هزار و ۵۰۰ تحریم؛ ارمغان برجام ۶ ساله/ مشکلاتی که «بالمره» تشدید شد!

- روز ۲۳ تیر در تقویم جلالی کشورمان به عنوان «روز تعامل و گفت‌وگوی سازنده با دنیا» نام‌گذاری شده است، اما هرگز گفته نشده که منظور از «دنیا» صرفاً چند کشور قلدر غربی از جمله آمریکاست که تاریخ گواهی می‌دهد «محور شرارت» هستند و هیچ شر و خسرانی در هیچ کجای دنیا روی نمی‌دهد مگر آنکه ردی پای کثیف آن‌ها در آن موجود است.

البته ۲۳ تیر  سالروز انعقاد قراردادی موسوم به برجام هم هست؛ برجامی که به ادعای بانیان آن، بنا بود تحریم‌ها را «بالمره» لغو و مشکلات ریز و درشت مردم همچون آب خوردن مردم را هم حل کند اما آنچه «بجای ماند از این جهد» کورکردن گره مشکلات مردم و به افزایش تحریم‌ها به هزار و ۵۰۰ مورد بود.

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پس از ۱۳ سال مذاکره، سرانجام در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) تفاهم شد. یک هفته بعد، برجام با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، تایید و به عنوان ضمیمه الف، به این قطعنامه پیوست.

بر اساس «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام»، اجرای برجام در ۲۱ مهر ۱۳۹۴ در مجلس شورای اسلامی، مصوبه جلسه ۶۳۴ مورخ ۱۹ مرداد ۱۳۹۴ شورای عالی امنیت ملی و نامه مورخ ۲۹ مهر ۱۳۹۴ مقام معظم رهبری خطاب به رئیس‌جمهور، برجام در تاریخ ۲۶ دی ماه ۱۳۹۴، وارد فاز اجرایی شد.

به دنبال نهائی شدن برجام، قوانین رفع تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ (۲۶ مهر ۱۳۹۴ و قبل از آغاز اقدامات هسته‌ای ایران) تصویب در تاریخ ۲۶ دیماه ۱۳۹۴ شدند و مقرر شد پس از انجام برخی اقدامات هسته‌ای از سوی کشورمان و همزمان خاتمه دادن به تمامی سئوالات و ابهامات و تأیید توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخی از اقدامات پیش‌بینی شده در برجام، رفع تحریم‌ها طبق برجام اثربخش شود.

تا قبل از روی کار آمدن رژیم ترامپ در آمریکا، علیرغم برخی موانع و مشکلات بر سر راه انتقاع اقتصادی ایران، برجام از روند اجرائیِ متعادلی برخوردار بود. لکن پس از ورود ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷ (دی ماه ۱۳۹۵)، و پس از چند اقدام مقدماتی، نهایتاً با اتخاذ مواضع مغایر برجام، با خروج یکجانبه و غیر قانونی آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸)، در دو مرحله تحریم‌های ثانویه آن مجدداً علیه جمهوری اسلامی ایران به طور کامل اجرایی شد.

اجرای نامتوازنِ برجام از یک طرف و فشار‌های ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبۀ آمریکا و تضییقات آن (با اعمال فشار به بانک‌ها و شرکت‌های خارجی در تمامی حوزه‌ها برای عدم همکاری با ایران و وضع تحریم‌های جدید) از طرف دیگر، باعث شد یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، نهایتاً در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ (۸ می ۲۰۱۹) شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیمِ متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای را با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند.

بعد از گذشت حدود ۳ سال از امضای این توافقنامه، ترامپ رئیس جمهور رژیم آمریکا با ادعا‌هایی بی‌اساس مبنی بر تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای و حمایت از تروریسم و با وجود این که هیچ یک از اعضای ۱+۵ به تعهدات خود ذیل این قطعنامه عمل نکرده بودند، از آن خارج شد و تحریم‌های بسیاری علیه جمهوری اسلامی ایران وضع کرد.

