چالشهای سلامت و ناامنی غذایی
- روزنامه همشهری نوشت: زمانی بود که میگفتند اگر مردم از لباس و تفریح خود هم بگذرند، از غذا و شکمشان نمیتوانند بگذرند، اما حالا مدتی است که به گواه آمارهای رسمی و اظهارنظر مسئولان نظام اقتصادی و سلامت، مردم از خورد و خوراکشان هم میزنند و غذای مفید کمتر میخورند. این درد هم فقط درد دهکهای محروم جامعه نیست بلکه طبقه متوسط هم در زمینه تغذیه در مضیقه است. اتفاقی که در قالب جایگزینی پروتئینهای حیوانی با پروتئینهای گیاهی و یا حذف کامل استفاده از پروتئین و جایگزینی آن با کربوهیدراتها خود را نشان داده و میتواند در ماهها و سالهای آینده حامل انواع و اقسام بیماریها باشد. مسئلهای که حالا متخصصان علم تغذیه و مدیران وزارت بهداشت از آن بهعنوان ناامنی غذایی یاد میکنند. براساس اعلام مرکز آمار که در شهریور ۱۴۰۰ منتشر شده است، در گروه لبنیات در شهریور افزایش قیمت ۱۰.۴ درصدی نسبت به مرداد و افزایش ۷۳ درصدی نسبت بهمدت مشابه سال قبل ثبت شده است.
بنا بر همین آمار بیشترین افزایش قیمت لبنیات مربوط به ماست، پنیر و شیر پاستوریزه است. هرچند که دولت سیزدهم درصدد است کاهش ۱۰ درصدی در قیمت ۳ محصول لبنی اصلی شامل شیر، پنیر و ماست را اعمال کند و سیدجواد ساداتینژاد، وزیر جهاد کشاورزی نیز بهطور رسمی به عملیاتی شدن این تصمیم ستاد تنظیم بازار از روز گذشته اشاره کرده بود، اما کاهش قیمت این محصولات هنوز در بازار حس نشده است.
محمدرضا بنیطبا، سخنگوی انجمن صنایع فرآوردههای لبنی میگوید: «این کاهش ۱۰ درصدی شامل حال ۳ محصول ماست ساده ۲.۵کیلوگرمی، پنیریواف ۴۰۰گرمی و شیر پاستوریزه ساده کیسهای ۹۰۰گرمی خواهد شد که جهت حمایت از دهکهای محروم صورت گرفته است.» به جز محصولات لبنی، دیگر خوراکیهای ضروری و اقلام اساسی زندگی مردم در ماه شهریور نیز به شدت گران شدهاند. بهطوری که در ماه پایانی تابستان، نان و غلات ۵.۲ درصد، میوه ۵.۷درصد و سبزیجات (سبزیها و حبوبات) ۹.۹درصد، گوشت قرمز، سفید و فرآوردههای آنها ۱.۲درصد و ماهیها و صدفداران ۴.۲درصد افزایش قیمت داشتهاند. خلاصه اینکه این افزایش پی در پی قیمتها دست مردم را از مواد غذایی اصلی و مفید کوتاه کرده است.
سرانه مصرف گوشت ایرانیان نصف شد
افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور به تازگی اعلام کرده که مصرف سرانه گوشت در کشور از ۱۲کیلوگرم در سال به ۶کیلوگرم رسیده و با ۵۰درصد کاهش مصرف مواجه شده است. منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور هم با بیان اینکه مردم مصرف گوشت گوسفندی را حذف کردهاند، گفت: «در حالی با کاهش مصرف گوشت گوسفندی مواجهیم که بیشتر جمعیت دامی کشور، گوسفند است. مردم بهدلیل شرایط اقتصادی ویژهای که به آنها حاکم است متأسفانه مصرف گوشت گوسفندی را تقریبا حذف کردهاند و حتی اگر بخواهند گوشت بخرند گوشت گوساله خریداری میکنند.» قاسمعلی حسنی، دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی نیز به تازگی به همشهری گفته بود: «همزمان با کاهش ۳۵درصدی تقاضای خرید مواد غذایی، بهدلیل افزایش قیمت اقلام پروتئینی مانند گوشت قرمز، مرغ، شیر و لبنیات، ماهی و برنج، بسیاری از مصرفکنندهها مواد غذایی دیگری را جایگزین مواد پروتئینی مرسوم در سبد مصرفی خانوار خود کردهاند.»
