو‌های مهار کننده سیستم ایمنی به او تزریق میکنیم که بدنش این پیوند را رد نکند. وقتی به یک بیماری مهار کننده سیستم ایمنی تزریق میشود آمادگی ابتلا به کرونا در بیماری که پیوند میشود چندین برابر نسبت به فرد معمولی است. به خاطر اینکه داروی مهار کننده سیستم ایمنی را دریافت می‌کند. به همین دلیل در دوران کرونا و حتی پس از کرونا تمام سعی ما بر این است کسی را پیوند کنیم اگر پیوند نکنیم جان خودش را از دست می‌دهد. یعنی مانند دوران قبل از کرونا نبود که پیوند را در اولویت قرار بدهیم بلکه در جایگاه بین مرگ و زندگی قرار می‌گیرد.
کاهش ۵۰ درصدی اهدا و پیوند عضو در سال ۹۹
مساله بعدی این است افرادی که به کرونا مبتلا می‌شوند باید پاک شوند و جزء اهدای عضو شوند، پس تعداد اهداکنندگان اعضای پیوندی کمتر میشود. به این ترتیب ما در اهداکنندگان عضو اُفتی بین ۴۵تا ۵۰ درصد در تعداد اهدای عضو و حتی پیوند در سال ۹۹ داشتیم. اما جالب است در سال ۱۴۰۰ از ابتدا تاکنون این افت از نزدیک به ۵۰ درصد به ۱۷ درصد رسیده است و مقدار قابل توجهی به دلیل رعایت پروتکل‌ها، رعایت مردم، تلاش برای واکسیناسیون، کم جان شدن قدرت کشندگی ویروس کرونا و حتی قدرت انتقال آن، امروز نسبت به سال ۹۸، ۱۷ درصد عقب هستیم، در صورتی که در سال ۹۹، ۵۰ درصد بوده است.
اهدای برای مسئولین و دست اندرکاران هنوز اولویت نیست
بیشترین و کمترین اهدای عضو در کدام استان‌ها داریم؟
حدود ۵۶ واحد اهداء عضو در کشور داریم، از این تعداد ۲۲ واحد فعال هستند و ۸ بین مطلوب تا متوسط هستند و ۶ پایین‌تر از متوسط هستند. استان‌هایی داریم که از نظر مذهبی و تفکرات سنتی و باور‌های قومی و قبلیه‌ای بسیار متنوع هستند، اما توانستند رشد چشمگیری در اهدای عضو داشته باشند. از آن طرف استان‌هایی داریم که نسبت به این استان‌ها حتی نسبت به تنوع موارد و باور‌های قومی و قبیله‌ای خیلی قویتر نیستند، گرچه باور‌های دینی ما در کشور یکسان هست. اگر اهدای عضو در استانی پیشرفت نمی‌کند، شاید به این دلیل این است که در آن استان برای مسئولین و دست اندرکاران هنوز اولویت قرار نگرفته است. کافی است مسئولان ما در هر استانی در خصوص مقوله فرهنگی کار کنند. اگر هم در یک استانی اهدای عضو پیشرفت نکرده است نباید این را به نوع تفکرات و باور‌های مردم نسبت داد. برای اینکه مردم ما خیلی خوب هستند فقط باید به آن‌ها بگوییم که مرگ مغزی برابر است با مرگ.
اهدای عضو نوعی ایثار و نوعدوستی است که در دین ما به آن توصیه شده است. انشالله این قضیه در اولویت مسئولین قرار بگیرد وبه جایی برسیم که تمام استان‌ها ما در یک سطح به مقوله بپردازند.
ایران رتبه یک پیوند کبد در دنیا را دارد
چقدر کشور‌های دیگر از اهدای عضو ایران استقبال کردند؟
ایران رتبه یک درتمام کشور‌های آسیا و رتبه ۳۱ را در میان کشور‌های کل جهان دارد. ما در ایران ۵۶ واحد عضو و ۶۷ پیوند اعضا داریم. در بعضی از پیوند‌ها چند شاخصه در خصوص پیوند عضو داریم. پیوند عضو از افراد مرگ مغزی مهمترین دستاورد نظام سلامت انقلاب اسلامی است و ما در پیوند کبد در حال حاضر در یک رتبه دنیا را داریم به طوری که بیش از ۶۰۰ پیوند کبد در شیراز به همت پروفسور سیدعلی ملک حسینی و تیم وی صورت گرفته است. مرکز بعدی در کالیفرنیا ۴۸۰ پیوند کبد را انجام می‌دهد، ما سالانه حدود ۲۵۰۰ تا ۳ هزار پیوند کلیه را انجام می‌دهیم که زبان زد خاص و عام در جهان هستیم.
