قاتل پلاستیکی؛ از عروسهای دریایی قلابی تا جوجههای پلاستیکخور
- فریناز عسگری، فعال محیطزیست در روزنامه همشهری نوشت: همهی ما در طول روز بارها و بارها از کیسههای پلاستیکی برای خرید و حمل وسیلههایمان استفاده کردهایم؛ اما پس از همهگیری کووید ۱۹، این استفاده بیشتر و بیشتر هم شده است. علاقهی مردم به استفاده از کیسههای پلاستیکی از دههی ۱۹۷۰ میلادی (دههی ۱۳۵۰ هجریخورشیدی) آغاز شد. کیسههای پلاستیکی بادوام، سبک و نفوذناپذیرند. ارزاناند و بهراحتی در دسترس هستند. بههمینخاطر تولید و استفاده از آنها به سرعت در جهان افزایش یافت. به این ترتیب کیسههای پلاستیکی تبدیل به پسماند شدند و به تمام عرصههای محیطزیستی ما راه پیدا کردند. میدانید چرا؟ چون بخش عمدهای از پسماند کیسههای پلاستیکی تولیدشده در جهان، نهتنها بازیافت نمیشوند، بلکه در حاشیهی شهرها و روستاها یا در دریاها و جنگلها رها و یا دفن میشوند و مشکلات زیستمحیطی و بهداشتی بسیاری، هم برای ما انسانها و هم جانوران و گیاهان بهوجود میآورند. در ایران ۱۳ تا ۲۱ تیر، هفتهی «بدون پلاستیک» نامگذاری شده است.
یک تریلیون پسماند کیسهی پلاستیکی!
اگرچه آمار دقیقی از میزان استفاده و دورریز کیسههای پلاستیکی در سراسر جهان وجود ندارد، ولی سازمانهای بینالمللی بر اساس آمارها، برآورد کردهاند که سالانه حدود یک تریلیون کیسهی پلاستیکی در جهان به پسماند تبدیل میشود. بعضی گزارشها این میزان را بین چهار تا پنج تریلیون برآورد میکنند. در ایران هم آمار دقیقی وجود ندارد. بر اساس برخی پیشبینیها هرایرانی روزانه سه پسماند کیسهی پلاستیکی تولید میکند و در مواردی هم ایران بهعنوان پنجمین مصرفکنندهی محصولات پلاستیکی در جهان معرفی شده است.
نمونهبرداریهای انجام شده در شهر تهران در سال ۱۳۹۸ نشان داد که حدود ۱۰ درصد از کل پسماند تهرانیها را کیسههای پلاستیکی تشکیل داده و این یعنی تولید روزانه ۶۰۰ تن پسماند کیسهی پلاستیکی. بر اساس آمار، پس از پسماند موادغذایی (پسماندهای تر)، پسماند کیسههای پلاستیکی با ۱۰ درصد در رتبهی دوم تولید پسماند شهر تهران قرار دارند. در این میان، پسماند کاغذ و مقوا هم با ۵/۷ درصد، رتبهی سوم را در اختیار دارد. عجیب اینکه مجموع وزن پسماند کیسهی پلاستیکی تولیدشده در شهر تهران از مجموع وزن پسماندهای شیشه، چوب و فلزات هم بیشتر است! چرا که اینها تنها ۵/۳ درصد از کل پسماند شهر تهران را تشکیل میدهند.
بلای جان طبیعت
از مشکلات زیستمحیطی و بهداشتی ناشی از رهاسازی پسماند کیسههای پلاستیکی در محیطهای خشک و دریاها میتوانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
مشکل میکروپلاستیکها
وقتی پسماند کیسههای پلاستیکی در خشکی و دریاها برای مدت طولانی در مقابل نور خورشید قرار میگیرند، بر اثر دریافت اشعهی ماورای بنفش (UV)، خرد و شکننده شده و بر اثر ضربهی موجهای دریا، باد، ردشدن حیوانات، انسانها و ماشینها از روی آنها به ذرات بسیاری ریزی (کوچکتر از پنج میکرومتر) تبدیل میشوند که بهآنها «میکروپلاستیک» یا «ریزپلاستیک» میگویند.