هرچند اثر کاهش دسترسی مردم به گروههای اصلی غذایی، خود را در درازمدت نشان میدهد و مانند بیماریهای حاد ناشی از ویروسها و عفونتها، افراد را در کوتاهمدت درگیر نمیکند، اما بهگفته متخصصان تغذیه، آثار آنها افراد را در میانمدت و درازمدت دچار بیماریهایی میکند که بعضا تا پایان عمر با آنهاست و نهتنها کیفیت زندگی که حتی طول عمرشان را نیز کاهش میدهد.
جنینهای کموزن؛ کودکان کوتاهقد
محمدرضا وفا، استاد تمام گروه علوم تغذیه دانشگاه علومپزشکی ایران میگوید: «وقتی تورم سرسامآور و مسائل اقتصادی باعث میشود گروههای اصلی غذایی مانند پروتئینها و لبنیات کمتر مصرف شوند و تغییر در الگوی استفاده از خوراکیهای ضروری در کوتاهمدت یا درازمدت داشته باشیم، بیشتر به گروههای آسیبپذیر مانند نوزادان، کودکان، نوجوانان، مادران باردار و شیرده و سالمندان آسیب میرسد. بهعنوان مثال روی رشد و نمو کودکان و نوجوانان تأثیر میگذارد و در یک نسل مشاهده خواهیم کرد که درصد کودکان کوتاهقد در جامعه بیشتر شده است یا در زنان باردار شاهد تأثیر منفی در زمینه وزنگیری جنین خواهیم بود.»
این متخصص تغذیه درباره تأثیر حذف یا کاهش موادغذایی ضروری از تغذیه مادران باردار و شیرده، توضیح داد: «پژوهشها نشان میدهد احتمال اینکه نوزادان متولدشده از این مادران، در دهههای ۳۰ و ۴۰ و ۵۰ عمرشان دچار بیماریهای مزمن نظیر بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت، فشار خون یا سرطانی شوند بیشتر از دیگران است. این احتمال بسته بهشدت و ضعف سوءتغذیه متفاوت است، اما این نوزادان بین ۱.۵ تا ۴ برابر افرادی که مادرانشان تغذیه استاندارد و مطلوب داشتهاند در معرض این بیماریهای مزمن قرار دارند.»
آثار اجتماعی و روانی سوءتغذیه
ایجاد چرخه معیوب بین مسائل اقتصادی و سلامت جسمی، نکته دیگری است که این استادتمام علومتغذیه دانشگاه علومپزشکی ایران به آن اشاره میکند. محمدرضا وفا میگوید: «کمبود آهن در تمرکز ذهنی کودکان تأثیر گذاشته و یادگیری آنها کاهش پیدا میکند. همین عامل باعث ضعف تحصیلی در مدرسه شده و منجر میشود که معلمان مدرسه، عناوینی نظیر تنبلی و کمهوشی را به دانشآموز نسبت دهند. همین برچسبزنیها باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی در کودک میشود و چه بسا در آینده بر شغل، درآمد و کلیت زندگی او تأثیرگذار باشد؛ بنابراین سوءتغذیه در کودکان به ایجاد یک چرخه معیوب با آثار اجتماعی فراوان منجر خواهد شد.» سوءتغذیه و حذف مواد خوراکی اساسی از تغذیه سالمندان، آثار وسیعی بر زندگی آنها دارد. وفا از ضعف در اسکلت و پوکی استخوان بهدلیل کمبود کلسیم و ویتامین D، کاهش قدرت و توجه و تمرکز ذهنی و همچنین تضعیف سیستم ایمنی سالمندان بهدلیل کمبود آهن، روی و ویتامینهای A و C نام میبرد که شانس سالمندان برای ابتلا به انواع بیماریهای دیگر را هم افزایش میدهد.
