راههای تشخیص و درمان رفلاکس معده
_ زمانی که اسید معده به مری باز میگردد و یا به اصطلاح واشاریدگی معدهای مروی یا ریفلاکس گاستروازوفاژیال رخ میدهد بطور معمول در میان مردم به ترش کردن معروف است و سبب بروز برخی علائم میشود، البته راههای متفاوتی برای تشخیص رفلاکس معده وجود دارد که در ادامه به آن میپردازیم.
معده؛ محلی موقتی برای غذای میل شده شما!
معده نخستین محل برای ذخیره موقت غذاست که قابلیت منبسطشدن دارد بهطوریکه میتواند حدود ۲ تا ۴ لیتر غذا را در خود نگه دارد.
معده در حقیقت عضو توخالی، عضلانی و حجیمی از لوله گوارش بدن است که شبیه لوبیاست که در مرحله دوم گوارش عمل میکند و نقش گوارش شیمیایی را بر عهده دارد. محفظه معده از بالا به مری و از پایین به دوازدهه مربوط میشود.
این عضو در ناحیهٔ هایپوکندریاک چپ و اپی گاستریک قرار دارد و در قسمت قدام بهوسیله مهرههای ششم تا نهم سینهای حمایت میشود.
معده به دلیل ترشح اسید هیدروکلریدریک و فاکتور ضد کمخونی جزء غدد برونریز ثانویه محسوب میشود و از سوی دیگر، به دلیل ترشح گاسترین، گرلین، نوروپپتید Y، سوماتوستاتین، هیستامین و اندوتلین نیز جزء سلول درونریز محسوب میشود. معده علاوه بر ماهیچههای طولی و حلقوی، دارای ماهیچههای مورب نیز است و از این رو ورود غذا به معده چین خوردگیهای آن به صورت موقت باز میشوند.
تقسیمبندی معده
قعر معده (Fundus): بخشی از معده که در بالای سطحی فرضی (ساژیتال معدی) قرار گرفته و از عمق بریدگی قلبی معده میگذرد.
جسم معده (Corpus)
قسمت پیلوریک معده (Pyloric antrum): در انتهای این کانال، اسفنکتر پیلور قرار دارد.
عملکرد معده به چه صورت است؟
همانطور که میدانید، غذای میل شده پس از عبور از مری وارد معده میشود، که عضوی عضلانی و چند لایه است و بدلیل تولید اسید هیدروکلریک در معده محدوده PH آن بین ۱ تا ۴ است که بستگی به نوع جاندار، غذای درون معده، زمان آن در طول روز و مصرف دارو دارد.
اسید معده بهوسیله سلولهای جداری، ترشح میشود. هورمون گاسترین، تحریک عصب پاراسمپاتیک (استیل کولین) و هیستامین بر میزان ترشح اسید مؤثر هستند.
برخی از سلولهای معده همچنین برای حفاظت از مخاط آن، اسید را بهگونه معکوس، ترشح میکنند. فاکتور داخلی نیز در معده ترشح میشود و با اتصال به ویتامین ب۱۲، نقش مهمی در جذب این ویتامین دارد؛ زیرا این ویتامین، اول به صورت پروتئین است. اسید معده سبب میشود که این ویتامین از پروتئین در آمده و در معده با فاکتور داخلی ترکیب میشود و در بدن جذب میشود.
معده به عنوان یک غده برونریز در طول روز حدود ۲ تا ۳ لیتر اسید معده ترشح میکند که بیشترین مقدار ترشح در غروب است. اسید معده همچنین در ایمنی و از بین بردن باکتریها و عوامل بیماریزا در معده، نقش دارد.
چرایی بروز ریفلاکس معده
غذا در معده به ذرات کوچکی، خرد میشود تا غذا بتواند در روده باریک جذب شود که منظور همان گوارش شیمیایی است. در معده نیز همانند روده باریک جذب مواد گوارش یافته، اتفاق میافتد؛ اما مقدار جذب مواد در معده، بسیار کمتر از روده باریک است.