این ذرات بهراحتی توسط باد و آب و حتی باران به مسافتهای خیلی دور منتقل میشوند. در دریاها پلانکتونها این ذرات را با غذا اشتباه گرفته و آنها را میبلعند. ماهیهای کوچکتر پلانکتونها و ماهیهای بزرگتر نیز، ماهیهای کوچکتر را میخورند. در نهایت ماهیهای بزرگتر توسط انسانها صید و بهعنوان غذا خورده میشوند.
در نتیجه ما انسانها بدون آنکه بدانیم، پلاستیکها را وارد بدن خود میکنیم. پلاستیکهایی که در بلندمدت باعث بروز بیماریهای خطرناکی مثل سرطان در بدن ما میشوند. در خشکی نیز پسماند کیسههای پلاستیکی و میکروپلاستیکها توسط حیوانات اهلی (مثل گاو، گوسفند و بز) بلعیده شده و در نتیجه، گوشت و شیر آلودهی آنها این ذرات را به بدن ما انتقال میدهد و باعث بروز بیماری میشود.
لاکپشتهای دریایی و نهنگها
یکی از غذاهای موردعلاقهی لاکپشتهای دریایی، عروسهای دریایی هستند. گاهی پیش میآید که زیر تابش نور خورشید، لاکپشتها کیسههای پلاستیک شناور در دریاها و اقیانوسها را با عروس دریایی اشتباه گرفته و آنها را میخورند. خوردن کیسه پلاستیک یا باعث خفگی لاکپشت شده و یا حالت سیری کاذب و دروغین ایجاد میکند. در نتیجه حیوان دیگر غذا نخورده و بر اثر ضعف، جان خود را از دست میدهد. همین امر در مورد نهنگها و والها نیز صدق میکند.
جوجههای پلاستیکخور
بسیاری از پرندگان دریایی برای تغذیهی جوجههای خود، از ماهیها استفاده میکنند. ولی پرندگان پدر و مادر، قطعات پلاستیکی شناور در دریاها را با ماهی اشتباه گرفته و آنها را بلعیده و بهعنوان غذا به جوجههای خود میدهند. این کار باعث از دست رفتن جوجهها و انقراض آنها در بلندمدت میشود.
آلودگی فضای سبز
پسماند کیسههای پلاستیکی بهدلیل سبکی تا کیلومترها توسط باد و آب جابهجا میشوند. گاهی اوقات این کیسهها در میان شاخ و برگ درختان و بوتهها به دام افتاده و در مواردی باعث میشوند تا میزان دریافت نور خورشید برای گیاه کاهش یافته و یا گردهافشانی توسط زنبورهای عسل صورت نپذیرد.
آبگرفتگی خیابانها
پرتاب و رهاسازی پسماند کیسههای پلاستیکی توسط شهروندان و تجمع این مواد در مسیرهای جوی آب از مهمترین دلایل بروز آب گرفتگی خیابانهای شهرهاست.
چند راه ساده
ما میتوانیم با رعایت چند نکتهی ساده، مقدار مصرف و تولید پسماند کیسههای پلاستیکی را تا حد زیادی کاهش دهیم؛ مثل استفاده از کیسههای پارچهای برای خرید یا نگهداری کیسههای پلاستیکی برای استفادهی مجدد در خرید بعدی.
همچنین میتوانیم وقتی کیسههای پلاستیکی غیرقابل استفاده شدند، آنها را در طبیعت رها نکنیم و داخل مخازن آبیرنگ پسماندخشک بیندازیم تا برای بازیافت و تولید محصولات جدید به کارخانهها ارسال شود.
