کرونا بار مراجعه زنان به «خانههای امن» را افزایش داد
_ روزنامه ایران نوشت: همواره زنان یکی از اصلیترین قربانیان خشونتهای خانگی هستند که عمدتاً بهدلیل نبود چتر حمایتی مناسب و فراگیر در معرض آسیبهای روانی و جسمی بسیار قرار میگیرند. در کشور ما، اما بیش از دو دهه است که حمایت از زنان پناهجو و قربانیان خاموش خشونتهای خانگی بهعنوان اولویت مورد توجه دست اندرکاران حوزه آسیبهای اجتماعی قرار گرفته است. تأسیس و راهاندازی مراکزی بهنام خانههای امن برای نگهداری از این گروه از جامعه یکی از اقداماتی است که در این حوزه صورت گرفته است. اما بروز بحران کرونا در کشور این حوزه را هم مانند سایر حوزهها با چالشهای جدی مواجه کرده است به طوری که به گفته رئیس اورژانس اجتماعی کشور طی یک سال گذشته با افزایش تعداد مراجعه به خانههای امن مواجه شدهایم. آمارها نشان میدهد در سال گذشته ۲۰۶۳ زن خشونت دیده در این مراکز پذیرش شدهاند.
راحله زن ۲۸ سالهای است که همراه دختر خردسالش به یکی از خانههای امن پناه آورده است. او میگوید: در یکی از شهرکهای حاشیه تهران زندگی میکردم. شوهرم مرد بدی نبود. از صبح تا شب کار میکرد و خرج زندگی رو درمی آورد. اما سهم ما از کرونا بدبختی و آوارگی بود. هر روز وقتی آمار مرگ و میر رو اعلام میکنن با خودم میگمای کاش من جای یکی از این آدمهایی باشم که مردن.
با انگشتان لرزان موهای مجعد دخترک را مرتب میکند تا بتواند بغضی را که راه نفسش را بسته فرو بخورد. باصدایی لرزان ادامه میدهد: اوایل که بیکار بود مدام دنبال کار میگشت، اما وقتی ناامید شد دیگه برای پیدا کردن کار بیرون نمیرفت همون موقعها بود که فهمیدم معتاد شده. وقتی اعتراض کردم جوابم رو با مشت و لگد داد و از اون روز به بعد دیگه فرق نمیکرد خمار باشه یا نه هر وقت دلش از دنیا میگرفت من و این طفل معصوم رو کتک میزد. بههمین خاطر جونم رو برداشتم و فرار کردم. همسایه شماره اورژانس اجتماعی رو یادم داده بود. اومدم تهران بهشون زنگ زدم الانم اینجام.
نیره خانم، اما زنی جاافتاده است که میگوید سه فرزند دارد. او هم زندگی در خانه امن را به زندگی در خانه پدر همسرش ترجیح میدهد. نیره خانم میگوید: زندگی ما در حد خودمون خوب بود. شاید مثل خیلیها مسافرت نمیرفتیم و زندگی آنچنانی نداشتیم، اما محتاج کسی هم نبودیم. اما کرونا زندگی ما رو زیر و زبر کرد. فرهاد که کارگر ساختمانی بود بیکار شد و، چون کار خاصی بلد نبود خونه نشین شد. مرد باغیرتی بود به هر زحمتی یه پولی جور کردیم وسیله خرید برای دستفروشی، اما مردم ازش خرید نمیکردند.
او ادامه میدهد: کمکم اجاره خونه عقب افتاد برای غذا جز نون و تخم مرغ و نون و سیب زمینی چیز دیگهای نداشتیم. یک روز صبح که صاحبخونه تهدید کرد وسایل ما رو میریزه وسط خیابون رفت و دیگه برنگشت. همه جا رفتیم دنبالش، اما بیفایده بود. تهدیدهای صاحبخونه هم که تمومی نداشت مجبور شدم برم خونه پدرشوهرم. اما پیرمرد که تو مخارج خودش مونده بود منو مقصر فرار پسر بیمسئولیتش میدونست. هر روز به من و دخترم فحش میداد، اما با پسرها میونه خوبی داشت. دیگه این آخریا من و دخترم رو کتک هم میزد منم دخترم رو برداشتم و اومدم اینجا، اما نمیدونم چه آیندهای منتظر منه...