البته تشدید تحریم‌های ایران نه صرفاً پس از خروج آمریکا از برجام در دوران ترامپ که از قضا از فردای اجرای برجام توسط باراک اوباما رئیس جمهور مودب و باهوش! رژیم تروریست‌پرور آمریکا انجام شد و رفته رفته تا جایی رفت که سید کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روباط خارجی از تحمیل هزار و ۵۰۰ تحریم علیه کشورمان سخن گفت!

در حالی که برجام وارد هفتمین سال امضای خود می‌شود و با وجود اینکه قرار بود تحریم‌ها را بالمره لغو کرده و مشکل آب خوردن مردم را حل کند، در طول این ۶ سال هیچ دستاوردی برای ایران نداشته است.

در مقدمه توافق هسته‌ای قید شده است که «گروه ۱+۵ و ایران برعهده می‌گیرند که برجام را با حسن نیت و در فضایی سازنده، بر مبنای احترام متقابل اجرا کنند و از هرگونه اقدام مغایر با نص، روح و هدف این برجام خودداری کنند»؛ اما از همان ابتدا، آمریکا بدعهدی خود را آغاز کرد.

دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، بعد از گذشت حدود دو سال و چهار ماه از امضای برجام در دی ماه ۱۳۹۵، خروج آمریکا از برجام و بازگشت همه تحریم‌ها علیه ایران را اعلام کرد. اعضای دیگر برجام نسبت به این اقدام ترامپ اظهار تأسف کردند و به به ایران قول دادند که منافع ایران از این توافق را تأمین کنند.

اما بعد از گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام و بدعهدی اروپاییان نسبت به تعهدات خود در برجام، شورای عالی امنیت ملی در ۱۸ اردیبهشت ۹۸ بیانیه‌ای صادر کرد و اعلام کرد که «جمهوری اسلامی ایران در طول یکسال گذشته و پس از خروج غیرقانونی ایالات متحده آمریکا از توافق برجام و نقض مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد، نهایت خویشتن داری را از خود نشان داده و به درخواست دیگر اعضای برجام فرصت قابل توجهی در اختیار آن‌ها قرار داده است.» در این بیانیه تاکید شد که «جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.»

صبح روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۹۸، سفرای کشور‌های عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه دعوت شدند و نامه روحانی، رئیس جمهور ایران توسط سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به آن‎ها داده شد.

در این نامه تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشور‌های مزبور رسیده است.

همچنین در همان روز، وزیر امور خارجه ایران، نامه‌ای به فدریکا موگرینی نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امور خارجی و سیاست امنیتی ارسال شد و جزئیات اقدامات ایران به اطلاع وی به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام رسید.

بعد از اینکه منافع مورد نظر جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات یک‌ساله با گروه ۱+۴ تأمین نشد، در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام طی ۵ مرحله و فرصت‌های دوماهه‌ای به سایر اعضای باقی‌مانده در برجام داده شد تا در این مدت در گفت‌وگو‌ها منافع ایران تأمین شود که دراین‌صورت گام‌های ایران بازگشت بپذیرد.

گام اول؛ توقف فروش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین
حجت‌الاسلام حسن روحانی ۱۸ اردیبهشت ۹۸ در نشست هیئت دولت جزئیات اولین گام کاهش تعهدات برجامی را اعلام کرد.
روحانی ضمن تشریح جزئیات اقدامات و مداکرات صورت گرفته تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸، گفت: «امروز بنا به تصمیم شورای عالی امنیت ملی به سران ۵ کشور باقیمانده در برجام اعلام کردیم از دو اقدامی که تا کنون انجام می‌دادیم صرف نظر خواهیم کرد این دو اقدام به یک بیان ساده دو فروش است.»

وی اضافه کرد: «یعنی هر وقت مواد غنی شده ما به ۳۰۰ کیلوگرم می‌رسید ما در عوض کیک زرد این مواد غنی شده به کشور دیگری می‌دادیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود. همچنین هرگاه آب سنگین ما از ۱۳۰ تن تجاوز می‌کرد ما اضافی آن را به کشور دیگری می‌فروختیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود.»

