روایتی دست اول از عملکرد متفاوت رسانه ملی
_ روزنامه جامجم نوشت: بروز اختلال در سامانه بنزین و پرداختن به یک انتصاب فامیلی در شهرداری تهران دو رخدادی است که بهتازگی سرخط خبرها قرار گرفت و با پوشش سریع و متنوع صداوسیما، پیش از رسانههای دیگر در بخشهای مختلف خبری همراه بود. به نظر میرسد با تغییراتی که در معاونت سیاسی رسانهملی صورت گرفته، نفسی تازه در بخشهای خبری دمیده شده است و تلاش بر این است با تغییر در اولویتبندی ارزشهای خبری، توجه ویژهای به دربرگیری و تازگی اخبار داشته باشند و از رسانههای دیگر مثل شبکههای خارجی و فضای مجازی در انتشار بهموقع اخبار جلو بزنند و مرجعیت خبری صداوسیما که برخی منتقدان نسبت به جایگاه آن خرده میگرفتند را حفظ کنند. در این دو حادثه دیگر خبری از پرداخت دیرهنگام به رویدادهای همهگیر و مورد توجه آحاد مردم در تمام کشور نبود و در بستههای خبری متفاوت به صورت میدانی، تلفنی و حضوری گزارشها و گفتگوهایی با چاشنی تحلیل راهی آنتن شد. در اینجا نگاهی به تازگی این رویکرد داشتیم، بازخوردهای آن را در شبکههای اجتماعی آوردهایم و در گفتگو با خبرنگاران و کارشناسان این حوزه، نگاهشان را نسبت به ابعاد گوناگون این واقعه بررسی کردیم.
سرخط خبرها
با بروز اختلالی که دو روز پیش در سامانه سوخت کشور رخ داد و جایگاههای بنزین نتوانستند به مردم خدمت رسانی کنند، شبکههای مختلف صداوسیما از همان ساعات ابتدایی در بخشهای مختلف وارد میدان شدند تا خبرهای دست اول از این رویداد را به مخاطبان برسانند. این عملکرد در اتفاقات مشابه سالهای گذشته، کمتر یا با تاخیر رخ میداد و همین موضوع گاه صدای منتقدان را نسبت به سرعت بخشهای خبرهایی برای موضعگیری و پیگیری درباره چنین واقعههایی بلند میکرد. در این دو روز گذشته تلویزیون و رادیو، بهویژه در بخشهای خبری خود به گونههای مختلف از جمله گزارش میدانی، اعزام خبرنگار به صحنه و پوشش اعتراض و روایت مردم، گفتگو با کارشناسان و مسوولان به صورت تلفنی، همچنین مصاحبه در گفتوگوی ویژه خبری به صورت حضوری و... به این موضوع پرداخت. تنها به پخش زیرنویس بسنده نکرد و نگاهی تحلیلی و فراتر از انتشار صرف داشت. به نظر میرسد رویکردی تازه را در بخش خبررسانی اتخاذ کرد که نظرات و تحلیلهای متفاوتی نسبت به عملکرد آن از سوی مخاطبان و کارشناسان جلب شد.
یکی دیگر از اتفاقهایی که در روزهای اخیر رخ داد و با پوشش رسانهملی همراه شد انتصاب حسین حیدری، داماد شهردار تهران به عنوان دستیار و مشاور او بود. این خبر و اساسا قانون منع به کارگیری نزدیکان هم خیلی زود در بخشهای خبری از جمله خبر شبکه پنج سیما مورد بررسی قرار گرفت. تا جاییکه مرجع بسیاری از رسانههای دیگر قرار گرفت و در شبکههای اجتماعی هم وایرال شد.
روایتهایی از دل تحریریه
بررسی چگونگی پوشش خبری صداوسیما در مورد اختلال سیستم پایگاههای سوخت میتواند با گفتن از حال و هوای بخشهای خبری برای انتشار این اخبار از سراسر کشور آغاز شود.