۷۰ عمل پیوند روده در ایران
یکی از پیوند‌هایی که بسیاری از کشور‌ها و حتی کشور‌های اروپایی زیر بار آن نمی‌روند پیوند روده است آن هم به خاطر عوارض بسیاری که دارد. بسیار جالب است که ما پیوند روده را در ایران انجام می‌دهیم و نزدیک به ۷۰ پیوند انجام داده ایم که خروجی‌های بسیار مطلوبی بوده‌اند.
خروجی‌های پیوند ما بسیار بسیار نزدیک به خروجی‌های کشور‌های پیشرو جهان در پیوند اعضا است. از طرفی نیز ایران تنها کشوری است که پیوند عضو از افراد مرگ مغزی را به صورت کاملا رایگان انجام می‌دهد به این صورت که نه به اهدا کننده پولی پرداخت میشود و نه از گیرنده وجهی دریافت میشود و این تنها کشوری است که پیوند اعضای مرگ مغزی، رایگان است.
انتقال دانش اهدای عضو به کشور‌های منطقه آسیا
ما در کشور خرید و فروش یا تجارت عضو را نداریم و از نظر قوانین و شرع ما ممنوع است. در نتیجه با توجه به اینکه سالانه ۳ هزار از بیماران در لیست انتظار را از دست می‌دهیم پیوند در درجه اول حق مردم ایران است. به همین دلیل پیوند اتباع در ایران ممنوع شده است مگر در موارد عزیزان افاغنه که تابعیت ایران را داشته باشند یا کد‌های آمایش مخصوص را داشته باشند، همچنین پیوند افاغنه به افاعنه در ایران داریم، اما مابقی پیوند‌ها اتباع در ایران ممنوع است. به دلیل اینکه اعضا در درجه اول مختص به ۳هزار نفری است که سالانه در ایران فوت می‌کنند. پس ما انتقال عضو به هیچ کدام از کشور‌ها را نداریم و پیوندی نیز برای اتباع انجام نمی‌دهیم.
سالهاست در کشور‌های منطقه آموزش رایگان می‌دهیم برای اینکه فرآیند پیوند و عضو در آنجا رشد کند. یعنی کشور‌هایی مثل تاجیکستان، عراق، پاکستان، لبنان، اردن، عمان، سوریه و بسیاری از کشور‌ها در ایران دانشجویان تخصص پیوند در شیراز و تهران فرایند یادگیری پیوند هستند.
ریه تنها طی ۲۴ ساعت زمان برای احیا دارد
به مهمترین چالش‌های پیش روی اهدا عضو اشاره کنید؟
فردی که مرگ مغزی او تأیید میشود از زمان مرگ مغزی نهایتا تا ۱۴ روز تا اهداء، زمان دارد. در ایران با توجه به سخت بودن شاید بتوان گفت ۷ یا ۸ روز وقت بیشتر ندارد. متاسفانه ما زیر ۲۴ ساعت باید خبر مرگ را به خانواده متوفی بدهیم و این کار بسیار دشواری است. چرا که ریه‌ها تنها طی ۲۴ ساعت زمان برای احیا دارند و قلب بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت.
مردم عزیز ما همان طور که وقتی بیمار می‌شوند تجویز‌های ما را می‌پذیرند، دارو‌هایی که تجویز دادیم مصرف می‌کنند، زیر تیغ جراحی ما قرار می‌گیرند تا درمان پیدا کنند، امروز به ما اطمینان کنند و و زیر ۲۴ ساعت رضایت بدهند تا ۸ نفر را از مرگ حتمی نجات دهند.