روحانی همچنبن در این نشست تاکید کرد که این اعلام برای مدت ۶۰ روز است؛ اگر طرف‌های مقابل ظرف ۶۰ روز پای میز مذاکره آمدند و به نتیجه رسیدیم و منافع اصلی ما مخصوصا نفت و بانک تامین شد، ما به نقطه اول برمی‌گردیم. در غیراینصورت دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد که آن دو اقدام این است؛ طبق برجام بنا بود ما سطح غنی سازی را در ۳.۶۷ نگه داریم و از این اقدام خودداری خواهیم کرد. همچنین قرار بود راکتور آب سنگین اراک با مشارکت کشور‌های مذاکره‌کننده در برجام نوسازی شود که در صورت عدم به توافق رسیدن در این ۶۰ روز، ما هم در این زمینه تصمیم جدیدی خواهیم گرفت و برنامه قبل از برجام را برای این راکتور ادامه خواهیم داد.

گام دوم؛ عبور از غنی‌سازی ۳.۶۷
در ۱۶ تیرماه ۹۸ و بعد از گذشت مهلت ۶۰ روزه، در نشستی با حضور سیدعباس عراقچی دبیر ستاد اجرای برجام، علی ربیعی سخنگوی دولت و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی، دومین گام کاهش تعهدات برجامی اعلام شد.

سخنگوی دولت در ابتدای این نشست به طور رسمی اعلام کرد امروز از مرز ۳.۶۷ درصد اورانیوم غنی شده عبور کردیم و مبنای غلظت بر اساس نیاز ما خواهد بود.

سید عباس عراقچی با بیان اینکه دیگر متعهد به میزان درصد و غلظت اورانیوم مندرج در برجام نیستیم، درباره آغاز گام دوم کاهش تعهدات برجام گفت: از آنجایی که به خواسته‌های ما در برجام از جمله بازگشت فروش نفت به قبل از خروج آمریکا از برجام جامعه عمل پوشانده نشد لذا ما گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را بر می‌داریم.

گام سوم؛ شتاب‌بخشی به تحقیق و توسعه
یکی از مهمترین اقدامات ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای را می‌توان گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای سازمان انرژی اتمی بر اساس نیاز‌های فنی و بدون رعایت تعهدات برجامی دانست. پس از ابلاغ دستور گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای کشور بدون رعایت تعهدات برجامی، اقداماتی در زمینه تحقیق و توسعه روی انواع ماشین‌های سانتریفیوژ انجام گرفت.

سومین مرحله کاهش تعهدات برجامی هم بعد از گذشت دوماه از گام قبلی و بعد از تأمین نشدن نظر ایران در گفت‌وگو‌ها، توسط حسن روحانی و پس از جلسه با سران قوا در ۱۳ شهریور ۹۸ اعلام شد.

رئیس جمهور درباره کاهش تعهدات برجامی که در ۱۵ شهریور ۹۸ عملیاتی شد، اظهارداشت: «در گام سوم سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مد نظر بوده را کنار بگذارد و شاهد گسترش در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژ‌های جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را سازمان انرژی انجام دهد و شاهد سرعت عمل در این زمینه باشیم.»

گام چهارم؛ گازدهی به سانتریفیو‌های فردو
گام چهارم در ۱۴ آبان ۹۸ برداشته شد. در این گام، عملیات گازدهی به سانتیفیوژ‌های مستقر در فردو در حالی آغاز شد که براساس توافق هسته‌ای، هزار و ۴۴ سانتیفیوژ در داخل فردو مشغول به کار بودند؛ اما به آن‌ها گازدهی نمی‌شد.

گام پنجم؛ توقف آخرین محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام
بعد از گذشت ۸ ماه از اولین گام ازیران در راستای کاهش تعهدات برجامی، در پنجمین و آخرین گام تمامی محدودیت‌های عملیاتی ناشی از برجام را پایان بخشید و اعلام کرد دیگر با هیچ محدودیتی در تعداد سانتریفیوژ‌ها و حوزه عملیاتی مواجه نیست و از این به بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیاز‌های فنی‌اش پیش خواهد رفت.