دکتر فتحعلی فاخری، قائممقام شبکه خبر هم ماجرای پرداختن به این موضوع را اینگونه روایت میکند: یک وظیفه ذاتی شبکه خبر همین اطلاعرسانی بهموقع است. به همین دلیل ما در بحرانهای گذشته هم همینگونه عمل کردیم. حالا بعضی مسائل از جمله بحرانهای امنیتی مثلا بحث ترور داعش در مجلس نیاز داشت مراجع امنیتی اجازه دهند که چه نوع خبرهایی را کار کنیم. اما درباره زلزله تهران در سال گذشته با همین شدت و حدت وارد شدیم و توانستیم داستان را جمع کنیم. در قضیه بنزین وقتی خبرنگارهای میدانی که در آفیشهای غیرمرتبط هم رفته بودند، متوجه میشوند وضعیت پمپبنزینها چگونه است. سوال هم میکنند و متوجه میشوند اتفاقاتی در جایگاههای بنزین رخ داد. ما بلافاصله چهار گروه را به مراکز پمپبنزینهای سطح شهر فرستادیم. اولین عکسالعمل را حدود ساعت ۱۲و۳۹دقیقه در زیرنویس با رنگ قرمز رفتیم. بعد از آن شروع کردیم برای گرفتن ارتباط که به هر دلیلی مسوولان جواب نمیدادند و نمیتوانستیم با آنها ارتباط بگیریم. تا اینکه اولین بار ۱۲و۴۶دقیقه آنتن را شکاندیم و گوینده ما صحبت کرد. ساعت ۱۲و۴۹دقیقه باز هم گوینده ما همین مطالب را دوباره تکرار کرد. ساعت ۱۲و۵۴دقیقه اولین ارتباط را با سخنگوی جایگاههای سوخت داشتیم. ضمن اینکه گروههایمان هم در جایگاه پمپبنزین مستقر شده و در حال آمادگی برای ارتباطهای زنده بودند. خبر ۱۳ که شروع شد برای خبر اول از خبر جایگاههای سوخت استفاده کردیم و ما بلافاصله در همان متن اول خبر بخشی از ارتباط ۱۲و۴۶دقیقه استفاده کردیم و در ساعت ۱۳و۷دقیقه اولین ارتباط زنده را از جایگاه پمپبنزین ولنجک رفتیم. فرقی که خبر۱۳ اینبار نسبت به بحرانهای دیگر داشت این بود که، چون ما معمولا اینگونه اخبار مهم را در خبر اول استفاده میکنیم، دیگر چیزی نداشتیم، اما درباره خبر بنزین بهصورت فرآیندی عمل کردیم. یعنی در ۱۰دقیقه اول که خبر مهمی بود و به آن پرداختیم، بلافاصله گوینده در ساعت۱۳ خبر را بازگو کرد و ما هر ۱۰تا۱۵دقیقه در شبکه خبر یک ارتباط با جایگاهها میگرفتیم. در کل هشت ارتباط بیرون خبر داشتیم. یعنی آنتن شکاندیم.
حدود ۷ تا در خبر۱۳ داشتیم و ۳خبر در ارتباط۲۰ داشتیم که حدودا ۱۸تا۲۰ ارتباط با مسوولان و خبرنگاران ذیربط درخصوص این مساله داشتیم. در مورد زیرنویس هم تقریبا ۳۰خبر زیرنویس تنظیم کردیم و رفتیم. آخرین ارتباط ما در «تیتر امشب» بود که آقای اوجی، وزیر نفت از یک جایگاه پمپبنزین بازدید کرده بود که بهصورت زنده رفتیم. در گفتوگوی ویژه۱۸:۳۰ هم در کل به همین بحث اختصاص دادیم و از مسوولان دعوت کردیم. ضمن اینکه اولینبار در خبر ۲۰ شبکه خبر آقای فیروزی خبر سایبری را تایید کرد. این فضای کار ما در شبکه خبر بود. اصولا شعار ما در شبکه خبر سرعت است و همواره در اخبار اجتماعی بهسرعت پوشش میدهیم، اما در مورد مسائل امنیتی باید نهادهای امنیتی به ما اجازه بدهند. به همین دلیل باید منتظر تایید آنها بمانیم.
حجت احمدی، سردبیر خبری ساعت ۱۴ و ۲۱ که از جمله بخشهایی بود که به این ماجرا پرداخت کرد، لحظهای که خبر به دستشان رسید تا زمان تنظیم، پخش و بعد از آن را اینگونه روایت میکند.
