فرصتها و چالشهای آموزش و پرورش در بحران کرونا
- روزنامه همشهری نوشت: سال تحصیلی عجیب و غریب ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با برگزاری آخرین امتحان دانشآموزان پایه دوازدهم متوسطه روز گذشته به نقطه پایان رسید. سالی که پر بود از استثناها، اولینها و تجربههای تازه و دست اول. سالی که شروعش در اوج کرونا بود و پایانش هم با اپیدمی کرونا عجین شد. ۹ماه تحصیلی که اکثریت دانشآموزان در شهرهای بزرگ حتی یک روز هم به مدرسه نرفتند و در شهرهای کوچک و روستاها هم اگر کلاسی برگزار شد با استرس و اضطراب بالای ناشی از افزایش بیماری همراه بود. سالی که در آن همه کلیشهها از مدرسه، دانشآموز، معلم و کلاس درس برای نخستین بار در تاریخ صد و اندی ساله آموزشوپرورش شکسته و قالبهای نو و جدیدی در فضای آموزشی کشور ترسیم شد.
اینترنت بهجای مدرسه
مهمترین ویژگی سال تحصیلی که روز گذشته به پایان رسید، جایگزینی بلامنازع اینترنت بهجای فضای فیزیکی مدرسه بود. دانشآموزان و والدین آنها، معلمان و مدیران وزارتخانه در جبری که کرونا باعث و بانی آن بود، تن به تغییر موقعیت داده و از ساختار و تعاریف رسمی و همیشگی مدرسه خارج شدند و فضای جدیدی را برای تدریس و تحصیل تجربه کردند.
اینترنت که پیش از این از سوی مدیران ارشد وزارت آموزشوپرورش تهدیدی برای امنیت روانی و اخلاقی دانشآموزان به شمار میرفت، در عرض چند هفته بهسرعت تبدیل به بستر اصلی آموزش عمومی کشور شد و مدیران ارشد وزارتخانه برای نخستین بار در تاریخ آموزشوپرورش تن به ایجاد یک سامانه سراسری برای آموزش از راه دور و مجازی دادند. سامانه شاد که از ابتدای راهاندازی، حرف و حدیثهای زیادی درباره آن بود و منتقدان جدی در بدنه کارشناسی کشور داشت، توانست به مرور جایگزین تمام اپلیکیشنهای غیررسمی آموزشی شود و راه خودش را در بدنه مدارس باز کند؛ سامانهای که حالا بهگفته مدیران وزارتخانه، نزدیک به ۱۲ میلیون دانشآموز از سراسر کشور عضو آن هستند و از بزرگترین سامانههای آموزش مجازی ایران به شمار میآید.
علیرضا کاظمی، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزشوپرورش در اینباره گفت: بیاغراق نیست اگر بگویم که یکی از بزرگترین محصولات و دستاوردهای دوران کرونا در جمهوری اسلامی ایران، ورود آموزشوپرورش به فضای مجازی بود. این بیماری باعث شد وزارتخانه تحت اجبار به سمت این فضا برود و زیرساختهای نرمافزاری و سختافزاری خود را جهت ورود ۱۵ میلیون معلم و دانشآموز بهروز و کارآمد کند.
او افزود: قبول دارم که پیش از این در سطح بالای وزارتخانه تلاش زیادی میشد که دانشآموزان از موبایل و سایر ابزارهای هوشمند دوری کنند، ولی کرونا این ساختار ذهنی را بههم ریخت و باعث شد که آموزشوپرورش برای امتداد فعالیتهای خود وارد این فضا شود که باید آن را به فال نیک گرفت.
طبق آمار رسمی وزارت آموزشوپرورش، ۱۱۰هزار و ۹۷۹مدیر، ۱۲میلیون و ۲۸۶هزار و ۱۹۳دانشآموز و ۷۰۶هزار و ۳۴۲معلم عضو شبکه شاد هستند و در این فضا سال تحصیلی را دنبال کردند.
روی تلخ آموزش مجازی
اگرچه کرونا باعث شد آموزشوپرورش بالاخره از قالبها و ساختارهای رسمی و غیرمنعطف خود خارج شود و روشهای آموزشی دیگر را هم تجربه کند، اما قسمت تلخ این داستان، خارجشدن دانشآموزان زیادی از گردونه تحصیل بود. دانشآموزانی که بهگفته وزیر آموزشوپرورش تعدادشان به ۳ میلیون نفر میرسد. «بیشتر آنها کودکان یا نوجوانانی هستند که یا به ابزار هوشمند مثل موبایل و تبلت دسترسی ندارند یا در مناطقی زندگی میکنند که اینترنت در آنجا نیست.»
البته مسئولان آموزشوپرورش میگویند که در طول سال تحصیلی تلاش کردهاند با تهیه جزوههای آموزشی برای دانشآموزان بازمانده از تحصیل، بهخصوص در مناطق محروم، استمرار آموزش زنده تلویزیونی و فرستادن معلم در خانه آن دسته از افراد که نتوانستهاند عضو سامانه شاد شوند، تا حدی این نقیصه را حل کنند، اما بهگفته مدیران آموزشوپرورش برخی از استانها، بازهم آمار دانشآموزانی که ترک تحصیل کرده یا از تحصیل بازماندهاند، زیاد است.
حسنعلی اصغری، مدیرکل آموزشوپرورش استان قزوین در اینباره گفت: ۲ هزار دانشآموز بازمانده از تحصیل در سطح این استان حضور دارند که یک هزار و ۲۲۷ نفر در مقطع متوسطه و ۷۷۳نفر در دوره ابتدایی هستند. ۵۲۷ نفر از دانشآموزان بازمانده از تحصیل در مقطع متوسطه باید از پایه ششم به هفتم میرفتند و ۷۰۰نفر نیز از پایه نهم به دهم، ولی هیچکدام ثبتنام نکرده بودند.