افزایش آمار مراجعه به اورژانس اجتماعی و خانههای امن
محمود علیگو، رئیس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این باره میگوید: خانههای امن در راستای حمایت از زنان خشونت دیده خانگی تأسیس شده تا زنانی که مورد آزار قرار میگیرند و نیاز به سرپناه دارند، حمایت شوند. این خانهها که در حال حاضر تعداد آنها به ۲۷ خانه فعال در کشور میرسد برای سکونت زنان و فرزندان زیر ۱۲ سال آنها در نظر گرفته شده و انشاءالله تا پایان شهریور ماه سالجاری به ۳۰ خواهد رسید. در حال حاضر تعدادی از این خانهها دولتی و تعدادی خصوصی است. بهعنوان مثال در تهران دو مرکز دولتی و یک مرکز خصوصی فعالیت میکنند.
او با تأکید بر اینکه برای توانمند سازی، مجموعه خدمات روانشناسی، مددکاری و حقوقی در این مراکز ارائه میشود، میافزاید: در دوران کرونا چه در اورژانس اجتماعی و چه در خانههای امن با افزایش عدد مربوط به پذیرش افراد مواجه شدهایم، که این عدد قابل توجه و بررسی است. در حقیقت شیوع کرونا و ترس از بیمار شدن نتوانسته مانع مراجعه افراد به این مراکز شود.
علی گو عنوان میکند: بررسیها نشان میدهد بیشترین تعداد مراجعه کنندگان از طرف همسر مورد خشونت قرار گرفتهاند و اعتیاد همچنان بهعنوان عامل جدی بروز خشونتهای خانگی به شمار میآید. مشکلات روحی و روانی افراد که زمینه بروز خشونت خانگی را فراهم میکند رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. البته مسائل دیگری هم هست که در اولویتهای بعدی قرار میگیرد.
رئیس اورژانس اجتماعی با اشاره به نحوه پذیرش پناهجو در خانههای امن میگوید: بهطور کلی سه نوع معرفی برای ورود به خانههای امن وجود دارد. نخست اینکه فرد بهصورت خود معرف به مراکز مداخله در بحران مراجعه کند. دوم تماس با اورژانس اجتماعی و ارجاع از آنجا و سوم از طریق ارجاع از سیستم قضایی، پذیرش فرد در خانه امن صورت میگیرد. اما در دوران کرونا فرد پذیرفته شده در مجموعه خانههای امن و کلیه مجموعههایی که در حوزه بهزیستی با اورژانس اجتماعی ارتباط دارند ابتدا در اورژانس اجتماعی قرنطینه میشود. اگر علامتی داشت از وی تست کرونا گرفته میشود و اگر علامتی نداشت مدت مشخصی در قرنطینه میماند و بعد به مرکز وارد میشود.
او با تأکید بر اینکه مدت اقامت افراد در این مراکز قابل تمدید است ادامه میدهد: مدت اقامت در این خانهها ۶ ماه در نظر گرفته شده که تا یک ماه قابل تمدید است. درصورتی که نیاز بمدت زمان بیشتری باشد کمیته تخصصی تشکیل میشود و براساس تصمیم کمیته مدت اقامت تمدید میشود و یا برای فرد تصمیمگیری میشود. در دورانی هم که زنان در این مراکز حضور دارند اقدامات لازم برای توانمندسازی آنها و رفع مشکلات ایجاد کننده خشونت خانگی صورت میگیرد.
علی گو همچنین از رونمایی پروتکل مداخلات در مورد خشونت گر خبر میدهد و میگوید: وظیفه ما خدمترسانی به گروههای آسیب دیده است. در حوزه پیشگیری هم همواره تلاش کردهایم مداخلات دقیقی داشته باشیم. بررسیهای صورت گرفته در مورد زنان خشونت دیده نشان داده است هنگامی که مداخله جدی و اقدام در مورد فرد خشونت گر صورت نگیرد با افزایش خشونت خانگی مواجه خواهیم شد. از اینرو پروتکل مداخله و برخورد با فرد خشونت گر آماده شده که بزودی رونمایی و مورد بهرهبرداری قرار خواهد گرفت.
افزایش چندانی در تهران نداشتیم
مهدی خانکه، معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران نیز در مورد تغییر آمار مراجعه به خانههای امن میگوید: با وجود آنکه اعلام میشود تعداد خشونتهای خانگی در ایام پاندمی کووید۱۹ افزایش داشته، ولیکن تعداد مراکز خانه امن در تهران تغییر چندانی نکرده است.