دهها بیماری دوران سالمندی بهخاطر فقر غذایی
هدایت حسینی، رئیس سابق انستیتو تحقیقات تغذیهای و صنایع غذایی کشور نیز از دهها بیماری مزمن نام میبرد که سوءتغذیه باعث بروز آنها در سنین میانسالی و پیری میشود. حسینی میگوید: «متأسفانه وضعیت اقتصادی باعث شده که بخش قابلتوجهی از دهکهای جامعه، پروتئین موردنیاز خود را فقط از طریق مصرف پروتئینهای گیاهی نظیر سویا و حبوبات جبران کنند و بهدلیل حذف مصرف پروتئینهای حیوانی که اسیدهای آمینه موردنیاز بدن را بهتر تامین میکنند، آنها هم دچار بیماریهای زمینهای و مزمن خواهند شد.»
وقتی درباره بیماریهای دوران میانسالی و پیری که میزان ابتلا به آنها بر اثر سوءتغذیه افزایش مییابد، از رئیس سابق انستیتو تحقیقات تغذیهای و صنایع غذایی کشور سؤال میکنیم، به بیماریهایی نظیر پوکی استخوان، دیابت، بیماریهای ریوی و برخی بیماریهای مزمن گوارشی اشاره میکند و میگوید: «متأسفانه دولت و وزارت بهداشت باید هزینههای چندبرابری برای درمان این بیماران در دوران میانسالی و سالمندی متحمل شوند؛ البته درمانی که صددرصدی نبوده و منجر به بهبودی چندانی هم نمیشود، بلکه فقط مرهمی بر بیماریهای آنها نظیر پوکی استخوان است. چون بهعنوان مثال، بهدلیل اینکه رسوب کلسیم در استخوانها در سنین بالای ۴۵ سال خیلی کمتر خواهد شد، درمان بیماران دچار این عارضه در سنین بالا دیگر چندان فایدهای ندارد؛ بنابراین عقلانی است که دولت به جای پرداخت هزینههای بالای درمان این بیماران، از همین حالا در بهبود تغذیه آنها هزینه کند.»
۵ استان دربحران ناامنی غذایی
مسئولان وزارت بهداشت با ابراز نگرانی از افزایش ناامنی غذایی و افزایش شاخص سوءتغذیه در استانهای محروم، به مسئولان کشور هشدار دادهاند که اگر بهموقع برای وضعیت امنیت غذایی مردم کاری انجام نشود، با شیوع بیش از پیش سوءتغذیه و کمبود ریزمغذیها مواجه خواهیم بود. زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با بیان این هشدار، در گفتوگویی اعلام کرده است: «وضعیت چند استان کمبرخوردار کشور از جمله سیستانوبلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی و خوزستان به لحاظ امنیت غذایی نامطلوبتر است.»
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با اعلام اینکه شاخص سوءتغذیه در کودکان در سیستانوبلوچستان به ۱۲ درصد رسیده است، میگوید: «این موضوع خود را به شکل افزایش شیوع سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال یعنی لاغری، کم وزنی و کوتاه قدی نشان میدهد. شواهدی نیز وجود دارد که در برخی از استانها همزمان با کرونا و تورم، میزان سوءتغذیه نسبت به سالهای گذشته بیشتر شده است. برای مثال پیش از سال ۹۹ یعنی قبل از شیوع کرونا، میزان لاغری که یکی از شاخصهای سوءتغذیه کودکان است در سیستانوبلوچستان در حدود شش یا هفت درصد بوده، اما این رقم در حال حاضر به حدود ۱۲ درصد رسیده است. در استان خراسان جنوبی این میزان در سال ۹۶ که کرونا شیوع پیدا نکرده بود و خشکسالی و قیمت مواد غذایی نیز به این اندازه نبود، در حدود ۵ درصد بوده است که در حال حاضر به ۸ درصد رسیده است.»
این مقاممسئول بهداشتی از مسئولان کشور خواسته است: «باید به سرعت برای مهار گرانی و افزایش قیمت مواد غذایی، مخصوصا پروتئین حیوانی، مانند گوشت، مرغ و تخم مرغ، شیر و لبنیات که دسترسی برای آنها بسیار سخت شده و مصرف آن یا کم یا حذف شده است، فکری شود. به عنوان فوریترین کاری که میتوان انجام داد باید قیمتها کنترل شوند و دستگاههای مختلف مانند جهاد کشاورزی باید با توجه به خشکسالی و تغییرات آبوهوایی بر روی الگوی کشت و اینکه چه محصولاتی را میتوان در شرایط خشکسالی تولید کرد که آب کمتری بخواهد و مردم به غذا دسترسی بیشتری داشته باشند، فکر و برنامه داشته باشد.»
