روش‌های جایگزین «تهدید» برای کودکان

_ فارس نوشت: «دوستت ندارم»، «تنهایت می‌گذارم»، «بچه خوبی نبودی»، «صبر کن تا بابا بیاید خانه» و ... این‌ها نمونه‌ای از صد‌ها نمونه صحبت‌های تهدید آمیز والدین با کودکان است.

 

جملاتی که در کودک احساس ناامنی ایجاد می‌کند و باعث می‌شود تا ترس طرد شدن در تمام زندگی با او همراه باشد، تا جایی که در بزرگسالی ترس از دست دادن توجه و محبت دیگران از او شخصیتی مهرطلب می‌سازد.  

 

بسیاری از والدین بدون آگاهی از اثرات مخرب تهدید این کار را تا جایی ادامه می‌دهند که دیگر کودک برای آن‌ها ارزشی قائل‌ نمی‌شود، در واقع وقتی کودک بار‌ها تهدیداتی را از والدین خود می‌شنود، اما به ندرت عواقب کار بد خود را می‌بیند، به همین جهت نه تنها از کار بد خود دست نمی‌کشد بلکه حریص‌تر هم می‌شود، به عبارتی این تهدید‌ها به کودکان این جرأت و شهامت را می‌دهد تا پدر و مادر خود را در آن محدوده امتحان کرده و صبر و تحمل آن‌ها را بسنجند.

 

روانشناسان معتقدند تهدید، بچه‌ها را لجبازتر می‌کند. لجبازی در کودکان معمولاً از سن یک سالگی آغاز می‌شود و حتی می‌تواند با رفتار‌های نادرست اطرافیان در کودک نهادینه شود. کودکان برای پیدا کردن خود و جایگاهشان و گاهی به دلیل اینکه می‌خواهند خودشان را به اطرافیان ثابت کنند لجبازی می‌کنند و یکی از اساسی‌ترین مشکلات این است که والدین در این شرایط خودشان هم داخل بازی لجبازی کودکان‌ می‌شوند و آن‌ها هم به نوعی به لجبازی با آن‌ها می‌پردازند.

 

بسیاری از والدین از لجبازی فرزندشان ناراحت می‌شوند و بسیاری از آن‌ها تمام تلاش خود را می‌کنند که این عادت را در کودک ترک دهند، اما گاهی اوقات لجبازی کودک روز به روز بیشتر می‌شود. دلیل اصلی لجبازی کودک می‌تواند مواردی مانند مشکلات جسمی، گرسنگی یا جلب توجه باشد.

 

همچنین دلایلی مانند محیط نامناسب خانواده، نازپروری، سرزنش کودک، فشار‌های غیرمعمول والدین و ... می‌تواند از فرزند شما یک کودک لجباز بسازد، از سوی دیگر برخی از کودکان رشد ذهنی سریعی دارند و احساس می‌کنند که می‌توانند هر کاری را که بخواهند انجام دهند. به همین جهت هم روی هر چیز کوچک و بزرگی پافشاری می‌کنند.

 

اگر شما هم فرزند لجبازی دارید یا برای حرف شنوی کودکتان از شیوه اشتباه تهدید استفاده می‌کنید این گفتگو را از دست ندهید.

 

سمانه سمیعیان درمانگر تخصصی کودک و نوجوان در این گفتگو درخصوص اثرات مخرب تهدید روی ذهن و رفتار کودکان، روش‌های جایگزین تهدید، راهکار‌های مواجهه با لجبازی کودکان و ... توضیحاتی را ارائه داده است که می‌تواند راهکار‌های مناسبی برای برخورد والدین با فرزندان شان باشد تا در نتیجه آن یک تعامل سالم و درست شکل بگیرد.

 

صحبت کردن با کودک لجباز، بسیار موثر است. با فرزندتان رابطه‌ای صمیمی و مستحکم برقرار کنید و به جای داد و فریاد کردن، از تکنیک‌های ارائه شده در این مطلب استفاده کنید تا خصلت لجبازی حال و آینده فرزندتان را تحت تاثیر قرار ندهد.

 

سمانه سمیعیان با بیان اینکه بسیاری از مواقع انتخاب جملات برای برخورد با کودک تناسبی با رفتار او ندارد،  گفت: بسیاری از والدین در صورت عدم توجه کودک به صحبت هایشان از جملاتی استفاده می‌کنند که نه تنها غیرواقعی است بلکه قابلیت اجرا شدن هم ندارد، مثلاً بچه‌ای غذا نمی‌خورد و مادر می‌گوید: «اگر غذا نخوری هیچ وقت نمی‌توانی تلویزیون تماشا کنی» یا «اگر به حرفم گوش نکنی من از این خانه می‌روم» یا «اگر این کار را انجام ندهی تو را در خانه تنها می‌گذاریم».

