چرا کرونا واکسن دارد اما ایدز نه؟

_ آنا نوشت: در طول تاریخ، بشر با بیماری‌های مختلفی روبرو بوده است که برخی از آن‌ها با انجام اقداماتی از بین رفته و برخی نیز همچنان وجود دارند. برای مثال به دنبال واکسیناسیون بسیار مؤثر و جهانی، بیماری آبله از سطح زمین ریشه‌کن شده است. همچنین به دلیل تولید و استفاده از واکسن‌های مؤثر علیه ویروس فلج اطفال، این بیماری فلج‌کننده دیگر در بسیاری از کشور‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کند. در مقطع فعلی نیز، میلیون‌ها نفر به دلیل توسعه سریع واکسن‌های مؤثر علیه ویروس COVID-۱۹ نجات یافته‌اند. اما بااین‌وجود، ۳۷ سال است که «HIV» به‌عنوان عامل ایدز کشف شده و هنوز هیچ واکسنی برای آن وجود ندارد. در ادامه مشکلات پیش روی تولید واکسن مؤثر علیه HIV را بررسی می‌کنیم.

 

رونالد دسروزیر، استاد آسیب‌شناسی و معاون پژوهشی دانشگاه میامی آزمایشگاهی دارد که در آن روی کشف ویروس میمون به نام «SIV» یا «ویروس نقص ایمنی سیمین» کار می‌کند. «SIV» در میمون‌ها نزدیک‌ترین ویروسی است که باعث «HIV» یا ویروس نقص ایمنی در انسان می‌شود. تحقیقات این محقق تاکنون در درک مکانیسم‌هایی که HIV باعث بیماری می‌شود و نیز تلاش‌های تولید واکسن بسیار مهم بوده است.

 

تلاش‌ها برای تولید واکسن HIV

 

واکسن‌ها بدون شک قوی‌ترین سلاح جامعه علیه بیماری‌های ویروسی مهم پزشکی بوده‌اند. هنگامی‌که بیماری جدید ایدز در اوایل دهه ۱۹۸۰ به جامعه جهانی سرازیر شد و ویروس عامل آن در سال‌های ۱۹۸۳ تا ۸۴ کشف شد، طبیعی بود که تصور کنید جامعه تحقیقاتی قادر به تولید واکسن برای آن باشد. مارگارت هکلر، وزیر بهداشت و خدمات انسانی ایالات‌متحده در یک کنفرانس مطبوعاتی معروف در سال ۱۹۸۴ که HIV را عامل بیماری ایدز اعلام کرد، پیش‌بینی کرد که واکسن دو سال دیگر در دسترس خواهد بود. اما اکنون ۳۷ سال گذشته است و هیچ واکسنی وجود ندارد. سرعت تولید و توزیع واکسن COVID-۱۹ فقدان واکسن HIV را در تضاد کامل قرار می‌دهد. مشکل شکست دولت یا کمبود هزینه نیست، بلکه مشکل در خود ویروس HIV نهفته است. به‌طور خاص، این مشکلات شامل تنوع بسیار سویه‌های HIV و استراتژی‌های فرار سیستم ایمنی این ویروس است.

 

بنابراین، آیا محققان باید دست از تلاش بردارند؟ خیر.  روشی که محققان در مدل‌های حیوانی در چند آزمایشگاه روی آن تلاش می‌کنند،  استفاده از ویروس‌های تب‌خال به‌عنوان ناقل برای انتقال پروتئین‌های ویروس ایدز است. خانواده ویروس تب‌خال از گروه «پایدار» است. درواقع هنگامی‌که به ویروس تب‌خال آلوده شدید، مادام‌العمر آلوده می‌شوید؛ و پاسخ‌های ایمنی نه‌فقط به‌عنوان حافظه بلکه به‌صورت مداوم و فعال ادامه می‌یابد. بااین‌حال موفقیت این رویکرد هنوز به این بستگی خواهد داشت که چگونه می‌توان دامنه پاسخ‌های ایمنی را که می‌تواند در برابر پیچیدگی گسترده توالی‌های HIV جامعه را تحت تأثیر قرار دهد، استخراج کرد.

 

روش دیگر این است که از یک زاویه دیگر به دنبال ایمنی محافظ باشید. اگرچه اکثریت قریب به اتفاق افراد آلوده به HIV، آنتی‌بادی‌هایی با فعالیت خنثی‌سازی ضعیف و مشخص سویه تولید می‌کنند، اما برخی از افراد نادر آنتی‌بادی‌هایی با فعالیت خنثی‌سازی قوی در برابر طیف گسترده‌ای از ایزوله‌های HIV می‌سازند. این آنتی‌بادی‌ها نادر و بسیار غیرمعمول هستند، اما دانشمندان آن‌ها را در اختیار دارند. همچنین، دانشمندان اخیراً راهی برای دستیابی به سطوح محافظتی این آنتی‌بادی‌ها برای مادام‌العمر از طریق تزریق یک دوز کشف کرده‌اند. بله برای تمام زندگی! این موفقیت تنها به ناقل ویروسی بستگی دارد، ناقلی به نام ویروس مرتبط با آدنو. (ناقل‌های ویروسی ابزار‌هایی هستند که معمولاً توسط زیست شناسان مولکولی برای ارسال مواد ژنتیکی به درون سلول‌ها استفاده می‌شود). هنگامی‌که ناقل به عضله تزریق می‌شود، سلول‌های عضلانی به کارخانه‌هایی تبدیل می‌شوند که به‌طور مداوم آنتی‌بادی‌های قوی و خنثی‌کننده تولید می‌کنند. محققان آن را روی میمون‌ها آزمایش کرده‌اند و تولید مداوم برای شش سال و نیم در این حیوان را ثبت کرده‌اند.

 

 

 

اگر ساختار و عملکرد HIV همانند سایر ویروس‌های دیگر بود، شاید تاکنون واکسن آن ساخته شده بود. اما این‌گونه نیست و این ویروس همواره تغییر شکل می‌دهد. درواقع بدن برای مبارزه با این ویروس باید بتواند آن را مجدد بشناسد. هنگامی‌که این ویروس تغییر شکل می‌دهد، سیستم ایمنی بدن آن را به‌عنوان عامل بیماری تلقی نکرده به آن حمله نمی‌کند. ازاین‌رو این ویروس همواره سیستم ایمنی فرد آلوده را فریب می‌دهد.

 

بااین‌وجود مطالعات، پژوهش‌ها و تلاش‌های دانشمندان همواره جریان داشته تا بتوانند بر این ویروس تسلط پیدا کنند و واکسن آن را تولید کنند. اگرچه بیشتر مطالعات تاکنون با شکست مواجه شده، اما محققان و دانشمندان دست از تلاش برنداشته‌اند و عزم خود را برای موفقیت جزم کرده‌اند.