۲۰ میلیون نفر در آستانه حذف یارانه/ یارانهها چقدر هزینه دارد؟
- روزنامه اعتماد نوشت: سخنگوی سازمان برنامه و بودجه روز گذشته از حذف ۲۰ میلیون نفر از یارانهبگیران در صورت تداوم شناساییها خبر داد. هر چند قرار بود از روزهای ابتدایی طرح هدفمندی یارانهها، یارانه نقدی تنها به مشمولان که همان افراد در دهکهای پایین درآمدی هستند، پرداخت شود، اما در نهایت به همه افراد جامعه تعلق گرفت.
طی سالهای اخیر قرار بود با شناسایی میزان درآمد افراد از زمره یارانهبگیران حذف شوند، اما این اتفاق در برهههایی به کندی پیش رفت و به نظر میرسد دولت نیز به دلیل سختی شناسایی، این کار را رها کرده بود. تا اینکه به دلیل مشکلات ایجاد شده توسط کرونا همچنین لزوم پرداخت کمکهای نقدی به افراد بیکار شده، در سال آینده قرار است ۲۰ میلیون نفر از لیست یارانهبگیران حذف شوند. این کار باعث میشود که ۱۱ هزار میلیارد تومان در سال صرفهجویی شود.
مژگان خانلو در حالی از حذف یارانهبگیران صحبت کرده که حتی میزان یارانه نقدی که دولت سال آینده قرار است پرداخت کند همان ۴۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بودجه ۹۹ است.
حذف یارانهبگیران جدیتر شد
حذف یارانهبگیران ثروتمند یا همان سه دهک بالایی جامعه از شهریور سال گذشته آغاز شده بود. هر چند پس از اجرای قانون هدفمندی یارانهها قرار بر شناسایی سریعتر افراد ثروتمند بود، اما به دلیل نبود آمارهای مناسب از میزان درآمد، حذف یکباره افراد این دهک امکانپذیر نبود.
بنابراین در مرحله اول ۷۰۰ هزار نفر و در مرحله دوم نیز ۱۷۰ هزار نفر از جمع یارانهبگیران خارج شدند. با وجود اینکه مسوولان معتقد بودند باید ۲۰ میلیون نفر از گرفتن یارانه کنار گذاشته شوند، اما در شهریور سال ۹۸ کمتر از یک میلیون نفر یارانهشان قطع شد.
حجت میرزایی در خصوص ادامهدار شدن حذف یارانهبگیران در سال ۹۸ نیز گفته بود: «خبری از تعداد حذفیات در این دوره نیست و منتظر دستور مجلس شورای اسلامی هستیم. اکنون در مرحله توجیه نمایندگان مجلس درباره حذف یارانه خانوارهای با درآمد بالا هستیم؛ هر چند که تکلیف قانونی برای این حذف به دولت محول شده است.»
سه ماه پس از حذف کمتر از یک میلیون نفر از جمعیت یارانهبگیران و در زمان تقدیم لایحه بودجه ۹۹ به مجلس، دولت در ماده چهار آییننامه اجرایی منابع و مصارف هدفمندی یارانهها یا همان تبصره ۱۴ تاکید کرده بود که «شناسایی سه دهک درآمدی بالای جامعه باید توسط وزارت رفاه بر اساس کلیه بانکهای اطلاعاتی در اختیار و مبتنی بر ضوابط و معیارهای مربوطه در دستور کار قرار گرفته و یک ماه پس از ابلاغ عملیاتی شود.» این ماده در خرداد سال جاری توسط اسحاق جهانگیری به دستگاههای مربوطه ابلاغ شده بود.
وظیفه شناسایی افراد با درآمد بالا برعهده کیست؟
از آنجایی که شناسایی افراد با درآمد بالا نیازمند بررسی اطلاعات دقیقی راجع به میزان درآمد، نوع خودرو و مسکن آنها بود، با مشکلاتی روبهرو شد. تا اینکه در بودجه سال ۱۴۰۰ نیز وظیفه شناسایی افراد با درآمد بالا بر عهده وزارت تعاون است.
«در بند (۱) تبصره ۱۴ لایحه بودجه ۱۴۰۰ آمده، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است با استفاده از کلیه بانکهای اطلاعاتی در اختیار و بر اساس معیارها و ضوابطی که توسط این وزارتخانه تعیین میشود نسبت به شناسایی و حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانهبگیران، با ارایه دلیل و مدرک به افراد اقدام کند.»