 

وی افزود: در واقع جملاتی که با «اگر» شروع می‌شوند و محتوای حقیقی ندارد و به نوعی یک وعده اغراق آمیز و غیر واقعی محسوب می‌شوند در دسته محتوا‌های تهدیدآمیز قرار می‌گیرند، حقیقتاً هیچ پدر و مادری کودک را در خانه تنها نمی‌گذارد یا امکان ندارد کودکی تا آخر عمر تلویزیون نبیند.

 

این روانشناس کودک و نوجوان تصریح کرد: در واقع این‌ها صرفاً پیام‌هایی هستند که تناسبی با رفتار کودک ندارند و قابل اجرا نیستند و بچه‌ها هم معمولاً متوجه این مسأله می‌شوند.

 

سمیعیان درباره اثرات مخرب تهدید بر روی تربیت و ذهن بچه‌ها اظهار داشت: تهدید کردن روش مناسبی برای کنترل رفتار نامطلوب بچه‌ها نیست و اتفاقاً خودش باعث تشدید نافرمانی‌ها و لجبازی‌ها می‌شود.

 

وی افزود: ممکن  تهدید رفتار نادرست بچه‌ها را متوقف کند، اما باعث اصلاح رفتار آن‌ها نمی‌شود، در واقع بچه‌ها صرفاٌ به دلیل ترسی که تهدید ایجاد می‌کند در لحظه رفتار نادرست خود را متوقف می‌کنند، اما از پایه اصلاحی رخ نمی‌دهد و رفتار درست جایگزین نمی‌شود.

 

این درمانگر تخصصی کودک و نوجوان با بیان اینکه مهم‌ترین اثر مخرب تهدید از بین رفتن اعتبار والدین در ذهن بچه هاست، گفت: والدین با تهدید کردن اقتدار و اعتبار خودشان را از دست می‌دهند، چرا که وقتی تهدیدی امکان اجرا نداشته باشد کودک دیگر توجهی به آن ندارد.

 

هیچ کس کودک دو ساله خود را در خانه تنها نمی‌گذارد یا به دلیل غذا نخوردن بچه از خانه نمی‌رود، والدین با این نوع تهدید صرفاً اعتبار خودشان را از دست می‌دهند و در نهایت اگر بخواهند تکنیک‌های درست را هم انجام دهد دیگر اثرگذاری مطلوبی روی کودک نخواهد داشت.

 

وی با اشاره به استفاده از پیامد‌های رفتار کودک به جای تهدید گفت: استفاده از «پیامد» در واقع کلامی است که ما به کودک در مورد نتیجه رفتار بد او می‌گوییم نه اینکه کودک را بد جلوه دهیم، در این روش شخصیت خود را نشانه نمی‌گیریم بلکه به او می‌گوییم که بازتاب رفتار و انتخاب اشتباه او در لحظه چه می‌تواند باشد.

 

استفاده از پیامد‌ها به جای تهدید بسیار اثربخش‌تر خواهد بود چرا که متناسب با رفتار اشتباه کودک انتخاب شده، دوستانه است و از همه مهم‌تر قاطعیت دارد، در واقع ما با این روش هم به شخصیت خودمان احترام می‌گذاریم و اقتدارمان حفظ می‌شود و هم به شخصیت کودک توجه کرده ایم.

 

سمیعیان با بیان اینکه این روش معمولاً اثر اصلاحی و بازدارندگی دارد، گفت: پیامد‌ها باعث اصلاح انگیزه‌های درونی کودک می‌شوند در نتیجه هر چقدر به سمتی برویم که از پیامد‌ها استفاده کنیم نتیجه بخش‌تر خواهد بود.

 

مثل اینکه به کودک بگوییم «اگر تا دو ساعت دیگر اتاقت را مرتب نکنی سهم تماشای تلویزیون امروزت را از دست می‌دهی»، این جمله برای یک روز و یک رفتار اشتباه کودک است که از قبل هم به او اطلاع داده ایم، بنابراین کودک می‌داند بای چه کار کند، فرصت اصلاح رفتار دارد و می‌تواند یک رفتار جایگزین را انتخاب کند، در عین حال تلویزیون دیدن چیزی است که او دوست دارد و می‌تواند او را برای انجام کاری که مطابق میل اش نیست ترغیب کند.

 

وی تأکید کرد: در واقع با این روش انتخابگری کودک هم تقویت می‌شود، انتخاب می‌کند که می‌خواهد امروز تلویزیون تماشا کند یا نه؟ شاید برخی از بچه‌ها انتخاب شان این باشد که اتاق شان را مرتب نکنند و در ازای آن از تلویزیون محروم شوند، این نتیجه انتخاب خودشان است، اما از سوی والدین یک هشدار بیهوده و غیرعملی نبوده است.

 

این روانشناس کودک و نوجوان با بیان اینکه گاهی اوقات هم کودکان مسیر لجبازی را در پیش می‌گیرند، گفت: ما به عنوان والدین آگاه باید بدانیم که در چنین شرایطی ابتدا علت را مشخص کنیم، چرا کودک من لجبازی می‌کند؟ گاهی نیاز‌های اولیه همچون خواب یا غذا باعث شروع و تشدید لجبازی می‌شود.

