«عنبران» با زنان بافنده گلیم در فهرست ملی ثبت شد

_ روزنامه ایران نوشت: عنبران را مهد گلیم بافی در استان اردبیل می‌دانند. این شهر رتبه سوم تولید گلیم در کشور را دارد. شهر ملی گلیم بافی است. میراث فرهنگی استان به‌دنبال ثبت جهانی این شهر و روستای عنبران است. روستای عنبران نیز با ۷۰۰ بافنده در فهرست ملی به‌عنوان روستای گلیم بافی ثبت است. تار و پود این صنعت را ۴۰۰۰ هنرمند اردبیلی می‌بافند که اکثریت آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند. دست بافته‌های گلیم باف‌های اردبیلی مشتریانی در آسیا و اروپا دارد.

 

در میان گلیم بافان شمال غرب کشور و راسته بازار نخ فروشان و صنایع دستی کمتر کسی است که او را نشناسد. همانند نامش از شهرت خاصی در بین زنان و دختران استان‌های اردبیل و گیلان برخوردار است و مقتدرانه تلاش کرد تا این هنر گستردنی را که به قول خودش از مادر خدا بیامرزش آموخته بود، ماندگار نگهدارد. همپای زنان روستا پای دار نشست و با ذوق و ظرافت فراوان رج به رج و رنگ به رنگ نخ‌ها را از لا‌به‌لای تارو پود‌ها گذراند. بی‌هیچ چشم داشتی تمام تجربیاتش را در اختیار علاقه‌مندان به این هنر اصیل ایرانی قرار داد. حتی برای آنکه زحمت‌های زنان و دختران دیارش بی‌نتیجه نماند از این شهر به آن شهر سفر کرد تا بتواند دست بافته‌هایشان را با قیمت مناسب برایشان بفروشد و با تهیه نخ و مواد اولیه گلیم بافی آن‌ها را تشویق کرد تا بیشتر از گذشته به این هنر ارزشمند روی آورند.

 

شهره بانوی مقتدر عنبران ۴۸ ساله از هنرمندان روستای عنبران است. تلاش او در ثبت ملی روستا به‌عنوان روستای ملی گلیم بافی ایران بی‌تأثیر نبوده است. او می‌گوید: «از ۹ سالگی گلیم بافی را از مادر خدا بیامرزم یاد گرفتم.»

شهره بانو هم اکنون در کنار همسرش در روستا با برپایی فروشگاهی همه وسایل مورد نیاز گلیم بافی را در اختیار مردمان روستا قرار می‌دهد. دست بافته‌های آن‌ها را نیز به سایر فروشگاه‌های صنایع دستی در کشور فرستاده و از این طریق محل درآمدی برای آن‌ها دست و پا کرده است. سال‌ها پیش زمانی که نوعروس بود، پای به روستا گذاشت و به علاقه‌مندان این هنر گلیم بافی آموزش داد. تا اینکه آوازه‌اش همه جا پیچید و خیلی زود از برخی شهر و روستا‌های اطراف و حتی آن سوی مرز‌ها هنرجو جذب کرد.

 

او می‌گوید: «وقتی که به روستا آمدم خاله‌ام و حدود ۲۰۰ نفر از زنان و دختران بودند که گلیم بافی می‌کردند. در ساعات بیکاری‌ام گلیم بافی می‌کردم و به خیلی از زنان و دختران روستا و همچنین شهر و روستا‌های اطراف گلیم بافی آموزش دادم. حتی چند نفری از زنان ازبکستانی هم از هنرجویانم بودند. کم‌کم شور و شوق عجیبی در بین اهالی روستا برای یاد‌گیری گلیم بافی ایجاد شد. هرکسی که این هنر را می‌دانست به دیگران و حتی دختران و شوهران شان آموزش می‌دادند. در این میان هم ساکنان شهر و روستا‌های اطراف که از هنر زنان و دختران روستای ما خبر داشتند هر از گاهی می‌آمدند و از ما گلیم می‌خریدند. عده‌ای دیگر هم که از قدیم به روستای ما رفت و آمد داشتند مثل همیشه برایمان نخ و وسایل گلیم بافی می‌آوردند، اما کفاف همه ما را نمی‌داد. حتی بسیاری از دست بافته هایمان نیز روی دستمان مانده بود و مشتری آنچنانی نداشتیم؛ بنابراین من و همسرم دست به کار شدیم و به هر سفری که می‌رفتیم گلیم‌هایی را که من و سایر زنان روستا بافته بودیم با خود می‌بردیم و به فروشگاه‌های صنایع دستی و مردم آن شهر می‌فروختیم و پول هر گلیم را به صاحبش می‌دادیم. همین باعث شد خیلی از شهر‌ها با گلیم روستای عنبران آشنا شده و مشتری دائمی‌مان شوند. همچنین از شهر‌هایی هم مثل تبریز، اصفهان و کاشان که نخ چله و نخ بافت مرغوب داشتند برای مردم روستا نخ و وسایل مورد نیازشان را می‌خریدیم.»