روایت ساعت ۱۴: خبر، خبر خیلی مهمی بود، اما از اول این اهمیت مشخص نبود. یعنی از ساعت حدودا ۱۱ که متوجه شدیم خیلی از شهرها درگیر این مشکل شدند، خبر را در جدول پخش گذاشتیم، اما هنوز معلوم نبود که ماجرا چیست، ابعادش چقدر است، آیا مشکل سراسری است یا یک اتفاق موقتی. اطلاعات رسمی و مستند خیلی محدود و مبهم بود و ما قصد داشتیم در گفتگو با شرکت پالایش و پخش، ماجرا را پیگیری کنیم. تقریبا یک ساعت بعد به جمعبندی رسیدیم که قضیه خیلی مهم است و موضوع اختلال در جایگاههای سوخت جزو خبرهای اصلی ما شد. خصوصا که آن ساعت، شائبه حمله سایبری هم قوت گرفته بود، ما خبر را جزو اخبار اصلی کنداکتور قرار دادیم. حدود نیم ساعت مانده بود به زمان پخش خبر نیمروز به جمعبندی رسیدیم این خبر باید در صدر جدول پخش قرار بگیرد. از آن طرف خبرگزاری هم خیلی خوب اقدام کرد و به ما اطلاع داد نیروهایش را برای گزارش میدانی فرستاده و این دست ما را پرتر و بازتر میکرد و یکباره پشت سر هم ارتباط تلفنی و گزارشهای میدانی به دست ما رسید. به هر حال خود خبر نشان میدهد کجای جدول پخش باید قرار بگیرد. یعنی خبر بنزین با آن وسعت و آن شائبه حمله سایبری قطعا باید در جدول پخش به عنوان خبر اصلی روز قرار میگرفت. روالی هم پیش از این بود. اینکه خبر مسوولان و سران قوا باید اوایل جدول پخش استفاده میشد. اما خبر بنزین خود به خود خودش را کشاند و بالای آن نشست. خاطرم هست قائممقام پخش هم با من تماس گرفت و نزدیک آنتن گفت بنزین خبر اول باشد. اما وقتی دیدیم شما خودتان خبر را اول قرار دادید دیگر حرفی نزدیم. نکته مهمی که باید مطرح کنم این است با تحولات دوره مدیریت جدید رسانهملی و معاونت سیاسی، دست ما در چیدمان کنداکتور بازتر شده و این اتفاق خیلی خوبی است و راهها را برای ما باز کرده است.
روایت ساعت۲۱: بلافاصله بعد از پخش خبر نیمروز تایید شد حمله سایبری بوده، بنابراین طراحی ما برای این داستان شروع شد. ما خیلی دنبال این بودیم یکی از مسوولانی که بالاخره در پدافند غیرعامل یا در مرکز ملی فضای مجازی یا افتا مصاحبه کنیم و بپرسیم چه شد این اتفاق افتاد. تا اینکه آقای فیروزآبادی از مرکز ملی فضای مجازی با ما همراهی کرد و روی آنتن آمد و خیلی هم خوب شد. البته دوستان خبرگزاری باز هم زحمت کشیده و پیگیری کرده بود و گزارش جامعی از شهرهای مختلف هم جمع و ما استفاده کردیم. یک نکته هم درباره امنیت سایبری بود که به هر حال نیاز بود مردم یکسری اطلاعات دستشان بیاید. در این زمینه هم برنامهریزی و اطلاعاتی آماده کرده بودیم که خبرگزاری پیشنهاد داد میتوانند در این خصوص گزارشی آماده کنند؛ بنابراین خیلی پرتر و با اطلاعات دقیقتر کار ارائه شد. به دلیل اینکه در روز اول مواجهه با یک حمله سایبری، رسانهملی توانست با این شفافیت و صراحت واکنش سریعی داشته باشد، دستاورد مهمی است.
سرعتعمل در انعکاس واقعیت
سرعتعمل اخبار صداوسیما و حرکتکردن آنها بر مرز واقعیت موجود در جامعه، دو ویژگی عملکرد این سازمان در اتفاقات اخیر است که نظرها را به خود جلبکرده و خبر از تغییرات رویکرد در پوشش اخبار میدهد. چنین پوشش خبری از رسانهملی را شاید پیش از این با اندکی تاخیر سراغ داشتیم یا اساسا ازدست میرفت، ولی حالا شبکههای سیما پررنگتر از گذشته سعی دارند با پویایی در بخش خبر، اخبار موردتوجه مردم و آنچه در شبکههای اجتماعی نیز منتشر و موردبحث قرار میگیرد را بررسی و صحت و سقم آن را محل واکاوی خود قرار دهند.