 

نکته بعد این است که من به عنوان والد وقتی علت را بفهمم وارد بازی جنگ در جنگ با فرزندم نمی‌شوم، چون لجبازی اش را تشدید می‌کند و در نتیجه قدرت مهار او از دستم خارج می‌شود، ضمن اینکه کودک دیگر نمی‌تواند رفتار درستی را جایگزین لجبازی هایش کند.

 

وی ادامه داد: هنگام لجبازی کودکان باید این نکته رو در نظر داشته باشیم که سنین ۲ تا ۳ سالگی سن شروع لجبازی و سن طبیعی لجبازی از لحاظ نمودار رشد است، به همین دلیل والدین بیشتر باید رفتار‌های خود را کنترل کنند تا به سمت لجبازی پیش نرود نه اینکه از کودک چنین انتظاری داشته باشند.

 

اما در صورتی که یک کودک ۶ ساله لجباز داریم باید بدانیم که این رفتار قطعاً نتیجه سوء رفتار‌هایی است که از قبل هم از سوی والدین و هم از سوی کودک وجود داشته و باعث شده کودک در ۶ سالگی لجبازی‌های شدیدتری داشته باشد.

 

وی تأکید کرد: در لجبازی استفاده از روش «پیامد» که پیش از این در مورد آن صحبت کردیم و  همچنین کنترل رفتار می‌تواند کمک کننده باشد، ما در این زمینه باید از پیامد‌های درستی همچون جریمه یا محروم سازی استفاده کنیم.

 

سمیعیان با اشاره به اینکه حذف چرخه لجبازی می‌تواند رفتار‌های درست را جایگزین رفتار اشتباه کودک کند، گفت: ما نباید «اگر»‌های پیامدی را تهدید تلقی کنیم، چون که علاوه بر قابلیت اجرایی متناسب با رفتار کودک در نظر گرفته می‌شوند در حالی که تهدید امری غیر واقعی، غیر قابل اجرا و نامتناسب را رفتار کودک است.

 

وی در ادامه در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان رفتار جایگزین مناسب را به کودک معرفی کرد، گفت: ما باید بلافاصله بعد از اینکه رفتار درستی از کودک سر می‌زند، او را تشویق کنیم.

 

هر چقدر این تشویق بیشتر باشد کودک به انجام رفتار‌های درست ترغیب می‌شود، ضمن اینکه باید گفت و گوی مثبت باکودک را در دستور کار خود قرار دهیم، از روش حل مسأله استفاده کنیم و به او بگوییم که در هر موقعیت چه رفتاری می‌تواند درست باشد.

 

این درمانگر تخصصی کودک و نوجوان تصریح کرد: بنابراین تشویق کودک و ترغیب او به انجام کار درست می‌تواند آغازی برای کمک به کودک باشد، شاید ما در همان لحظه نتوانیم رفتار جایگزین را به او نشان دهیم، اما با این کار کودک در موقعیت‌های بعدی ترجیح می‌دهد کار درست را انجام داده و تشویق شود.

 

وی ادامه داد: والدین باید در گفتگو‌های مثبت با فرزند خود انتظارات شان را بیان کنند، مثل اینکه  «من انتظار دارم شما شب‌ها اتاقت رو مرتب کنی» یا  «من از شما انتظار دارم در طول روز تکالیفت را انجام دهی تا شب به موقع بخوابی» یا «قانون خانه ما این است که شما روزی ۲ ساعت از تلویزیون استفاده کنی»، این‌ها نمونه‌ای از رفتار‌ها و گفتگو‌های مثبت محسوب می‌شود.

 

سمیعیان با اشاره به اینکه رفتار متقابل پدر و مادر  می‌تواند در این زمینه اثرگذار باشد، گفت: والدین باید با یکدیگر هماهنگ بوده و تا جای ممکن از رفتار‌های درست استفاده کنند، چرا که این امر می‌تواند میزان لجبازی در کودکان را کاهش دهد، در واقع هرچقدر که والدین با تکنیک‌های فرزند پروری بیشتر آشنا باشند و تنش در محیط خانه را کنترل کنند، قطعاً اثرات مطلوب آن را در رفتار کودک خود خواهند دید.

 

گاهی بچه‌ها از نوع رابطه پدرو مادر لجبازی را یاد می‌گیرند، همیشه بزرگترین الگوی بچه‌ها پدر و مادرشان هستند و خیلی اوقات این فرزندان هستند که والدین خود را تهدید می‌کنند و با همین کار باج گیری را یاد می‌گیرند.

 

والدینی که در ارتباط متقابل خودشان یا با کودک لجبازی می‌کنند باعث می‌شوند کودک رفتار‌های مشابه را یاد بگیرد و از آن‌ها استفاده کند، متأسفانه ریشه لجبازی کودکان در بسیاری از خانواده‌ها تنش‌های میان والدین و نحوه تعاملات رفتاری و کلامی آن‌ها با یکدیگر است.