واگذاری خانه‌های تاریخی؛ در کشاکش سود و زیان

- وجود و پرشماری خانه‌ها و بنا‌های تاریخی کشورمان در حکم فرش پر نقش و نگاری است که انگار تار و پودش از خاطره جمعی درازدامن ایرانیان فراهم آمده باشد. از همین هم ارزشمندی این بنا‌ها و نیاز مستمرشان به صیانت و رسیدگی، صرف هزینه‌های سرسام آوری را طلب می‌کند. البته از امکان‌هایی که وجود این بنا‌ها برای درآمدزایی‌های پرثمر به دست می‌دهند هم نباید گذشت. چه آنکه رسیدگی‌های اصولی به این بنا‌ها و در پیش گرفتن الگوی کارآمد مدیریتی به قصد افزودن بر وسعت و قوت این ظرفیت پرمنفعت پرمبرهن است که چه امکان‌هایی برای بالا بردن منابع درآمدی کشور به دنبال خواهد داشت.

طی سالیان اخیر موضوع اقتصاد مردم پایه و تحققش در حوزه میراث فرهنگی به یکی از پربسامدترین صدا‌ها در میان گفتارهای مسوولان این حوزه بدل شده و تلاش و اقدام به جهت بهره گرفتن از منابع مردمی برای حفاظت و مرمت از خانه‌های تاریخی در قامت ضرورتی به کارآمدنی و گریزناپذیر برکشیده شده است.

اما واگذار کردن بنا‌های تاریخی به بخش خصوصی مستلزم برقراری تمهیداتی است تا سودآوری سرمایه گذاران و درآمدزایی دولتمردان و ایمن ماندن بنا و ساختمان جملگی مراعات شود و در هیچ یکی از این سه موضع آسیب و زیانی دامن گیر نشود. آنچه هم از اقبال وارونه اقتصاد دولتی پیداست رمقی در ردیف بودجه‌های میراث فرهنگی نمانده که با تکیه بر مواهب نادیده آن بتوان امیدی به گشایش فروبستگی وضع و حال محوطه‌ها و بنا‌های تاریخی بست.

این میان، اما از جمله نهاد‌های زیرمجموعه وزارتخانه میراث فرهنگی یکی هم صندوق توسعه صنایع دستی، فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی است که گویا ابزار پر قوتی برای به جریان انداختن برنامه واگذاری هاست. اینکه بهره گیری از چنین نهادی برای پیش بردن ماموریت واگذاری بنا‌های تاریخی به بخش خصوصی حامل و حاوی چه نوع مطلوبیت‌هایی می‌تواند باشد پرسشی است که مرتضی ادیب زاده معاون میراث فرهنگی استان تهران برای پاسخ دادن به آن در گفتگو با میزان ضعف‌ها و مشکلات کار را هم یادآور می‌شود: صندوق احیا یک نهاد خصوصی نیست بلکه یکی از زیرمجموعه‌های تحت نظارت وزارتخانه میراث فرهنگی محسوب می‌شود. بسیاری از بنا‌های تاریخی که در کشور شاهدیم مرمت و احیا شده اند و کاربری‌های فرهنگی پیدا کرده اند در اختیار این صندوق بوده اند و به بخش خصوصی واگذار شده اند. گاه البته پیش می‌آید که بخش خصوصی در اجرای مفاد قرارداد کوتاهی می‌کند یا مشکلاتی پیش می‌آید و بنا رها می‌شود که موضوع ابعاد حقوقی به خود می‌گیرد. البته درباره روند واگذاری بنا‌های تاریخی از طریق صندوق احیا خود مسوولان این صندوق باید پاسخگو باشند. اما ما بر روند مرمت بنا‌های تاریخی چه مالک خصوصی داشته باشند چه دولتی باشند یا در اختیار صندوق باشند و واگذار شده باشند نظارت می‌کنیم.