بازگشت اسید به مری یا واشاریدگی معدهای مروی یا ریفلاکس گاستروازوفاژیال که در میان مردم به نام ترش کردن شناخته میشود به معنی آسیبهای موکوزی و نشانههای مزمن در اثر بازگشت غیرعادی محتویات و اسید معده به مری است.
نشانههای متداول بازگشت معدهای مروی سوزش سر دل، درد قفسه سینه (پشت جناغ) و بوی بد دهان و احساس ترش کردن است. یک پنجم ایرانیها مبتلا به واشاریدگی معده هستند، یعنی حداقل هفتهای یک یا دو بار ترش میکنند.
نشانهها و علایم متداول ریفلاکس معده
سوزش سردل و جناغ سینه
استفراغ
نارسایی بلع
علایم کمتر متداول ریفلاکس معده
درد در هنگام بلع، ترشح بیش از حد بزاق که در پاسخ به اسید معده توسط عصب واگ تحریک میشود
حالت تهوع
درد در محل قفسهٔ سینه
سرفه یا تشدید آسم
عوامل دخیل در شکل گیری رفلاکس معده
به طور کلی چند عوامل سبب بروز و تشدید رفلاکس معده میشوند، که عبارتند از:
مصرف دخانیات به ویژه سیگار
مصرف کافئین به صورت مکرر نظیر قهوه، نسکافه و شکلات
فشار روانی، عصبی و استرس
افزایش وزن
پر خوری
مصرف بی رویه از غذاهای چرب، شور و تند
استفاده از فست فود اعم از ساندویچ، پیتزا، همبرگر، سوسیس و کالباس
مصرف مداوم چای به خصوص چای پر رنگ
استفادهی مکرر از نوشیدنیهای الکی و گاز دار
مصرف نانهای خمیری اعم از نان بربری، سفید و باگت
نحوهی تشخیص رفلاکس معده
نشانههای حاکی از عارضهی رفلاکس معده، در روند تشخیص وجود مشکل در دریچهی موجود میان مری و معده، کمک بسیاری میکنند.
در واقع پزشک متخصص با شرح حال بیمار و ذکر نشانههای مذکور، پیش از اعلام بیماری، از فرد خواستار انجام برخی معاینات پزشکی میشود.
یکی از نشانههای بارز رفلاکس معده، تغییر صدا پس از صرف وعدهی غذایی و در ابتدای صبحگاهی است. در طی این روند به موجب بازگشت محتویات معده تا حلق و دهان، تارهای صوتی و حنجرهی فرد ملتهب میشوند.
تشخیص رفلاکس معده با آندوسکوپی فوقانی
آندوسکوپی فوقانی فرآیندی است که در طی آن داروهایی تسکین دهنده از طریق وریدی وارد بدن فرد میشود. سپس به منظور جلوگیری از تداخل آسیب به دهان و دندان یک محافظ دهان پلاستیکی در داخل دهان تعبیه میشود.
پزشک مجرب یک لولهی نازک با عنوان آندوسکوپی را که دارای دوربین و نور است به انتهای دهان وارد میکند و به آرامی لوله را در داخل مری و معده قرار میدهد.
هدف از پروسهی آندوسکوپی، نمونه برداری و بررسی وضعیت مری است. لازم به ذکر است پروسهی آندوسکوپی به تشخیص پزشک بستگی دارد و در صورت نیاز استفاده میگردد.
تشخیص رفلاکس معده با نوشیدن محلول دارای مادهی باریوم
به طور کلی عکس برداری از مجرای گلو در حالت عادی میسر نیست و به عبارتی دیگر بدون باریم دستگاه گوارش فوقانی اعم از مری، گلو یا حلق و پشت دهان به ندرت در پرتو نگاری قابل مشاهده هستند.