او ادامه میدهد: بهنظر میرسد افراد در تهران بهدلیل کرونا تمایل زیادی به حضور در مراکزی که بهصورت جمعی زندگی میکنند ندارند.
رشد خشونتهای خانگی در دوران کرونا
سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز معتقد است که وجود مکانهایی بهنام خانه امن برای پیشگیری از آسیب دیدگی بیشتر زنان خشونت دیده از ضروریات هر جامعهای به شمار میآید.
او میگوید: حمایت از زنانی که بههر دلیلی شرایط یا امکان حضور در خانه را ندارند یکی از اهداف مهم فعالان حوزه آسیبهای اجتماعی بهشمار میآید. با راهاندازی اورژانس اجتماعی در سال ۷۸ خدمترسانی به زنان در معرض خشونت یا خشونت دیده بهعنوان یکی از اولویتهای این مرکز قرار گرفت، اما در همان سالهای ابتدایی ارائه خدمات، خلأ نگهداری بلند مدت یا میان مدت بشدت احساس میشد. چون در کوتاه مدت و در مدت زمان ۲۱ روزه حتی با امکان یک بار تمدید اقامت برای این زنان باز هم امکان رفع مشکل و توانمندسازی آنها وجود نداشت.
موسوی چلک تأکید میکند: بههمین دلیل مراکز دولتی که بعدها به خانههای امن تغییر نام داد تأسیس شد تا مانع آسیب بیشتر زنان خشونت دیده و پناهجو شود. در این مراکز به طور معمول شرایط توانمندسازی فرد آسیب دیده مهیا میشود و در برخی موارد با آمادهسازی شرایط خانه بعد از مدتی به خانه باز میگردد. گاهی هم امکان یک زندگی مستقل برای او مهیا میشود. اما نکتهای که باید به آن اشاره کنم این است که با وجود فعالیت مثبت این خانهها در زمینه توانمندسازی زنان بشدت با خصوصیسازی آنها مخالفم و معتقدم این موضوع حاکمیتی است و دولت خود باید این مسئولیت را برعهده بگیرد.
او در پاسخ به این سؤال که آیا نباید از ظرفیتهای بخش خصوصی در این زمینه استفاده کرد، میگوید: میتوان از منابع بخش خصوص برای توانمندسازی این زنان استفاده کرد، اما استفاده از ظرفیت مراکز خصوصی به منزله برون سپاری نیست و دولت خود باید این موضوع را مدیریت کند. درغیراین صورت تردیدی نیست که در آیندهای نه چندان دور با عواقب جبرانناپذیر خصوصیسازی و برون سپاری این مراکز مواجه خواهیم شد.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی با اشاره به دلایل بروز خشونتهای خانگی اظهار میکند: خشونت به دلایل مختلفی اتفاق میافتد. بخشی به درون خانواده و کیفیت روابط اعضای خانواده و بخصوص زوجین باز میگردد. بخشی از آن نیز به شرایط اقتصادی و وضعیت سلامت روانی اجتماعی افراد جامعه بستگی دارد. فقدان امید به آینده و همچنین فقدان و ضعف در مهارتهای لازمه زندگی مانند تاب آوری، خود مراقبتی، کنترل خشم و همچنین آسیبهای اجتماعی نظیر اعتیاد و مسائل اخلاقی، نمونهای از دلایلی است که زمینه بروز خشونتهای خانگی را فراهم میکند.
موسوی چلک با اشاره به نقش همهگیری کرونا در افزایش مراجعه به خانههای امن میگوید: معمولاً بحرانها به هرشکلی ظهور یابند براساس میزان تأثیرگذاری، میتوانند عوارضی بههمراه داشته باشند. افزایش آسیبهای اجتماعی نمونهای از این عوارض است. در دوران شیوع بحران بیماری کرونا استراتژی اصلی ماندن در خانه بود از آنجایی که ما تجربه ماندن طولانی مدت در خانه را نداشتیم و از سوی دیگر با فقدان و ضعف مهارتهای اجتماعی مواجه بودیم طبیعتاً با بروز تنشها و بهدنبال آن خشونتهای خانگی بیشتر روبهرو شدیم که به افزایش مراجعه به خانه امن منجر شده است.