محمدرضا اصنافی که دارای مدرک دکترا در مدیریت رسانه است درباره سرعتعمل و نوع پوشش خبری صداوسیما درباره حمله سایبری به جایگاههای سوخترسانی و انتصاب داماد شهردار بهعنوان مشاورش میگوید: ما هر چه مخاطب را در مصرف خبر تامین کنیم زمین بازی را از از رقیب رسانهای و طرف مقابل گرفتهایم؛ اتفاقی که در روزهای گذشته و درباره حمله سایبری به جایگاههای سوخت رخ داد این بود که صداوسیما و بخش خبر هم از لحاظ زمانی اجازه هنرنمایی به رقبایش نداد و هم از لحاظ کیفی بهصورت کامل این موضوع را پوشش داد.
او ادامه میدهد: سهشنبه روز پر خبری برای صداوسیما بود، اما در هر دو موضوع هم حملهسایبری به جایگاههای سوخت و هم در موضوع انتصاب داماد شهردار بهعنوان مشاور خود بخشهای خبری صداوسیما با پوشش خوب و پرداخت درست اجازه خبررسانی را از رقبای خود گرفته و به نوعی منبع اصلی برای مخاطب بخشهای خبری خود صداوسیما بود.
اصنافی بیان میکند: یک فضا دایره و میدانی هست که اگر شما آنرا خالی بگذارید رقیب آنرا آنگونه که خود میخواهد پر خواهد کرد. اگر شما از لحاظ زمانی و کیفی کل این فضا را پر کنید عملا به رقیب اجازه فعالیت را نخواهید داد. سهشنبه این فضا بهطور کامل در اختیار سازمان صداوسیما بود و مخاطب احتیاجی نمیدید برای تکمیل اطلاعات خود سراغ رسانه دیگری برود.
این کارشناس رسانه میافزاید: مرجعیت خبر طی زمان بهدست میآید و درباره این خبر صداوسیما یک مرجعیت نسبی پیدا کرد و سازمان اگر میخواهد به جایگاه سابق رسانهای خود بازگشت داشته باشد باید این نوع اطلاعرسانی را بهصورت مداوم و در تمام حوزههایی که نیاز یا سوالی در جامعه ایحاد میشود، انجام دهد. اگر در یک بازه یکساله یا دوساله در همه موضوعات مهم به این صورت عمل شود، رسانهملی معتبرترین و در دسترسترین رسانه برای مردم خواهد بود. صداوسیما اگر میخواهد با رسانههایی که بوده و بهوجود آمدهاند رقابت کند و در این مسابقه جلو بیفتد که باید هم این اتفاق رخ دهد باید این رفتاری را که دیروز از خود نشان داد، ادامه دهد.
مرجعیت خبر
اتفاقات اخیر و بازتاب آن در صداوسیما، این رسانه را بیشازپیش در زمینه مرجعیت خبر قوت بخشید. برآیند آن را ابتدا میتوان از انتشار گزارشهای خبری تلویزیون در مورد ماجرای بنزین و انتصاب داماد زاکانی در شبکههای اجتماعی دید. با تلاش صداوسیما برای شفافسازی در مورد دلایل اختلال ایجادشده در سامانه سوخت و همچنین انتصابهای مسوولان تازه کشوری میتوان نظر به نزدیکی بیشتر این رسانه و خواست مخاطبان داد. خواستی که میتوان رد آن را فضاهای عمومی کشور و همچنین اتاقهای مجازی گفتگو در شبکههای اجتماعی اینترنتی یافت.