احمد اسکندرینسب، مدیرکل آموزشوپرورش استان کرمان هم آمار دانشآموزان ترکتحصیلی در مقطع اول متوسطه را ۴ هزار و۵۱۰دانشآموز عنوان کرد و گفت: ۳ هزار و ۶۷۷نفر از ۶۵هزار کودک هفتساله برای ثبتنام در مقطع اول ابتدایی به مدرسه مراجعه نکرده بودند. همچنین کورش مودت، مدیرکل آموزشوپرورش استان خوزستان، پیش از این به همشهری گفته بود که ۴هزارو۵۰۰دانشآموز در خوزستان ترکتحصیل کردهاند که بیشترین آمار متعلق به دختران است. او توضیح داده که در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ هم تقریبا تعداد ۱۱هزار دانشآموز بازمانده از تحصیل داشتیم که ۵هزارو۳۰۰نفر آنها شناسایی شدند و از این تعداد بیش از ۲۷۰۰نفر تحت پوشش قرار گرفتند و بقیه در دسترس ما نیستند.
بین استانهای کشور، خراسان رضوی بیشترین آمار ترکتحصیل را دارد. قاسمعلی خدابنده، مدیرکل آموزشوپرورش خراسان رضوی آمار ۴۰هزار دانشآموز بازمانده از تحصیل را داده و گفته بود بسیاری از آنها در مناطق محروم خراسان زندگی میکنند. مسئله بسیاری از دانشآموزانی که در دوره کرونا ترک تحصیل کردند، گرانبودن ابزار هوشمند مانند تلفن همراه، تبلت، لپتاپ و هزینههای اینترنت بود. یک گوشی ایرانی هوشمند در بازار تهران حداقل ۶ میلیون تومان قیمت دارد.
مهدیه یارعلی، کارشناس آموزشی و معلم ابتدایی، میگوید: اگر کمک پراکنده نیکوکاران و افراد دغدغهمند نبود، قطعا تعداد دانشآموزان ترک تحصیل کرده در مناطق حاشیهنشین شهرهای بزرگ، روستاها و شهرستانهای محروم تا دوبرابر آمار فعلی افزایش مییافت. وضعیت معلمان هم در این زمینه بهتر از دانشآموزان نبود. معلمان هم هزینههای زیادی دادند. واقعیت این است که آموزشوپرورش وظیفه داشت که ابزار هوشمند را برای تدریس در اختیار همه معلمان قرار دهد، اما نهتنها این کار را نکرد، بلکه باعث شد آنها در این وضعیت اقتصادی سخت، هزینههای گزافی را برای تهیه موبایل یا تبلت از جیب خود بپردازند تا آموزش رسمی کشور عقب نیفتد.
امتحانات، دعوای ناتمام والدین و مدارس
حضوریکردن کلاسهای درس در برخی از بازههای زمانی که شیوع کرونا افت میکرد و برگزاری امتحانات بهصورت حضوری از مهمترین و اساسیترین موضوعات مورد اختلاف دانشآموزان و والدینشان با مسئولان آموزشوپرورش در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ بود.
دو موضوعی که در یکی، حرف دانشآموزان و والدین به کرسی نشست و در موضوع دیگر، مسئولان آموزشوپرورش موفق به اعمال نظرشان شدند. در موضوع بازگشایی مقطعی مدارس، وزیر آموزشوپرورش چندباری تلاش کرد که دانشآموزان را وادار به حضور در مدرسه کند. ابتدای سال تحصیلی و هفته پس از عید نوروز دوبازه زمانی بود که این تلاش از سوی محسن حاجیمیرزایی صورت گرفت، اما هر دو بینتیجه ماند. اما او و معاونانش روی برگزاری امتحانات نهایی به شکل حضوری پافشاری کردند و آن را در ستاد ملی مبارزه با کرونا به تصویب رساندند؛ اتفاقی که موج اعتراضات دانشآموزی در کل کشور را رقم زد.
قاسم جعفریان، معاون آموزشی یکی از مدارس کرمان و فعال صنفی، در اینباره گفت: جامعه با وزارت آموزشوپرورش در سالهای اخیر بر سر محتوای آموزشی و تربیتی ارائه شده در مدارس اختلافات جدی داشت که باعث کوچ بسیاری از دانشآموزان از مدارس دولتی به خصوصی شده بود، اما این اختلاف عقیده در دوره کرونا شدت بیشتری گرفت و ابعاد تازهای پیدا کرد. والدین زیادی یکصدا با هم جلوی این وزارتخانه ایستاده و مانع حضور فرزندانشان در کلاس درس شدند. این را میتوان هم به فال نیک گرفت، چون نشان از افزایش مطالبهگری خانوادهها در این حوزه است و هم میتوان از آن برداشت کرد که قدرت نظام آموزش کشور کاهش پیدا کرد. به هر سوی تمام این تجربیات جدید و بکر در این سال کرونایی رقم خورد و میتوان از آن در برنامهریزیهای آینده استفاده کرد.
سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در حالی تمام شد که چشمانداز سال تحصیلی آینده همچنان برای معلمان، دانشآموزان و والدینشان مبهم است. پرسش اساسی آنها این است که آیا سال تحصیلی بعدی هم مجازی خواهد بود؟ آیا همه مردم واکسینه شده و بچهها به مدرسه برمیگردند یا آموزش تلفیقی برای همیشه جایگزین آموزش حضوری خواهد شد؟
