مازوت چه تاثیری بر محیط زیست و سلامت افراد دارد؟

_ آنا نوشت: مازوت نوعی نفت کوره محسوب می‌شود که کیفیت پایین دارد و در نیروگاه‌های حرارتی و موارد مشابه از آن استفاده می‌شود. در اروپا و ایالات متحده از مازوت استفاده نمی‌کنند بلکه ترکیب آن را می‌شکنند و به گازوئیل تبدیل می‌کنند. البته در گذشته، مازوت برای گرم کردن خانه‌ها در شوروی سابق و شرق دور مورد استفاده قرار می‌گرفت چراکه آن‌ها تجهیزات لازم برای تبدیل مازوت به سایر محصولات پتروشیمی را نداشتند.

 

مازوت یکی از فرآورد‌های نفت خام است که به نوعی نفت کوره محسوب می‌شود و ویسکوزیته بالایی دارد؛ به همین جهت پمپ کردن آن به تجهیزات خاصی نیازمند است. همچنین مازوت به طور معمول حاوی مقادیری با درصد‌های مختلف از گوگرد است. علاوه بر این، به طور معمول در حمل و نقل از مازوت به عنوان سوخت استفاده می‌شود و به آن «نفت کثیف» (Dirty Oil) می‌گویند.

 

مازوت را می‌توان از جمله ترکیب‌های نفت خام به شمار آورد که حاصل تقطیر جزء به جزء آن به هنگام پالایش نفت خام است و بعد از تبخیر بنزین و سایر فرآورده‌های سبک‌تر، از نفت خام بدست می‌آید.

 

عطف به اینکه مازوت یکی از فرآورد‌های نفت خام است و علاوه بر آن بار گوگرد دارد، برای محیط‌زیست و سلامت انسان بسیار خطرناک محسوب می‌شود. از آنجایی که  برای گرم شدن بویلر‌ها در نیروگاه‌های حرارتی از مازوت استفاده می‌شود، اما ورود این سوخت و سایر نفت‌های کوره به محیط زیست آثار مختلفی را به همراه دارد. نفت‌های کوره همچون مازوت از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌اند و هریک نوعی مخلوط متفاوت از دیگری به شمار می‌آید. زمانی که این مواد به خاک یا آب‌های سطحی می‌رسند، بخشی از آن‌ها تبخیر می‌شوند. برخی دیگر نیز به دلیل نشتی مخازن نگهداری آن‌ها در آب و خاک حل خواهند شد.  

 

مواد شیمیایی تبخیر شده می‌توانند در اثر تابش نور خورشید به ترکیبات دیگری شکسته شوند. این اتفاق در اثر فعالیت‌های قارچ‌ها و باکتری‌های داخل آب یا خاک نیز صورت می‌گیرد. همچنین این مواد شیمیایی که در خاک و محیط‌های دیگر وجود دارند می‌توانند تا بیش از یک دهه در محیط زیست باقی بمانند.

 

در حال حاضر  انسان به روش‌های مختلفی در معرض فرآورده‌های نفتی از جمله نفت کوره و مازوت قرار می‌گیرد. محتمل‌ترین حالت زمانی است که برای گرم‌کردن خانه‌ها از نفت سفید استفاده شود، اقدامی که در گذشته بسیار رواج داشته است. علاوه بر این، از نفت سفید و سایر ترکیبات نفتی به عنوان حلال و پاک‌کننده نیز بهره می‌گیرند؛ بنابراین در صورت ذخیره و نگهداری این مواد در منزل و تبخیر آن‌ها، احتمال تماس آن‌ها با پوست بسیار زیاد است. علاوه بر این، وجود نیروگاه‌های حرارتی در نزدیکی شهر‌ها و استفاده از مازوت در آن‌ها سبب قرارگرفتن انسان در معرض ترکیبات حاصل از سوختن ناقص این فرآورده‌ها خواهد شد.

 

نکته حائز اهمیت این است که مازوت و سایر سوخت‌ها از طریق تنفس یا مصرف آب و غذای آلوده و همچنین به هنگام تماس پوست با این مواد، وارد بدن می‌شوند. همچنین اگر محل کار یا زندگی شهروندان در نزدیکی کارخانه‌ها و نیروگاه‌هایی قرار داشته باشد که از این سوخت استفاده می‌کنند، مازوت و سایر سوخت‌ها وارد بدن می‌شوند. اما این مواد چه تأثیری بر سلامت افراد می‌گذارد؟

 

در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی حاوی گوگرد همچون مازوت، ترکیباتی سمی موسوم به SOx منتشر می‌شوند که اکثر آن را دی‌اکسید گوگرد (SO ۲)  تشکیل می‌دهد. دی‌اکسید گوگرد، گازی سمی است که برای سلامتی ضرر دارد. این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از ‎۵۰۰ ppb برسد، بوی بدی را در فضا منتشر می‌کند، که در این سطح، کشنده است.

 

البته این گاز در غلظت‌های پایین‌تر، درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، قرمزی چشم و افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی را به همراه دارد. به طور کلی، غلظت معمول این گاز در اتمسفر کمتر از ۱۰ ppb است، که در این غلظت اثر مخربی بر سلامتی نخواهد داشت.

 

یکی دیگر از مضرات سوزاندن مازوت و سایر سوخت‌های گوگردی، تشکیل سولفات‌ها و نیترات‌ها به شکل آئروسل یا ذرات بسیار ریز هوا است که «ذرات معلق» (Particulate Matter) موجود در هوا را سبب می‌شوند. این ذرات معلق با تشدید آلودگی هوا خطر آسم و حملات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهند.

 

همچنین سوزاندن مازوت از منبع انتشار آن فراتر می‌رود و در این حالت اکسید‌های گوگرد به دلیل واکنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسید تبدیل می‌شوند. این آئروسل‌های اسیدی تحت شرایط خاص هواشناسی به باران اسیدی، برف و مه تبدیل خواهند شد. زمانی که آلودگی هوا ناشی از عملکرد و فعالیت‌های انسانی نباشد، pH باران‌های اسیدی در حدود ۵/۵ خواهد بود که این میزان خاصیت اسیدی به دلیل وجود کربنیک اسید حاصل از واکنش بخار آب با دی‌اکسید کربن است.

 

این باران‌های اسیدی اثرات مخرب دیگری نیز بر جای می‌گذارند که از میان آن‌ها می‌توان به حل شدن فلزات سنگین در باران‌های اسیدی اشاره کرد. همچنین خاک‌ها نیز دیگر توانایی نگه‌داشتن ریشه درختان را نخواهند داشت. در نتیجه با فرسایش خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی، احتمال بروز سیل افزایش پیدا می‌کند.