توجه به دیگر ارزشهای خبری
یکی از مواردی که میشود از آن به عنوان تغییرات محتوایی بخشهای خبری صداوسیما در نظر گرفت، تاحدی جابهجایی در بها دادن به برخی ارزشهای خبری است. به این صورت که پیش از این بیشتر شاهد بودیم که ارزش شهرت بیش از دیگر ارزشهای ششگانه، برای تنظیم باکس خبری مورد عنایت بود و حالا دربرگیری، خود را به صدر رسانده است. پوشش خبرهای اختلال در سامانه بنزین که رویدادی تاثیرگذار بر بسیاری از هموطنان بود، نشان از اهمیت پیدا کردن ارزش دربرگیری و همچنین سرعت عمل، نشان از بها دادن به تازگی، یعنی نزدیکی انتشار خبر و گزارش به زمان وقوع آن است.
تابآوری+ پاسخگویی
اگر این عملکرد مناسب لازمه رسانهای در ابعاد صداوسیما بهعنوان رسانه نخست کشور است؛ ملزوم آن تابآوری مسوولان در شفافسازی و پرسشگری است که باید پاسخگویی را هم در پی داشته باشد. با این چرخه است که رسالت رسانهملی به بار مینشیند و چنین گزارشهای بهروز و همسو با خواستههای مردم، با بنبست مواجه نمیشود و ابتر نمیماند. نبودتابآوری و طی کردن فرآیند جاافتادن فرهنگ پاسخگویی به خبرنگاران غالبا فعالان رسانه را برای تهیه گزارش با دشواری مواجه میکند. یکی از خبرنگارانی که درخصوص ماجرای شهردار تهران درصدد گفتگو با زاکانی بود؛ زهرا چخماقی، خبرنگار خبرگزاری صداوسیماست و دراینباره روایت میکند: در خبرهای رادیو و تلویزیون به دلیل نبود زمان کافی، باید تلاش کنیم در کوتاهترین زمان با مسوول مربوطه مصاحبه کنیم. توئیت دیروز من بر این مبنا بود که پرداختن ما بهعنوان خبرنگار یک طرف موضوع است و مصاحبه با مقام و مسوول مربوطه هم یک ارزش افزوده برای گزارش است که امکان دارد در زمان کوتاه ممکن نشود. ممکن است امروز آقای زاکانی مصاحبه کنند و توضیح دهند، اما دیروز که ما به دنبال او بودیم تا در بخشهای خبری مصاحبه یا جوابیه از او داشته باشیم این امکان میسر نشد. ما در سازمان صداوسیما با بچههای روابطعمومی و افراد دیگر تماس گرفتیم که جواب درستی ندادند، اما بازهم تلاش کردیم و پیگیر بودیم که متاسفانه منجر به نتیجه نشد. ازجمله کارهایی که ما بهعنوان خبرنگار باید انجام دهیم مصاحبه با مقام و مسوول مربوطه است که در برخی موارد مثل دیروز ممکن است حاصل نشود. درنهایت این نتیجهای که باید حاصل شود ضربه میخورد و گزارش ناقص میماند. دیروز اگر آقای زاکانی درباره موضوع استخدام داماد خود بهعنوان مشاور شهردار با بخشهای خبری تلویزیون گفتگو میکرد و توضیح میداد شاید تا حد زیادی میتوانست در آرامکردن اذهان عمومی موفق باشد و مردم کمی آرام و قانعتر میشدند و برخوردها اینچنینی در فضایمجازی علیه آقای زاکانی صورت نمیگرفت.
او ادامه میدهد: هر کدام از مسوولان اگر خودشان را در این چالش پاسخگویی قرار دهند درنهایت به نفع خودشان خواهد بود، چون تجربه هم ثابت کرده که افکار عمومی با آن مسوولی که توضیح دهد و اشتباهش را بپذیرد یا برای افکار عمومی و مخاطبان و مردم ارزش قائل شود، ارزش بیشتری قائل میشوند. اگر مسوولان ما روی خصلت پاسخگویی خود بیشتر کار کنند برای خود و کشور مثمرثمرتر خواهد بود. این روند اگر در رسانهها و از طرف خبرنگاران جدی گرفته شود روزی خواهد رسید که خود مسوولان و مدیران برای عقب نماندن از یکدیگر و اتفاقی که رقمخورده به دنبال رسانهها خواهند بود که درباره رفتار یا عملکرد خود توضیح دهند. تصورم این است که اگر این رویه ادامه پیدا کند قطعا دیگر مسوولان برای پاسخگویی یا توضیح کاری که انجام دادهاند به دنبال رسانه خواهند گشت و برای توضیح به افکارعمومی از طریق رسانه با یکدیگر مسابقه خواهند داد.