 

شهره بانو با بیان اینکه مشکل عمده بافندگان در روستا گرانی نخ و نخ چله است، درباره نحوه دریافت سفارش  گلیم بافی می‌گوید: «در روستا ۷۰۰ بافنده داریم که حدود ۵۰۰ نفر آن‌ها با من کار می‌کنند. یعنی یا سفارشی را که من از طریق مشتریانم و فضای مجازی دریافت کرده‌ام در اختیار بافنده‌ها قرار می‌دهم یا خود آن‌ها سفارش مشتریان خاص خودشان را قبول می‌کنند. البته با توجه به وضعیت کرونا مشتریانمان خیلی کمتر شده است. در سابق تا روزی ۵۰ سفارش داشتیم، اما الان کمتر قبول می‌کنیم، چون پرز‌های پشم بافنده‌ها را اذیت می‌کند.»

 

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا، نیز در خصوص چگونگی انتخاب روستای عنبران به‌عنوان روستای ملی گلیم بافی ایران می‌گوید: «عنبران محله از نظر گلیم بافی در استان گیلان شهرت بالایی دارد. کمتر خانه‌ای را می‌توان یافت که دار گلیم در آن برپا نشده و زن یا مرد هنرمندی پای آن مشغول نقش آفرینی و هنرنمایی نباشد.»

 

پردل امیری نژاد: «مردمان عنبران افرادی سخت کوش، کاری و زرنگ هستند و پیش از این به صنعت سفالگری و ساخت ظروف سفالی اشتغال داشتند. تا چند سال پیش مردم آستارا از گلدان‌های سفالی این روستا که به آن منقل می‌گفتند در ایوان و حیاط منازل خود و از ظروفی به‌نام چولمک برای تهیه ماهی پلو در مطبخ‌ها استفاده می‌کردند. البته هنوز هم هستند افرادی که از این راه و سایر هنر‌های دستی از جمله بافته‌های سنتی، نازک کاری روی چوب و خراطی امرار معاش می‌کنند، اما عمده مردمان این روستا گلیم باف هستند.» وی با بیان‌اینکه ثبت ملی روستای عنبران در برندسازی گلیم مرغوب آن تأثیر بسزایی خواهد داشت، می‌افزاید: «بنابراین تمام هدف و برنامه‌های ما ثبت جهانی این روستا به‌عنوان روستای ملی گلیم بافی ایران در آینده نزدیک است.»

 

امیری‌نژاد همچنین گرانی نخ چله و تأمین مواد اولیه و بازار فروش صنایع دستی به‌دلیل تحریم‌ها و بیماری کرونا را از عمده‌ترین مشکلات گلیم بافان روستای عنبران و سایر هنرمندان استان عنوان کرد می‌گوید: «در قدیم گلیم به‌عنوان یک کالای کاربردی بود، اما در حال حاضر این هنر تا حدودی از رونق افتاده و اکثر مردم برای تزئینات خانه‌هایشان ازآن استفاده می‌کنند؛ لذا برای برون رفت از این وضعیت باید از این هنر در فرآوری‌های دیگر همانند کیف و کوله و کفش و... استفاده کرد تا بتوانیم بازاریابی خوبی داشته باشیم. در واقع باید دیدگاهمان به گلیم بافی اقتصادی باشد.»

