عقب‌نشینی خلیج گرگان از چرخه زندگی

- ایرنا نوشت: نوسان تراز آب دریای خزر و تاثیر آن بر اکوسیستم‌های اطراف آن سناریویی است که در چند سال اخیر با بزرگترین دریاچه جهان همراه بوده است، شواهد نشان می‌دهد که از سال ۱۹۷۸ میلادی دریای خزر پیشروی خود را آغاز کرد و سطح تراز آن حدود ۲ و نیم متر بالا آمد و پس از آن در سال ۱۹۹۵ میلادی تاکنون حدود یک متر و ۵۰ سانتیمتر سطح تراز آب خزر کاهش یافت، این نوساناتی که طی این دوره کوتاه زمانی برای خزر اتفاق افتاد سبب شد که تاثیرات آن بر خلیج گرگان و تالاب میانکاله بسیار چشمگیر باشد.

همایون خوشروان گفت: با توجه به اهمیت تاثیر نوسانات آب دریای خزر بر مناطق ساحلی طرحی با همین عنوان اجرا شد و نتایج نشان داد که نفوذ آب شور دریای خزر در زمان پیشروی آب سبب شد که ترکیب آب خلیج گرگان شورمز شود و نفوذ آب شور دریای خزر به تالاب میانکاله و خلیج گرگان موجب شد که زیستگاه‌های مختلف مانند مارش‌های شور، مارش‌های لب شور، ماسه زار‌ها پوشیده از جنگل‌های گز که در حاشیه این خلیج قرار داشت از بین بروند و به جای آن‌ها محیط تالابی که متاثر از نفوذ جریانات آبی دریای خزر است شکل بگیرد.

وی افزود: نکته مهمی که در روند پسروی آب دریای خزر اتفاق افتاد می‌توان به تغییر PH یا اسیدیته محیط آب و خاک و هدایت الکتریکی اشاره کرد که بر روی گونه‌های سطح پایینی هرم غذایی تاثیر گذاشته و باعث از بین رفتن فیتوپلانگتون ها، زئوپلانگتون‌ها و انقراض گونه‌های بسیاری از جانداران شده است، وقتی ما در سطوح پایین هرم غذایی بخش وسیعی از جانداران را از دست بدهیم این موضوع بر روی جانوارانی که در سطوح بالاتر هرم غذایی قرار دارند به صورت مستقیم تاثیر گذار خواهد بود و این موجب کمبود طعمه خواهد شد که این مساله باعث می‌شود تا فراوانی و تنوع گونه‌هایی که در بالای هرم غذایی قرار دارند مانند پرندگان کاهش یابد.

وی ادامه داد: به طوری که امروز تراکم جمعیت بسیاری از پرندگانی که در محیط خلیج گرگان و تالاب میانکاله زندگی می‌کردند از یک میلیون و ۲۰۰ هزار پرنده‌ای که شمارش شده بود به ۳۸۰ هزار پرنده کاهش یافت و این یک رقم بسیار مهمی است، کاهش میزان فراوانی پرندگان یعنی اتفاق و رویداد مهمی که در یک اکوسیستم در حال وقوع است و این زنگ خطری است برای اینکه خدمات یا کارکرد این اکوسیستم دچار چالش می‌شود که اثر مستقیم آن بر روی انسان‌ها در معیار‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی منعکس می‌شود.

خوشروان گفت: تالاب میانکاله و خلیج گرگان یک ذخیره گاه زیستی است که ارزش جهانی دارد و در کنوانسیون رامسر به عنوان یک منطقه بسیار مهم حفاظت شده ثبت شده است و زیستگاه پرندگان بسیار ارزشمندی است که با پسروی آب قاچاق پرندگان نیز افزایش می‌یابد، همچنین صید ماهیان کفال در تابستان و رواج ماهیگیری در این مناطق نیز باعث شده که بر روی هرم غذایی اثرگذار باشد و این تاثیر می‌تواند باعث شود که سایر جانوران نیز تحت الشعاع قرار گیرند.

زمینه برای متجاوزان فراهم شده است

وی اظهار داشت: نکته بعدی این است که همزمان با پسروی آب دریای خزر بخش وسیعی در نواحی منتهی الیه غربی خلیج گرگان خشک شد که زمینه نفوذ متجاوزان به حاشیه مناطق ساحلی خلیج گرگان فراهم شد و این باعث شد که امنیت دامداران هم به خطر بیفتد، چون اکنون میزان سرقت در این مناطق افزایش یافته و دامداران هم متضرر شدند.

وقوع آتش سوزی همراه با پسروی آب خزر

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی گفت: نکته بعدی آتش سوزی‌های وسیعی است که در خلیج گرگان و تالاب میانکاله رخ می‌دهد و ما طی یک دهه اخیر می‌بینیم که بخش وسیعی از علفزار‌های حاشیه خلیج گرگان و جنگل‌های انار ترش خلیج گرگان دچار حریق شدند که بیشتر عامل انسانی بوده و خسارت‌های بسیار زیادی را به شبه جزیره میانکاله وارد کرده است.

ناامنی زیستگاه‌ها

وی افزود: نکته بعدی تغییر زیستگاه‌هایی است که بر اثر پیشروی آب دریای خزر اتفاق افتاده و به مرور به پناهگاه‌های جدیدی برای تخم گذاری پرندگان تبدیل شدند به ویژه در محیط نیزار‌هایی که نقش یک منطقه ضربه گیر را برای پناهگاه دارند که با پسروی آب دریای خزر متاسفانه کشاورزان به این محیط تجاوز کردند و پوشش زمین این محیط خشک را از حالت تالابی به اراضی کشاورزی تبدیل کردند، نیزار‌ها را آتش زدند و برای حیات وحش ناامنی ایجاد کردند.