سختیهای خبررسانی میدانی
با بروز این اتفاق، خبرنگاران برای تهیه گزارش وارد میدان شدند و در این مسیر با مانعهایی از جمله آشفتگی و عصبانیت مردم که در صف بنزین معطل شده بودند و همچنین عدم پاسخگویی برخی مسوولان مواجه شدند. امیر شایانمهر، خبرنگار اقتصادی خبرگزاری صداوسیما درباره گزارش میدانی خود از پمپبنزینها توضیح میدهد: «زمانی که این اتفاق رخ داد، ما در وزارت نفت و در جلسه با مدیر روابطعمومی جدید این وزارتخانه بودیم. از طریق بچههای سازمان صدا وسیما به من اطلاع دادند که این اتفاق رخ داده و مشکلی برای پمپبنزینها در کشور بهوجود آمده است. من در این جلسه از مدیر روابطعمومی وزارت نفت پیگیری کردم که او از این موضوع ابراز بیاطلاعی کرد. بعد از پیگیریهای که انجام گرفت، ایشان توضیح دادند که بله چنین اتفاقی رخ داده و حمله سایبری به سامانه پمپبنزینها رخ داده است. اما شما فعلا حمله سایبری را مطرح نکنید و فقط بحث اختلال مطرح است که بهزودی این اختلال برطرف خواهد شد. من از وزارت نفت به گروه ملحق شدم، به تهیه گزارش میدانی پرداختیم و به جایگاههای سوخت رفتیم. ساعت حدود ۳ بعدظهر بود که مشکل جایگاهی که ما در حال تهیه گزارش از آن بودیم، حل شد. بعد از تهیه این گزارش میدانی به ستاد بحران در پالایش و پخش وزارت نفت رفتیم، از تلاشهای آنها گزارشی تهیه کردیم، به سازمان برگشتیم و گزارش را به آنتن رساندیم.»
او ادامه میدهد: «در بین مردمی که در صف بنزین بودند، تعدادی ناراحت بودند و در برخی اوقات هم به تندی با ما برخورد کردند، اما اغلب مردم صبوری کرده و همراه بودند تا مشکل حل شود. برای تهیه این گزارش از ساعت ۱۲ ظهر تا ۶ غروب در خیابان بودیم و به جایگاههای سوخت زیادی سر زدیم تا گزارش کاملی را به آنتن برسانیم. در صدا و سیما یک کار گروهی در این موارد انجام میشود، همکاران زیادی در شهرهای مختلف درباره این اختلال گزارش تهیه کرده بودند، همه این اطلاعات به من رسید و گزارشی که پخش شد؛ تلاش همه همکاران من در تمام نقاط ایران اسلامی بود.»
تداوم حرکت
یکی از نکاتی که از پس از بررسی این عملکرد باید به آن توجه شود و اساسا حائز اهمیت بیشتری است؛ تداوم این حرکت است. لازم است گامهایی برای ماندن بر سر این موضع برداشته و موانع پس زده شود تا پس از این نیز با نیرویی مضاعفتر و کاستیهای کمتر به پوشش خبرهای مهم کشوری و بینالمللی پرداخته شود و از محافظهکاریهایی که مخاطب را دلسرد میکند، دوری کرد. حجتالاسلام محمدعلی ابطحی، فعال سیاسی در این باره میگوید: سالها بود دلسوزان این کشور به خصوص دلسوزان فرهنگی و اجتماعی این بحث را خطاب به تلویزیون بارها و بارها مطرح میکردند. کاری نکنید مرجعیت خبر از داخل به خارج منتقل شود. ولی متاسفانه این بحث مورد قبول قرار نمیگرفت و بخشهای خبری ما آن طور که میخواستند میگفتند و عملا مخاطبان به جای توجه به رسانههای داخلی خود به خود به سمت رسانههای خارجی میرفتند. آنها کشور را اداره میکردند که آسیبها و زیانهایش را ما در مناسبتهای مختلف از جمله آبان ۹۸ میدیدیم. من واقعا برای این روش خبررسانی سهل و ساده و به دقت و فراگیر و فوری و به وقت که از داخل کشور انجام شد، به صداوسیما تبریک میگویم. این یک فرصت بسیار خوبی را از مخالفان جمهوری اسلامی میگیرد و فرصت بسیار خوبی به مردم میدهد که بتوانند به رسانه داخلی بازگشت کنند. رسانه داخلی اگر مورد اعتماد و مورد توجه مردم قرار بگیرد بسیاری از مشکلات حل میشود. قدم اول این اعتمادسازی در مورد آن اتفاق برداشته شد و امیدوارم این قدم لرزان نباشد و همچنان ادامه داشته باشد.
