«تپه اشرف»، بزرگترین سایت موزه خاورمیانه

_ روزنامه ایران نوشت: «اهمیت دژ ۷ هزارساله یا همان تپه اشرف، به‌حدی است که می‌توان با آن تاریخ گمشده اصفهان را شناسایی کرد»؛ این گفته‌ای است که برای نخستین بار در سال ۸۹ در زمان کاوش روی تپه اشرف مطرح شد.

 

کهن دژ یا تپه اشرف نام کتابخانه‌ای بوده در دژی قدیمی به‌همین نام در شهر جی سپاهان یا اصفهان کنونی، در کنار پل شهرستان که در کناره شمالی زاینده‌رود واقع شده است، در این کتابخانه بزرگ کتاب‌های فراوانی نگهداری می‌شده است.

 

سارویه (تپه اشرف) در حمله اعراب به ایران ویران شد و اکنون تنها بقایای آن به‌صورت تپه‌ای برجای مانده است که به نام «تپه اشرف» معروف است، این دژ دارای دالان‌های متعددی بوده و به همین دلیل در ابتدای حمله اعراب کتاب‌های سارویه از دسترس محفوظ ماندند.

 

اکنون نشانه‌هایی در کاوش این تپه به دست آمده است که تپه اشرف را اسرارآمیز می‌کند، آنقدر اسرارآمیز که حتی سایت موزه بریتانیا اخبار مفصلی از این تپه را ترجمه کرده است و شرق‌شناسان سراسر دنیا علاقه زیادی به رمزگشایی آن دارند.

 

اما طی سال‌های اخیر آسیب‌های اساسی به این تپه وارد شده است که روند این تخریب‌ها همچنان ادامه دارد، اگرچه تپه اشرف با وسعتی در حدود ۱۲ هکتار بنیانی صخره‌ای دارد، اما تا سال‌های دهه ۱۳۳۰ خورشیدی کشاورزان منطقه روی خاک محدودی که از آوار بنا‌های تپه برجای مانده بود به کشاورزی می‌پرداختند و در عکس هوایی که در سال ۱۳۳۵ برداشته شده، آثار کرت‌بندی روی تپه به چشم می‌خورد و هنوز نیز به‌خاطر محصور نبودن تپه، باغ‌های اطراف و زمین‌های چمن کاری شده پارک مجاور بتدریج راه خود را به حاشیه تپه باز می‌کنند.

 

ساخت‌وساز واحد‌های مسکونی در حریم تپه نیز موجب تردد افراد و خودرو‌های شخصی می‌شود که بتدریج سبب آسیب‌رسانی به تپه شده‌اند. تپه اشرف در کنار راه قدیمی اصفهان – یزد قرار داشته است که این راه در سال ۱۳۷۲ خورشیدی تعریض شده و امروز به‌نام خیابان مشتاق دوم شناخته می‌شود و همین کار سبب شد که قسمت‌های گسترده‌ای از سازه‌های تاریخی بخش شمالی تپه اشرف نابود شود.

 

تپه اشرف که بازمانده‌ای از یک دژ دوران هخامنشیان است در آبان ماه سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۷۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

دکتر علیرضا جعفری زند سرپرست باستان شناسی تپه اشرف گفت: تاکنون از اشرف، یگانه تپه باستانی شهر اصفهان، آثار و بقایای با ارزشی از دوران تاریخی ایران شامل هخامنشی، سلوکی، اشکانی، ساسانی، اسلامی و سده‌های ۴ و ۵ و در نهایت ۱۲ هجری قمری کشف شده است.

 

پیش از این آثار تاریخی اصفهان را تنها با آثار دوران سلجوقی و صفوی می‎شناختند، یافته‌ها در تپه اشرف نشان داد که قدمت این شهر دست‌کم به پیش از اسلام می‌رسد و آثاری هم اولین بار از دوره اشکانی در نصف جهان کشف شد.

وی با اشاره به اهمیت بسیار بالای این تپه باستانی از لحاظ میراث تاریخی افزود: تپه اشرف که در قلب شهر قرار گرفته است دارای غنای بسیار زیاد فرهنگی و تاریخی بوده و می‌توان گفت از پتانسیل بالایی برخوردار است که میراث و تاریخ نهفته اصفهان در آن جای دارد. از سال ۱۳۸۹ کار اکتشاف روی تپه اشرف را آغاز کردم و این اکتشافات در هفت فصل انجام گرفته است، اما متأسفانه به‌دلیل وجود مشکلات مالی بین این ۷ فصل کاوش، فاصله زیادی افتاده است. در فصل ۷ کاوش که در سال‌جاری صورت گرفت آثار باستانی بسیاری را توانستیم کشف کنیم که به جرأت می‌توان گفت تاریخچه گمشده اصفهان را پیدا کرده‌ایم.