پزشک معالج در خصوص تشخیص به عارضهی رفلاکس معده، نوعی پودر به نام باریوم را با آب مخلوط میکند. در طی این روند همزمان با بلع باریوم، دستگاه گوارش فوقانی، رودهی بزرگ و رودهی کوچک شفاف میگردند.
باریوم پودری سفید رنگ و مات است که در آزمایشات تصویر برداری بلع، به وسیلهی اشعهی ایکس تصویری از دستگاه گوارش فوقانی را ارائه میدهد.
در طول بلع باریوم، دیوارههای دستگاه گوارش پوشیده میشود که فرصت نمایان شدن دستگاه گوارش فوقانی اعم از مری، گلو یا حلق و پشت دهان را میسر میسازد.
تشخیص رفلاکس معده با مانومتری مری
مانومتری حاکی از فشار سنجی دو قسمت از بدن نظیر مری و آنورکتال دارد. در مواردی بیماریهای گوارشی اعم از ریفلاکس، حالت تهوع، احساس گیر کردن آب و غذا در داخل گلو و احساس درد در ناحیهی پشت جناق از حرکات غیر طبیعی مری نشات میگیرند.
فشار سنجی به وسیلهی یک دستگاه تبدیل کننده، سیستم کامپیوتری دارای رسم نمودار و لوله یا کاتتر صورت میگیرد.
در مانومتری مری در شرایطی که بیمار در حالت نشسته قرار دارد، لوله از راه مجرای بینی وارد سیستم گوارش میشود.
لوله یا کاتتر پس از عبور از بینی، وارد حلق، مری و دریچهی میان مری و معده وارد میشود.
زمانی که لوله وارد بدن بیمار میشود، پزشک از او خواستار دراز کشیدن به پلو میگردد و تست فشار سنجی صورت میگیرد.
مانومتری مری یکی از روشهای تشخیص به رفلاکس معده به شمار میرود که قدرت عضلههای موجود در مری را اندازه گیری میکند.
تشخیص رفلاکس معده با بررسی میزان PH مری
آزمایش بررسی میزان PH مری نوعی روش تشخیصی و سر پایی به شمار میرود که به وسیلهی مقدار اسید در جریان از معده به مری در طول ۲۴ ساعت صورت میگیرد.
در پروسهی آزمایش " PH" یک پروب کوچک از طریق سوراخ بینی وارد بدن میشود و در قسمت انتهایی مری قرار میگیرد. سپس به وسیلهی مانیتور بر روی شانه یا کمر بند بیمار متصل میگردد.
نوع دیگری از تجهیزات آزمایش بررسی میزان PH مری رایج یافته است که بدون سیم نظارت روند انتقال اطلاعات را تکمیل میسازد. در طی این روند یک کپسول یک بار مصرف به وسیلهی لولهی آندوسکوپ در داخل مری قرار میگیرد.
کپسول به یک سیم گیرنده متصل است؛ لذا سیم گیرنده در اطراف کمر بسته میشود تا روند انتقال اطلاعات شکل بگیرد.
توجه داشته باشید که بالغ بر ۴ الی ۶ ساعت قبل از آزمون PH مری از خوردن و آشامیدن جدا خودداری کنید.
برای درمان رفلاکس معده باید چه کار کرد؟
یکی از موثرترین روشهای پیشگیری و درمان رفلاکس معده، تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی است. برخی از نکاتی که باید در درمان رفلاکس معده به خاطر داشته باشید، عبارتند از:
سیگار را ترک کنید
وعدههای غذایی خود را کوچک کنید
پس از خوردن غذا بلافاصله دراز نکشید
پس از خوردن غذا آدامس بجوید
از خوردن و نوشیدن خوراکیهایی که علائم رفلاکس معده را تشدید میکنند، بپرهیزید
لباس و کمربند تنگ نپوشید
اگر اضافه وزن دارید، بهتر است به فکر کاهش آن باشید
در صورتی که رعایت موارد فوق کارساز نبود، ممکن است پزشک معالج جهت درمان رفلاکس معده دارو تجویز کند.