 

به‌گفته وی، «در روستای عنبران بیش از ۵۰ نفر بیمه هستند. اما با تفاهمنامه چهارجانبه‌ای که با اداره کل میراث فرهنگی با بیمه صندوق کشاورزی و بیمه سلامت و بیمه حافظ امضا شده، در تلاشیم که هنرمندانمان را به سمت بیمه روستایی و عشایری سوق دهیم. چرا که بیمه شوندگان علاوه بر مستمری بگیری می‌توانند از مزایای دفترچه سلامت ایرانیان و بیمه تکمیلی استفاده کنند. در واقع با پرداخت مبلغ اندک می‌توانند همه این خدمات را یکجا دریافت کنند.»

 

اما از روستای عنبران که بگذریم شهر عنبران نیز به‌عنوان شهر ملی گلیم بافی ایران نیز معرفی شد. عنبران بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت دارد در هفت کیلومتری نمین از توابع اردبیل و در مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد.

 

اکبر بهنام جو، استاندار اردبیل ثبت شهر عنبران به‌عنوان شهر ملی گلیم را نتیجه تلاش و پیگیری‌های مدیرکل و متولیان امر در اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان می‌داند و می‌گوید: «در شهر مرزی عنبران از توابع شهرستان نمین زنان و دختران منطقه سالانه بیش از ۱۲۰ هزار مترمربع گلیم تولید می‌کنند.۴۰۰۰ تولیدکننده، هشت تعاونی و یک اتحادیه گلیم‌بافی همراه با نمایشگاه دائمی صنایع‌دستی و مرکز آموزشی در این منطقه فعالیت می‌کنند که این یک ظرفیت عظیم به‌شمار می‌رود.»

 

فروغ شفاهی ۳۳ ساله یکی از هنرمندان شهر عنبران می‌گوید: «من نیز همانند سایر دختران این شهر از ۹ سالگی گلیم بافی را از مادرم آموختم. در شهر عنبران بیش از ۱۵۰۰ نفر که عموماً دختران و زنان ۹ تا ۷۰ ساله اند گلیم می‌بافند. البته برخی از مردان هم به این هنر اشتغال دارند، اما اکثر آن‌ها ضمن انجام کار‌های روزمره‌شان در کار خرید و فروش گلیم و نخ و وسایل گلیم بافی هستند.»

 

وی با بیان اینکه اکثر فروشگاه‌های صنایع دستی در کشور بخصوص زنجان از طرفداران گلیم بافته‌های ما هستند، می‌افزاید: «مشتریانمان شاید گلیم‌های ما را با قیمت کمی خریداری کنند، اما خدا رو شکر می‌کنیم و راضی هستیم. بخصوص اینکه هم اکنون شهر ما به‌عنوان شهر ملی گلیم بافی معرفی شده است.»

 

همچنین مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل که شهر عنبران را مهد تولید گلیم در استان و دارای رتبه سوم تولید گلیم بافی در کشور می‌داند با بیان اینکه بیش از ۴۰۰۰ هنرمند در تولید گلیم در اردبیل فعالیت دارند، می‌گوید: «سالانه ۹۰ تا ۱۲۰ هزار متر مربع گلیم در شهر عنبران تولید می‌شود و گلیم این شهر زیبا دارای ۶۵ نشان مرغوبیت و ۴ نشان بین‌المللی کیفیت از یونسکو است.»

 

نادر فلاحی ارزش ریالی صادرات گلیم از استان اردبیل را نزدیک به ۴۰ میلیارد ریال در سال اعلام کرد و مقصد صادرات این دست بافت از این استان را کشور‌های اروپایی و آسیایی دانسته و می‌افزاید: «۳۰ درصد گلیم تولیدی شهر عنبران که دارای نقوش و اشکال منحصر به فرد است، صادر و ۷۰درصد در بازار‌های داخلی عرضه می‌شود. شهر عنبران به علت اشتهار به تولید گلیم، با پیگیری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به‌عنوان شهر ملی گلیم در ایران ثبت شده است.»