 

وی با بیان اینکه تاریخ نهفته در قلب این تپه خود انقلابی در یافته‌های تاریخی این خطه و کشور است، اظهار داشت: طی این سال‌ها که به کار کاوش در این تپه مشغول بوده‌ایم به یافته‌هایی دست پیدا کرده ایم که هر کدام یک پیشینه تاریخی باارزشی را با خود دارد که همین باعث شد برای ساماندهی این تپه که در وسط شهر و در معرض آسیب قرار گرفته است به ارگان‌های مختلف از جمله شهرداری تقاضا ارائه دهم که در نهایت چند روز پیش در این خصوص با شهرداری اصفهان تفاهمنامه‌ای برای ساماندهی این تپه امضا شد. از آنجایی که ساماندهی این تپه با توجه به بودجه محدود میراث فرهنگی امکان پذیر نبود، شهرداری با امضای این تفاهمنامه در مسیر ساماندهی این منطقه تاریخی همراهی خواهد کرد.

 

این باستان شناس با تأکید بر اینکه تمام تلاش میراث فرهنگی، تبدیل این منطقه به سایت موزه است خاطرنشان کرد: در صورت ساماندهی و تبدیل این منطقه به سایت موزه، این سایت به لحاظ غنای تاریخی می‌تواند برترین سایت موزه در خاورمیانه باشد که برای محقق شدن این اتفاق تمام تلاش خود را خواهیم کرد. ضمن اینکه با ساماندهی و تبدیل شدن آن به سایت موزه می‌تواند به ثبت جهانی برسد.

 

جعفری زند به اکتشافات این تپه تاریخی اشاره کرد و افزود: طی ۷ فصل کاوش در این تپه به آثاردوره هخامنشیان، سلوکی، اشکانیان و ساسانیان دست پیدا کردیم که از آن جمله به کشف گورستان اشکانیان، کارگاه‌های فلزکاری، قلعه باستانی دوره ساسانیان در شمال تپه و کاخ اشرف افغان در فصل ۵ کاوش می‌توان اشاره کرد.

 

وی با بیان اینکه تاکنون اکتشافات تاریخی در اصفهان بیشتر به دوره اسلامی باز می‌گردد، عنوان کرد: تاکنون بیشتر اکتشافات در اصفهان مربوط به دوره اسلامی بوده و پیشینه قبل از آن که بسیار حائز اهمیت است در این خطه چندان کشف نشده و در ابهام بود، اما با کاوش‌های انجام گرفته در این تپه دری به روی پیشینه و تاریخ گذشته این خطه باز شده است که نه تنها برای اصفهان و کشور بلکه برای کل جهان حائز اهمیت است تا جایی که بحث کاوش‌ها در این تپه در رسانه‌های جهانی بازتاب گسترده‌ای داشته است.

 

این مسئول با بیان اینکه ساماندهی و تبدیل این منطقه تاریخی نه تنها تحول عظیمی را درتاریخ اصفهان رقم خواهد زد بلکه به‌عنوان مرکز گردشگری نیز می‌تواند جذابیت داشته باشد، تصریح کرد:یکی از اهداف این تفاهمنامه که بین میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان به امضا رسید، ایجاد سایتی است که می‌تواند با توجه به قرار گرفتن آن در نزدیکی زاینده رود و قلب شهر، به‌عنوان مرکز گردشگری به حساب بیاید که خود در جذب توریست و اقتصاد گردشگری می‌تواند نقش داشته باشد.

 

جعفری زند در پاسخ به این سؤال که ازحفاری‌های غیر مجاز در این تپه چگونه جلوگیری خواهد شد، گفت: با توجه به اینکه تپه در قلب شهر و در محل رفت و آمد شهروندان است و تردد بسیاری در طول روز انجام می‌شود انتظار می‌رفت که حفاری غیر مجازی صورت نگیرد، اما ما شاهد هستیم که متأسفانه این اتفاق افتاده  و تخریب و آسیب به این فضا زده شده است که برای همین قرار است بر اساس تفاهمنامه هر چه زودتر این منطقه ساماندهی شود. اما نکته حائز اهمیت و مهمی که شاید بیشتر از حفاری‌های غیر مجاز می‌تواند به این تپه آسیب بزند، وجود تأسیسات شهری از جمله لوله‌های آب، برق، گاز و... در این فضا است که به مراتب آسیب آن چند برابر حفاری غیر مجاز است چرا که به طور مثال اگر آبیاری فضای سبز در این منطقه انجام گیرد به این خاک‌ها نفوذ پیدا کرده یا یکی از لوله‌های تأسیسات شهری دچار ترکیدگی  شود قطعاً خسارت جبران‌ناپذیری به تاریخ این خطه و حتی پیشینه کشور خواهد زد که ضروری است در این خصوص اقدامات لازم انجام شود.