برخی از کشور‌ها پایان بخشیدن این محدودیت‌ها را پایان برجام، قطع همکاری با آژانس و نابودی توافق هسته‌ای قلمداد کردند؛ اما ایران اعلام کرد که همکاری‌اش را با آژانس کمافی السابق ادامه می‌دهد و این گام‌ها به منزله نابودی برجام نیست.

طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران
طرح دوفوریتی اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران روز چهارشنبه ۱۲ آذر ۹۹ در مجلس شورای اسلامی اصلاح شده و توسط شورای نگهبان تایید و پس از آن رئیس مجلس شورای اسلامی طی نامه‌ای به رئیس جمهور این قانون را ابلاغ کرد.

براساس این قانون سازمان انرژی اتمی ایران موظف شدبلافاصله پس از تصویب این قانون، جهت مصارف صلح‌آمیز نسبت به تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد اقدام و سالانه به میزان حداقل ۱۲۰ کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره کند.

از سرگیری فرآیند غنی سازی ۲۰ درصدی
روز ۱۵ دی ماه و با تاخیر ۱ ماهه از زمان ابلاغ این قانون، علی ربیعی، سخنگوی دولت ار آغاز فرآیند غنی سازی ۲۰ درصدی خبر داد.

ظریف، وزیر خارجه کشورمان با انتشار پیامی در صفحه توئیتری خود درباره غنی سازی ٢٠ درصد نوشت: «ما بر اساس مصوبه پارلمانمان، غنی‌سازی ۲۰ درصدی را از سر گرفتیم. به نحو مقتضی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع‌رسانی شده است. اقدامات جبرانی ما در انطباق کامل با بند ۳۶ برجام است و بعد از سال‌ها عدم پایبندی چند عضو دیگر برجام اجرا شده است. تدابیر ما در صورت پایبندی همه به تعهداتشان، کاملاً بازگشت‌پذیر است.»

پس از انتخاب بایدن به عنوان رئیس جمهور آمریکا، زمزمه‌هایی از بازگشت آمریکا بر سر میز مذاکرات هسته‌ای به میان آمد. مقامات آمریکا در وعده‌های انتخاباتی خود، از بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران سخن می‌گفتند.

سر انجام از ۱۶ فروردین ۱۴۰۰، با آغاز هجدهمین دور نشست‌های فصلی کمیسیون مشترک برجام، آمریکا تمام تلاش خود را برای حضور در محل مذاکرات که در گراند هتل وین برگزار می‌شد به کار بست؛ اما براساس اعلام قاطع تهران، حضور آمریکا بر سر میزان مذاکرات، تنها زمانی ممکن بود که تمام تحریم‌ها علیه ایران لغو شود و با راستی‌آرمایی ثابت شود که تحریم‌ها لغو شده است.

به‌رغم امیدواری هیئت‌های مذاکره‌کننده حاضر در وین، آمریکا نشان داده است که تغییری در پیش‌برد اهداف خود نداده است و عملاً دموکرات و جمهوری‌خواه فرقی با هم ندارند. تنها هدف آمریکا گرفتن استقلال جمهوری اسلامی ایران است و هیچ‌گونه حسن نیتی در طول انجام مذاکرات از خود نشان نداده است.

آمریکا حتی حین انجام مذاکرات وین و تلاش برای بازگشت بر سر میز مذاکرات، تحریم‌های جدیدی علیه شرکت‌ها و اشخاص ایرانی اعمال کرده و بار‌ها تاکید کرده است که قصد لغو همه تحریم‌ها را ندارد.

جامعۀ جهانی رژیم قانون شکن و قلدرمآبِ آمریکا را به خوبی می‌شناسد و شناخت کافی از این حامی تروریست‌های تکفیری و مرتجع در منطقه و هم پیمانان آن دارد.

رژیم سلطه طلب آمریکا نمی‌تواند بیش از این به دلیل تسلط بر ساختار‌های سیاسی و اقتصادی- پولیِ بین المللی، سیاست‌های غیرقانونی خود را به پیش ببرد، و عصر حاکمیت قانون به این سادگی که ترامپ فکر می‌کند، خاتمه نیافته و نظام بین الملل به عصرِ حکمفرمائیِ قانون جنگل بازگشت نخواهد کرد.