سیستم اهدای عضو کشور نیازمند یک جت خصوصی است
پس از اینکه اعضا از کالبد یک فرد مرگ مغزی بیرون می‌آید، قالب ذخیره سازی نیست. یعنی چند ساعتی بیشتر زمان ندارد که در بدن گیرنده این عضو کاشته شود. مثلا درباره قلب و ریه از وقتی که عضو را بیرون می‌اوریم تا وقتی که آن را به بدن فرد دیگری منتقل میکنیم ۴ تا ۶ ساعت وقت داریم، حدود ۳ ساعت وقت کاشتن آن عضو را داریم. حالا شما فرض کنید یک اهدا کننده در بوشهر و گیرنده او در تهران است و ما هیچ چاره‌ای نداریم که با جت شخصی، جتی که مربوط به ناوگان هوایپمای مسافربری نیست این را منتقل کنیم که امروز هم ۳ الی ۴ سال است که این کار را در کشور انجام می‌دهیم و شما می‌بینید که ۵۴ قلب از استان‌های مختلف با جت سپاه و نیروی اعزامی با کمک‌های فوری وزارت بهداشت منتقل و پیوند شده است.
یکی از بزرگترین چالش‌های مهم این است که سیستم اهدا و پیوند ایران برای نجات جان بیماران قلب و ریه نیاز دارد جت داشته باشد. هر زمانی می‌خواهیم یک قلبی را یک جایی اهداء کنیم ساعت‌ها زمان هماهنگی می‌برد در صورتی که نیروی نظامی کشور و سپاه در این قضیه هماهنگی داشته است و بسیار این زحماتشان قابل تقدیر است. اما به هر حال و به ترتیب زمان می‌برد.
خلاصه سه جمله بگویم، اولا این دستاورد انقلاب است. ثانیا در ۲۰ سال گذشته۷۰ هزارنفر ایرانی پیوند داشتند و به آغوش خانواده برگشتند. ثالثا ۲۰۰ هزار میلیارد تومان ذخایر ارزی در طول این ۲۰ سال بوده است و علاوه بر اینکه درد ودردمندی از آن‌ها گرفته شده است. این فرایند ارزش این را دارد که در بودجه کشورمان یک بخشی را برای فرهنگ سازی و اهداء عضو داشته باشیم که این فرهنگ در بین مردم نوعدوستی ما نهادینه شود.
دارویی که تحریم‌های آمریکا نمی‌گذارد برسد!
چالش دیگر در حال حاضر، برای بیماران پیوند شده تهیه داروهایشان است که بسیار سخت است. تأمین دارو بسیار دشوار است. از یک طرف پیوند زدن و از طرف دیگر نگه داشتن پیوند از همه مهم‌تر است و باید سال‌ها آن پیوند را با دارو‌ها حفظ کنیم که به دلیل تحریم‌های دردمنشانه کشور امریکا برای کشور این موضوع با مشکلات جدی روبروست.
ما اگر بتوانیم فرهنگ مرگ مغزی مساوی با مرگ را با مستمر شدن این فرهنگ سازی توسط نهاد‌های فرهنگ سازی کشور نهادینه کنیم در ایران بزرگترین قدم را جلو رفتیم. این چالش اول ما است و مابقی چالش‌ها قابل حل شدن است با دادن زمان میتوانیم آن‌ها را حل کنیم، ولی امیدوارم به جایی برسیم که مانند کشور اسپانیا که ۵۰ سال روی این مقوله کار کرده است و آمار رضایت اهدای عضوش ۹۱ است ما هم به آنجا برسیم و شاهد روزی باشیم که هیچ بیمار نیازمند پیوند اعضای بدن از دنیا نرود. آمریکا همیشه دروغ می‌گوید که ما درباره دارو‌ها کاری نکردیم. شما در مورد دارو کاری نکردید؟ ما چگونه پول پرداخت کنیم و این دارو را بیاوریم. این چه حرفی مزورانه‌ای است که شما می‌زنید؟ من فکر میکنم آن‌ها هم دنیایی داشته باشند و پاسخی بخواهد بدهند، قطعاً پاسخ این همه عذابی که به این نظام سلامت کشور دادند به خاطر تحریم‌هایی انجام شده است. امروز بچه‌های ۱۵ و ۱۶ ساله ما قلب پیوند شده اند، اما به خاطر اینکه تحریم‌ها مانع رسیدن دارو به این کودکان هستند.
