بنا‌های تاریخی شهر «یزد»

_ صدا وسیما نوشت: استان یزد یکی از استان‌های وسیع ایران بوده که در مرکز کشور قرار گرفته است. این استان دیدنی در حدود ۷۲،۱۵۶ کیلومترمربع وسعت داشته و به تنهایی ۳۷،۴ درصد از کل وسعت ایران را در بر می‌گیرد.

 

در بهار و تابستان، آب و هوای بیشتر مناطق استان گرم و خشک و در زمستان و پاییز سرد و نسبتا مرطوب است. این منطقه از جمله استان‌های تاریخی و منحصر به فرد و یکی از زیباترین شهر‌های خشتی دنیا بوده که با داشتن دیدنی‌های یزد، همه ساله گردشگران و مسافران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند.

 

ویژگی‌های متنوع طبیعت استان برای گردشگران داخلی و خارجی جالب و جذاب است، بطوریکه از یکسو پهنه‌های بیابان و تپه‌های ریگ روان و از دیگر سو ارتفاعات زیبای شیرکوه و ییلاقات سرسبز، دره و دامنه‌ها به چشم می‌آیند.

شهر یزد القاب بسیاری را در طول تاریخ بدست آورده که هرکدام دارای بار معنایی بالایی هستند، همچون «شهر بادگیرها»، «دارالعباده»، «دارالعلم و دارالعمل»، «حسینیه ایران»، «شهر دوچرخه ها»، «شهر شیرینی»، «شهر قنات و قنوت و قناعت» و «شهر آتش و آفتاب». دومین شهر تاریخی جهان، جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد که هر کدام از آن‌ها می‌تواند به تنهایی جاذبه‌ای منحصر به فرد برای بازدید گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ ایران و جهان باشد. منظر شهر، بادگیرها، گنبدها، گذرها، تکیه، حسینیه و آب انبار‌ها همگی کمک کرده اند تا یک مجموعه بی نظیر در این نقطه از کشور ایجاد شود. همچنین، لازم هست بدانید که شهر تاریخی یزد یکی از نمونه‌های منحصر بفرد شهر‌های کویری بوده که بر مبنای الگوی ایرانی-اسلامی ایجاد شده است.

یزد یکی از وسیع‌ترین شهر‌های خشتی و آجری دنیا بوده که شاهکار‌های مهمی مانند مسجد جامع یزد، مجموعه امیر چخماق، قنات ها، آسیاب ها، خانه‌ها و میادین تاریخی و حسینیه‌های آن همگی در کنار بافت با ارزشش یک مجموعه به هم پیوسته را ایجاد کرده اند. تجربیات سنت‌های فرهنگی از گذشته در این منطقه شکوفا و متعالی شده و با خلاقیت نسل‌های مختلف سیر تکاملی خود را پی گرفته اند. منظر شهر یزد نکته مهمی محسوب می‌شود و هنوز شهر یزد به نسبت شهر‌های دیگر، شهری است که خط آسمان آن محفوظ ماند. گنبدها، گلدسته‌ها و بادگیر‌ها که از جاذبه‌های گردشگری یزد بوده، سر جای خود ثابت هستند و در واقع یک منظره بدیع و استثنایی را به وجود آورده که خوشبختانه این منظره در حال حاضر محفوظ است.

بنای فعلی آتشکده آتش ورهرام که یکی از دیدنی‌های یزد به شمار می‌آید، در سال ۱۳۱۳ خورشیدی با همت و کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان احداث گردید.

 

ساختمان این مورد از جا‌های دیدنی یزد با معماری زیبایی برگرفته از هنر معماری هخامنشیان در مرکز حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش فروهر جلوه گر است.

آب انباری قدیمی با شش بادگیر در محله تپه یزد قرار گرفته است. آب انبار شش بادگیر دارای دو ورودی در شمال و جنوب و مخزن بوده و مخزن آب انبار گنبد تخم مرغی شکلی دارد. این مورد از دیدنی‌های یزد ۵۵ پله دارد که بین پله‌های ۲۵ و ۲۶ آن یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد و طاق آب انبار بعد از هشتی شروع می‌شود.

 

طاق ضربی خشتی با نمای آجری و سقف بزرگ مخزن آب از ویژگی‌های مهم این آب انبار بوده که در سال ۱۳۷۹ هجری قمری و به سعی حاجی حسین میرالله ساخته شده است.

امیر جلال الدین چخماق شامی در دوره تیموریان از طرف شاهرخ به حکومت یزد منصوب گردید و با کمک همسرش فاطمه خاتون در این مکان و در اطرافش آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق را بنا نهاد.

 

این مورد از دیدنی‌های یزد دارای گنبدی عظیم، صفه‌ای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی بوده که اطراف آن نقش‌های زیبا به چشم می‌آیند.

محمد تقی خان مشهور به خان بزرگ که سر سلسله خان‌های یزد در زمان زندیه بود، ابتدا قناتی با نام دولت آباد بوجود آورد و پس از آن، باغ دولت آباد را در امتداد آن احداث کرد. این ساختمان محل اقامت این حاکم مقتدر هم بود. این مورد از جا‌های دیدنی یزد مجموعه‌ای از چندین عمارت شامل هشتی و بادگیر، بهشت آئین، تالار آینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است.

 

فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی، درختان میوه به خصوص انگور و انار بوده و چشمگیرترین ویژگی این مورد از دیدنی‌های یزد بادگیر ۳۳.۸ متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می‌شود.

مدرسه ضیائیه معروف به زندان اسکندر از آثار مولانا ضیاء الدین حسین رضی است که در سال ۶۳۱ قمری آن را بنیان نهاد. شبستان این مورد از جا‌های دیدنی یزد دارای محراب بوده و در اطراف مدرسه رواق‌هایی ساخته شده اند.

 

گنبد خشتی این بنا با تزئینات گچبری و نقاشی آبرنگ بر بلندای این ساختمان خودنمایی می‌کند که نمونه‌ای از معماری دوره مغول در ایران محسوب می‌شود.

تاریخ بنای خانه لاری‌ها متعلق به دوره قاجار است و در محله فهادان قرار دارد. ساختمان خانه لاری‌ها با توجه به سبک کلی منزل اعیانی ساخته شده، یعنی خانه‌ای است با دو قسمت اندرونی و بیرونی، حیاط در مرکز و قسمت‌های شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می‌شود که شامل تالار و بادگیر است.

 

از ضلع شرقی که شمال اتاق آینه، مطبخ، سرداب و سایر فضا‌ها بوده، به عنوان بخش پاییزی و از ضلع غربی به عنوان بهار خواب بهره می‌بردند.

نارین قلعه از جا‌های دیدنی یزد بوده و یکی از مهمترین آثار تاریخی پیش از اسلام این استان محسوب می‌شود. این دژ قدیمی که برفراز تپه مشرف بر شهر میبد احداث شده، از خشت و گل ساخته شده و معماری آن به شکل مطبق است.

 

این مورد از دیدنی‌های یزد تقریبا در ۵ مرحله ساخته شده و قدیمی‌ترین بخش بنا فضا‌هایی هستند که در دل زمین کنده شده اند که در گویش محلی به آن‌ها بوکن گفته می‌شود.