خوشروان اظهار داشت: اکنون می‌توان اینطور برداشت کرد که تالاب‌های علیجان تاش و سیاه تاش که زمانی دارای جنگل‌های انبوه درختان گز بود بعد از پیشروی آب دریای خزر از بین رفت و در این مناطق نی و لوئی رشد کرد و گیاهان فراگمیتس که مربوط به حاشیه تالاب هستند زیستگاه گیاهان ماسه زاران شور را که گیاهان گز بودند را تصرف کرد و الان همین گیاهان هم نابود شدند و به مرور تبدیل می‌شوند به اراضی کشاورزی که متجاوزان می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند، الان حدود یک میلیون هکتار اراضی پیرامونی ضلع غربی و جنوبی میانکاله به ۶۸ هزار هکتار کاهش یافته است که تغییر پوشش داده است.

وی افزود: نکته مهم در زمان پسروی آب درباره جزیره اسماعیل سای این است که با ورود دام‌ها به منطقه گزستان باعث می‌شود که مصرف بی رویه از علف‌هایی که بر روی ماسه‌ها قرار گرفته موجب فرسایش زمین و افزایش تعارضات دامداران می‌شود.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی گفت: بنابراین آنچه که از این مسائل می‌توان استنتاج کرد این است که نوسانات آب دریای خزر اثر مستقیم بر روی زیستگاه‌های مستقر در تالاب میانکاله و خلیج گرگان دارد و اگر این‌ها مدیریت نشود و حتی کوچکترین فعالیت‌ها مانند شکار با نظارت صحیح دنبال نشود می‌تواند مشکلات بسیار زیادی به وجود آورد.

وی افزود: اکنون دو نکته خیلی مهم در این محیط طبیعی حایز اهنمیت است اول این است که ما باید یک برنامه ریزی صحیح برای شکارچیانی داشته باشیم که دارند سرب فراوانی وارد محیط طبیعی خلیج گرگان می‌کنند که می‌تواند منجر به بیماری‌های خطرناک در انسان شود دوم اینکه بتوانیم نفوذ متجاوزان را به مناطق خشک حاشیه خلیج گرگان مدیریت کنیم و اجازه ندهیم که در حد بستر و حریم تالاب دخل و تصرفی صورت گیرد که این نکته بسیار مهمی است که اگر غفلت کنیم دچار مشکل خواهیم شد.

خوشروان گفت: بر اساس برآوردی که یکی از کارشناسان سازمان محیط زیست انجام داده مشخص شد طی ۳۰ سال گذشته میزان سربی که وارد آب تالاب میانکاله و خلیج گرگان شده حدود هزار و ۸۰۰ تن تخمین زده شده است و رویه هم به این شکل است که اگر طول ۷۰ کیلومتری تالاب میانکاله یا خلیج گرگان را در بخش‌های جنوبی در نظر بگیریم معمولا در فواصل ۲۰۰ متر تا ۲۰۰ متر یک شکارچی می‌نشیند و هر کدام هم معمولا ۵۰ شلیک انجام می‌دهند که این ۵۰ شلیک یک و نیم کیلوگرم سرب را وارد محیط تالاب می‌کند و با توجه به طول ۷۰ کیلومتری چیزی حدود ۵ هزار و ۶۰۰ کیلوگرم سرب سالانه وارد خلیج گرگان و تالاب میانکاله می‌شود.

آیا خلیج گرگان به روند پسروی آب و خشک شدن ادامه می‌دهد؟

وی اظهار داشت: حال در پاسخ به این سوال که آیا خلیج گرگان به روند پسروی آب و خشک شدن ادامه می‌دهد یا خیر باید گفت که با توجه به شواهد موجود و روند نوسانات سطح تراز آب دریای خزر که همگام است با گرمایش کره زمین، متاسفانه همچنان روند پسروی تدریجی را دنبال می‌کنیم، سال گذشته حدود ۱۳ سانتیمتر سطح تراز آب دریای خزر کاهش داشته است و این نشانه خوبی نیست و اگر همین روند ادامه یابد دیگر ارتباط آبی خلیج گرگان و دریای خزر تا سال ۱۴۰۲ کاملا قطع می‌شود و آبی بین خلیج و دریای خزر تبادل نمی‌شود و خلیج گرگان تا یک دهه آینده به طور کامل خشک خواهد شد.

خوشروان تاکید کرد: بنابراین لازم است ظرفیت‌های آبی مورد نیاز خلیج گرگان اعم از آب‌های شیرین و شور که از دریای خزر باید وارد خلیج می‌شوند را ساماندهی کنیم و از طریق کانال‌های ایمن بتوانیم آب دریای خزر را به خلیج گرگان برسانیم و آب‌های زه کش‌های طبیعی که در بخش جنوبی خلیج گرگان وجود دارد که وظیفه انتقال آب شیرین را به بخش‌های منتهی الیه غربی خلیج گرگان را بر عهده دارد را مدیریت کنیم، نیاییم مانع ورود آن آب‌ها به خلیج گرگان شویم بلکه باید کاری کنیم که آن آب‌ها فرصت پیدا کنند به خلیج برسند تا بتوانیم توزیع میزان آب شیرین را در بخش منتهی الیه غربی خلیج که یک محیط بسیار حساس و زیستگاه بسیار مهم برای پرندگان و گیاهان ساحلی است را بازسازی کنیم.