با کنار هم قرار دادن آنچه وزارت تعاون در بودجه ۹۹ و ۱۴۰۰ نسبت به آن موظف بود، مشخص میشود که وزارت تعاون شناسایی افراد ثروتمند را به صورت کامل انجام نداده است.
از سوی دیگر به نظر میرسد صحبتهای مژگان خانلو در خصوص حذف ۲۰ میلیون نفر نیز در راستای اجرای این آییننامه باشد.
چرا شناسایی ثروتمندان سخت است؟
پس از حذف کمتر از یک میلیون یارانهبگیر ثروتمند در شهریور ۹۸، محمد شریعتمداری، وزیر کار از ادامهدار شدن شناسایی افراد پردرآمد تا مهر همان سال خبر داده بود. هر چند این دست وعدهها در تمام سالهای پس از آذر ۸۹ که قانون هدفمندی یارانهها در کشور اجرا شد، داده شد، اما تقریبا در هیچ سالی دولت نتوانست با عزمی جزم، یارانهبگیران را کاهش دهد. معیارهای زیادی برای شناسایی افراد ثروتمند از نوع ماشین و خودرو تا سفرهای خارجی و میزان مصرفشان عنوان شد، اما هیچ کدام نتوانست معیار درستی برای شناسایی باشد. شریعتمداری در شهریور سال گذشته میزان مصرف را به عنوان معیار مهم برای شناسایی افراد ثروتمند عنوان کرده بود. هر چند در آن مدت کارشناسان معتقد بودند مصرف سه دهک یا ۲۴ میلیون نفر از ۸۰ میلیون ایرانی، بیشتر از سایر دهکهاست. اما شناسایی همین سه دهک نیز مشکل است و اگر با احتیاط صورت نگیرد، میتواند مشکلات را تشدید کند. در این صورت ممکن است حذف ثروتمندان از دستور کار دولتها خارج شود.
فقدان پایگاه اطلاعاتی
اصرار به اتخاذ روشهایی نظیر اندازهگیری میزان مصرف افراد یا خانوادهها، نوع خودرو یا مسکن از سوی دولت در حالی است که مهمترین مانع برای شناسایی افراد در سه دهک بالایی، نبود پایگاه اطلاعاتی دقیق و منسجم است. هر چند در برهههایی مانند سالهای ۹۵ و ۹۶ برخی صحبتهایی مبنی بر سرکشی به حسابهای بانکی افراد را به عنوان محلی برای اندازهگیری میزان تمکن مالی میدانستند که البته با مخالفتهایی روبهرو شد و در نهایت نیز اجرایی نشد.
حذف یارانههای نقدی ناممکن و شناسایی مشمولان یارانه معیشتی ممکن شد
بیش از هشت سال از طرح موضوع لزوم حذف یارانههای سه دهک پردرآمد جامعه میگذرد. در این مدت نیز کارهایی نظیر انصراف داوطلبانه از دریافت یارانه در دستور کار دولت قرار گرفت که البته آن نتیجهای که مدنظر دولت بود، در پی نداشت. با وجود اینکه سیاستمداران سالهای سال برای شناسایی افراد ثروتمند زمان داشتند، اما تقریبا راه به جایی برده نشد. این در حالی است که پس از اعلام قیمتهای جدید بنزین در آبان سال گذشته، دولت، ۶۰ میلیون فرد ایرانی را مشمول دریافت یارانه معیشتی دانست.
یارانهها چقدر هزینه دارد؟
بر اساس آنچه آمارهای رسمی نشان میدهند، حدود ۷۸ میلیون نفر یارانه نقدی میگیرند. رقمی که به عنوان یارانه نقدی قرار است به این تعداد پرداخت شود در بودجه ۱۴۰۰ حدود ۴۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان است. دولت در ماه به ۲۰ میلیون فرد ثروتمند حدود ۹۱۰ میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت میکند که در سال حدود ۱۰ هزار و ۹۲۰ میلیارد تومان میشود. اگر کار شناسایی افراد ثروتمند به نتیجه برسد، دولت میتواند حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان در هزینههایش صرفهجویی کند.