من معتقدم این تجربه خوبی است وقتی ما در دنیایی هستیم که امکان پوشاندن خبر و تحریف خبر وجود ندارد و صداوسیما نباید بترسد، حتی اگر اخبار منفی گفته شود. این به کلیت نظام آسیب نمیزند. اما اگر اخبار منفی از بیرون مرزها بیاید، میتواند به امنیت ملی آسیب بزند. توصیه من این است که این مورد را به عنوان تجربه ببینند و این اتفاق را همواره عملی کنند و ادامه دهند.
برخورد فراجناحی
موضع صداوسیما در پوشش اتفاقها اخیر و لحن گزارشهای آن، نشان از برخورد فراجناحی این رسانه دارد. پیش از این منتقدان خرده میگرفتند که صداوسیما باتوجه به منافع یک جناح یا متناسب با تمایلات حزبی و سیاسی مسوولان آن سراغ اتفاقات میرود؛ از پوشش برخی از اخبار چشمپوشی یا سلایقش را در نوع روایت بعضی از آنها وارد میکند. هر چند بیطرفی محض در انتشار خبر یک اصل است؛ اما رعایت صددرصدی آن در غالب رسانههای دنیا به شوخی و شعار میماند. با این وجود، رسانه ملی با تغییراتی که در بخشهای خبری ایجاد کرده و پوشش اخیر خود، برخلاف نظر منتقدان برخوردی فراجناحی را از خود نشان داد که منافع ملی را بیش از هرچه در نظر دارد.
مرتضی غرقی، خبرنگار ارشد حوزه بینالملل در اینباره میگوید: «یکی از دغدغههای خبرنگارهایی مثل من که دنیای رسانه غرب را دیدهاند و بیش از ۴۰ سال تجربه دارند، همواره همین بوده که ما هر گاه دچار خودسانسوری شویم، این خودسانسوری به کار حرفهای ما لطمه میزند. یکی از اشکالاتی که متاسفانه طی ۴۰ سال گذشته به هرحال در صداوسیما وجود داشت، این بود که مدیران خبر صداوسیما عمدتا مدیر هستند تا یک روزنامهنگار حرفهای. یعنی خبر را با نگاه حرفهای نگاه نمیکردند، عمدتا خبر را از نگاه مدیریتی کار میکردند.»
وی همچنین ادامه میدهد: «نکته بعدی اینکه شاید بتوان گفت مسوولان بالاتر تلویزیون مثلا رئیس صداوسیما هم با همین تفکر بخش خبری صداوسیما را اداره میکرد. نکته دیگر هم مربوط به فشارهایی است که از بیرون وجود داشته. اقدامی که الان دکتر جبلی و آقای خدابخشی انجام دادهاند، تاثیرات مثبتی داشته که همیشه باید اینگونه عمل میشده، ولی متاسفانه تابهحال انجام نشده است. درصورتی که این کار میتواند اعتمادسازی کند و بازار رسانههای بیگانهای که به قول خودشان بدون خط قرمز، خبرهای ایران را منتشر میکنند را هم تخته کند. اما یادمان باشد هر اتفاقی در هر مقطع زمانی بیفتد، اگر را بزرگنمایی کرده و پخش کنیم هم رفتار درستی نیست. یعنی نه مثل قبل آنقدر عقب برویم که از پشتبام بیفتیم و الان هم باید مراقب باشیم که از جلوی بام نیفتیم. این نکته بسیار مهمی است. مثلا اگر الان شایعهای اتفاق بیفتد که آب تهران مسموم است، خب طبیعی است فردی که اطلاعات سیاسی به لحاظ حرفهای نداشته باشد، میگوید سریع باید این خبر را پخش کنیم. چون همه تهران فهمیدهاند که این اتفاق افتاده. اما ما میتوانیم این خبر را مدیریتشده پخش کنیم. یعنی خبر را اینگونه پخش نکنیم که رعب و وحشتی در بین مردم ایجاد کند. این نکته را حتما باید مدنظر داشته باشیم.»
