ازدواج در حرم ضامن آهو؛ فرهنگی به قدمت ۵ قرن
_ فارس نوشت: حرم امام رضا (ع) از دیرباز بهترین محل برای زوجهایی است که میخواستند زندگی مشترکشان را آغاز کنند. این اتفاق قرنها است رخ میدهد و عاشقان امام رئوف در کنار مضجع نورانی و منورش با هم پیمان زندگی مشترک میبندند.
اسناد ازدواج در حرم با قدمت ۵ قرن
این اتفاق مبارک طبق اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی قدمتی بیش از ۵ قرن دارد و البته سابقه ازدواج در حرم بیش از اینها است، اما اسناد موجود برای ۵۰۰ سال اخیر است.
عقدنامههای قدیمی، بیان کننده اصالتهای فرهنگی و سبک زندگی گذشتگان و همچنین ریشههای آداب و رسوم یک فرهنگ است که میتواند بازگوکننده زمینههای علمی و مذهبی و شیوههای امرار و معاش و زندگانی مردمان قدیم برای نسلهای جدید باشد.
خطبه عقدی که سال ۴۵۲ سال پیش جاری شد
قدیمیترین قباله ازدواجی که در این مرکز موجود است را متعلق به دوران صفویه میداند که مربوط به عقدنامه حمزه میرزای صفوی؛ پسر شاه محمد خدابنده و برادر بزرگ شاه عباس صفوی است.
یکی از قدیمیترین عقدنامههای حرم امام رضا (ع)
تاریخ عقد در این قباله، روز چهارم ماه دوم سال ۹۹۰ هجری قمری ثبت و خطبه عقد توسط شیخ بهاءالدین محمد عاملی جاری شده است.
معروفترین سند ازدواج موجود در مرکز اسناد آستان
سند ازدواج گوهرشاد سلطانبیگم دختر سلطان شاهرخ افشار، سومین شاه سلسلۀ افشاریه با امیر محمدخان یکی از قدیمیترین و مشهورترین عقدنامههای این مرکز است. این قباله به شکل لولهای، سرشار از آرایههای ادبی و نثری دشوار است که در هنرهایی نظیر خطاطی، نقاشی و تذهیب نیز جلوهگری میکند.
سند ازدواج گوهرشاد سلطانبیگم دختر سلطان شاهرخ افشار
تاریخ عقد در این سند ۱۱۹۵ هجری قمری ذکر شده است و مهریۀ عروس در این سند، پنج هزار تومان نقد فضی تبریزی و جواهرآلات به میزان هزار تومان قید شده است.
بیان احادیث نبوی در قباله ملاباشی آستان قدس
قباله نکاح آقا محمدشریفخان، متولی و ملاباشی آستان قدس با سلطان خانم، دختر بیگلَر بیگی با مهریه ۵۰۰ درهم در سال ۱۱۷۷ دوره افشاریه از دیگر اسناد ازدواج موجود در آستان قدس رضوی است که در ابتدای آن، مقدمهای در اهمیت سُنتِ حسنه و نَبَوی ازدواج و روایات مربوط به آن بیان شده است.
سند نکاح آقا محمدشریفخان، متولی و ملاباشی آستان قدس
عقدنامههایی مزین به هنرهای اصیل ایرانی
مجموعۀ ارزشمندی از قدیمیترین عقدنامههای تاریخی مربوط به دورههای افشاریه، قاجار و پهلوی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری میشود که ضمن ارزش تاریخی، به شیوۀ هنرمندانهای صفحهآرایی و تزیین شده است.
برخی عقدنامهها مرتبط با طبقههای اجتماعی مختلف است که به انواع تزئینات هنری منقش شده است؛ همچنین برخی اسناد با سرلوح گنبدی، سرلوح با طرح نیمترنج کتیبه و شمسه تزئین شده که از جمله اسناد نفیس در این زمینه، متعلق به ازدواج دختر مؤتمن الملک فرزند میرزانصرالله خان نائینی مشیرالدوله است.