غرقی میافزاید: «حرکتی که برای بحث پمپ بنزین شد، حرکت بهجایی بود. البته کار خارقالعادهای اتفاق نیفتاد. فقط اینها از لاک مدیریتی خودشان بیرون آمدند و در لاک حرفهای رفتند و کاری که باید انجام بدهند. طبیعی است وقتی این مطرح شد؛ نه ربطی به آقای رئیسی داشت، نه به دولت و نه به حکومت. اتفاقی افتاده بود که همه میدانستند. چیزی را که همه میدانند را نمیتوانیم پنهان کنیم. مثلا خاطرم هست در زمان ترور شهید فخریزاده همه رسانهها این خبر را اعلام کردند، اما ما با چند ساعت تاخیر این خبر را پخش کردیم که این خیلی برای ما بد بود! یعنی ما دچار یک خودسانسوری شدیم و میگفتند شورای امنیت ملی به ما مجوز نمیدهد. در صورتی که اصلا لازم نیست هر خبری را با شورای امنیت ملی هماهنگ کنید. همانطور که برای شورای امنیت ملی یک وظیفهای تعریف شده، برای من خبرنگار هم یک رسالت و وظیفهای در صداوسیما تعریف شده است. ما خیلی از کارها را نباید با نهادهای حکومتی و دولتی چک کنیم. ما باید کار حرفهای خودمان را انجام بدهیم. موردی هم که اتفاق افتاد، از مواردی بود که کارشان را درست انجام دادند. آقای جبلی خودش از مدرسان حوزه ارتباطات است، چند سال هم در برونمرزی بوده و بهراحتی خطوط قرمز را بهتر از من و هر کسی و حتی کسی که در شورای امنیت ملی نشسته میداند؛ بنابراین خودش تصمیم گرفت و این کار را کرد. از همه مهمتر اینکه من رسانهها را که بررسی کردم، دیدم واقعا آچمز شدند. اتفاقی که افتاد را ما خودمان گفتیم و آنها نتوانستند موجسواری و از این موضوع سوءاستفاده کنند.
رئیس رسانه ملی پای کار آمد
علیرضا خدابخشی، معاون سیاسی صداوسیما با انتشار استوری در حساب اینستاگرامش از این گفت که رئیس رسانه ملی با بروز اختلال در سامانه کارت سوخت، به منظور پرداخت هرچه بهتر صداوسیما به این خبر خودش وارد عمل شده و برای ساعاتی هدایت بخش خبری به عهده گرفته است. خدابخشی نوشته است: «سهشنبه درپی اختلال در سامانه کارت سوخت، آقای دکتر جبلی شخصا به صورت مستقیم حدود دو ساعت هدایت بخشهای خبری را برعهده داشتند. آنچه من انجام دادم، صرفا قطع برنامههای همه شبکههای رادیویی و پخش خبر فوری بود که البته به همکارانم خیلی فشار آوردم و امیدوارم من را درک کنند.»
چنین اقدامی از سوی رئیس رسانه ملی را میتوان از تجربه او در زمینه خبر و تسلطش بر حوزه ارتباطات دانست که همین، ریشه اتفاقات تازه در پوشش اخبار صداوسیماست. با بروز چنین رخدادهایی در کشور که عموم را درگیر میکند و گاه جنبه امنیتی هم مییابد، هدایت مقام ارشد سازمان و سکانداری او، نشان از اهمیت خبررسانی شفاف و سریع برای سازمان دارد و میتواند کشتی خبر را با سلامت بیشتر به سر منزل مقصود برساند. دکتر جبلی توییتی که مدتی پیش منتشر کرده بود را باردیگر در استوری اینستاگرامش به اشتراک گذاشت. محتوای این پیام اشارهای به تفکر او در مورد اداره بخش خبری صداوسیما دارد: «رسانه عرصه رساندن است، نه بازداشتن و پوشاندن»