نگهداری عقدنامههای تاریخی از اقشار مختلف مردم در مرکز اسناد آستان قدس
مجموعهای از عقدنامهها مربوط به اقشار مختلف مردم شامل جوامع شهری و روستایی و طبقات مختلف اجتماعی اعم از علما و روحانیون، درباریان و دیوانیان، تجار، اطبا و کسبه از مناطق مختلف شامل خراسان، تهران، اصفهان، یزد و شیراز در این مرکز نگهداری میشود که به سه زبان فارسی، عربی و ترکی است.
نمونهای از عقدنامههای موجود در آستان قدس با تزئینات هنری
بیشتر عقدنامهها تکبرگی و برخی دفترچهای و دارای جلد هستند و ابعاد متنوعی دارند. تعداد سطرهای آنها نیز براساس شکل، سبک نگارش و تنظیم و اینکه مربوط به طبقات پایین جامعه یا بزرگان باشد، متفاوت است.
از دیگر اسناد تاریخی مربوط به ازدواج که در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگه داری میشود کتابها و نسخ خطی با موضوع ازدواج آسمانی امام علی (ع) با حضرت زهرا (س) است.
کتاب «مناقب مرتضوی» با قدمت ۴۰۰ سال درباره موضوع ازدواج امام علی (ع) و حضرت زهرا (س)
در این میان یکی از نسخههای خطی نفیس که به بحث ازدواج حضرت علی (ع) با حضرت فاطمه (س) پرداخته و در گنجینه رضوی نگهداری میشود، کتاب «مناقب مرتضوی» تألیف محمد صالح بن عبدالله حسینی ترمذی متخلص به کشفی، منشی و خوشنویس و شاعر از عرفای سلسله قادریه است. این اثر مشتمل بر۱۲ باب عنوان است که در بیان فضائل و مناقب حضرت علی (ع) نگارش شده است.
آیات و روایات وارده در شأن و مفاخر آن بزرگوار، فضائل و مناقب، ازدواج با حضرت فاطمه (س)، در بیان علم و کشف، معجزات و کرامات، زهد، سخاوت، شجاعت، فراست و کیاست، خلافت، شهادت از ابواب این اثر است که به ذکر فضائل امام علی (ع) در ابعاد مختلف شخصیت ایشان پرداخته است.
این اثر که به خط نستعلیق توسط جهانشاه بن بابا گنجلو در تاریخ ۱۰۷۸ هـ. ق به رشته کتابت درآمده، توسط فاضلخان در تاریخ ۱۳۶۳ وقف آستان قدس رضوی شده است.
بیان فضیلت ازدواج و آداب و سنن معصومین (ع) در حلیة المتقین علامه مجلسی
کتاب «حلیۀ المتقین» تألیف محمدباقر علامه مجلسی (متوفی ۱۱۱۱ هـ. ق) نیز نسخه خطی نفیس دیگر موجود در گنجینه رضوی است که بخشی از آن به فضیلت ازدواج پرداخته است. این اثر مشتمل بر ۱۴ باب و خاتمه است که به بیان آداب و سنن از حضرات معصومین (ع) پرداخته است.
صفحه اول نسخه اصلی کتاب حلیةالمتقین علامه مجلسی
محمدحسن پازوکی این اثر را جمادی الثانی ۱۲۶۲ به خط نستعلیق نگاشته است. نسخه خطی حلیه المتقین توسط بانو منصوره پازوکی وقف این آستان شده و در تاریخ تیرماه ۱۳۶۲ توسط سیداحمد قوام هاشمی به آستان قدس رضوی تحویل داده شده است.
رساله فاطمیه اثری مربوط به قرن ۱۳ که از ازدواج امام علی (ع) و حضرت زهرا سخن گفته است
«رساله فاطمیه» از محمدامین بن محمدتقی خراسانی اثر نفیس دیگری است که از ازدواج حضرت فاطمه (س) با امیرالمؤمنین سخن گفته و مؤلف آن را به درخواست دوستش حاجی قاسم نگاشته است.
این کتاب مشتمل بر مقدمه و ۸ باب و خاتمه به بیان فضائل و مناقب و معجزات و مکارم اخلاق حضرت فاطمه زهرا (س) از آفرینش نورانی آن بزرگوار تا شهادت ایشان اشاره دارد. اثر مذکور که در قرن ۱۳ بهخط نستعلیق کتابت شده در فروردین ماه ۱۳۶۳ توسط حسین توکلی مقدم وقف آستان مقدس رضوی شده است.
