راهکار‌هایی برای افزایش عزت نفس کودکان

_ فارس نوشت: عزت نفس یکی از صفات پسندیده انسان در محیط خانواده و اجتماع محسوب می‌شود که در واقع یکی از فضیلت‌های اخلاقی است که نخستین بار نیز واژه اش در قرآن کریم به کار رفته است، بنابراین نخستین منبع و منشأ عزت خداوند رحمان است. در آیات قرآن پس از خداوند، رسول اکرم (ص) و مومنان به این صفت نسبت داده شده اند بنابراین همین نشان می‌دهد که هر یک از ما انسان‌ها می‌توانیم بدان دست یابیم.

 

در نظام ارزشی اسلامی همواره به داشتن عزت نفس و کسب آن و سفارشش به همه براساس آیات و روایات تأکید شده است. انسان از همان دوران کودکی تا جوانی می‌تواند با پرورش فطرت خود و توجه به رفتار و گفتارش به نیک بختی و عزت نفس دست یابد.

 

امام حسین (ع) در دعای عرفه می‌فرمایند: تمام عزت و بلندمرتبگی از آن خداست و هر که خدا را دوست بدارد، عزیز و گرنه ضعیف خواهد بود. در روایات اسلامی هم تأکید شده که مؤمن نباید وسایل و زمینه‌های ذلت خویش را فراهم سازد؛ چون خداوند خواسته او عزیز و سربلند باشد و برای حفظ این عزت بکوشد. در این دوره روانشناسان اسلامی نیز به تأسی از ائمه (ع) مباحثی مبنی بر ایجاد عزت نفس و افزایش آن از دوران کودکی را آموزش داده اند که شامل محبت کردن به کودکان، انتخاب نام نیک از ابتدا و احترام گذاشتن به آن است درباره برخی از جزئیات دستیابی به عزت نفس براساس اخلاق و تربیت اسلامی در ذیل صحبت میکنیم.

 

 

انسان‌هایی که از طفولیت مورد توجه و احترام بزرگترهایشان به ویژه والدین‌شان هستند، در آینده هم انسان‌های موفق و دارای اعتماد به نفس هستند، این‌ها با اینکه روح لطیفی دارند، اما اعتماد به نفس و خودباوری بالایی دارند همین باعث رشد اخلاقی و ایجاد صفات نیک در آن‌ها می‌شود.

 

بدالله بن عتبه، از مشاهیر فق‌های اهل سنت، نقل می‌کند که: روزی در محضر حضرت سید الشهداء (ع) بودم که فرزند آن حضرت (امام سجاد ع) که کوچک بود، وارد شد. امام او را به نزد خود خوانده و به سینه چسبانید، پیشانیش را بوسید و فرمود: «بابی انت ما اطیب ریحک و احسن خلقک؛ پدرم به فدایت. چقدر خوشبو و زیبایی!»

 

برخی از مهمترین کار‌هایی که می‌توانیم برای افزایش عزت نفس کودکانمان از همان ابتدا انجام دهیم شامل این موارد است:

 

 

اگر کودکمان دارای اتاق جداگانه‌ای است، هنگام خواب به اتاق او رفته و برای قصه بگوییم و به سوالاتش درباره موضوع قصه پاسخ دهیم تا قوه تخیل و هوشش در این راستا تقویت شود. حتی از این فرصت می‌توانیم استفاده کنیم و داستان‌های کودکانه اهل بیت و ائمه دینمان را برای بچه‌ها تعریف کنیم تا به خوبی در نهادشان رسوخ کند.

 

 

زمانی که فرزند ما اشتباهی می‌کند با جملاتی مثل اینکه «دیگر مادر یا پدر تو نیستم» یا «دفعه آخرت باشه از این کار‌ها میکنی» او را بیشتر ناراحت و دچار عذاب وجدان نکنیم، بهتر این است که روش درست کار را به او آموزش دهیم و بگوییم «همه دچار اشتباه می‌شوند، اما بهتر است از دفعه دیگر اینگونه عمل کنی»؛ بنابراین به فرزندمان نگوییم: «تو دیگه بزرگ شدی، نباید اشتباه کنی»، بلکه بگوییم «همه مرتکب اشتباه می‌شوند، اما باید کار صحیح را یاد بگیریم».

 

 

از کودکمان در جمع تعریف کنیم البته نه در حد اغراق آمیز که او را دچار توهم کند. بلکه در جمع خانواده بگوییم: «من به دخترم / پسرم افتخار میکنم که امروز اتاقش را مرتب کرده»، یا بگوییم: «خوشحالم که دختر/پسرم می‌تونه لباساشو خودش تنش کنه یا خودش به دستشویی بره».

 

نکن، دست نزن، حرف بد نزن، تف نکن، داد نزن، جیغ نزن، ندو، نریز، نپاش، اونجا نه، نه نه نه... همه این‌ها امر و نهی‌هایی است که بچه‌ها را تنها لجباز می‌کند بنابراین به جای این‌ها می‌بایست به بچه‌ها بگوییم چه کار‌هایی انجام دهند نه اینکه چه کار‌هایی انجام ندهند. مثلا بگوییم: عزیزم وقتی شامتو خوردی بشقابتو ببر آشپزخونه» یا «وقتی لباساتو عوض کردی، بزار تو کشو» اینطوری بچه با نقشه ذهنی متوجه می‌شود که چه کاری انجام دهد.

 

 

زمانی که فرزندمان خیلی شور و شوق نشان میدهد که درباره موضوعی با ما صحبت کنیم به او نگوییم: «الان حالم خوب نیست صداتو نشونم»، یا «دیگه نشونم از این حرف‌ها بزنی» یا اینکه «اینقدر حرف نزن سرم رفت» بلکه سعی کنیم به حرف هایش کامل گوش بدیم حتی اگر مشغول به کاری هستیم و با سوالاتمان به او بگوییم که به حرف هایش  گوش می‌دهیم.

 

 

در آغوش گرفتن بچه‌ها یکی از روش‌های دادن امنیت به آن‌ها و احساس خوب اعتماد و عزت نفس است وقتی کودکی کمتر در اغوش گرفته می‌شود ناخودآگاه به سمت دیگرانی می‌رود که به او محبت بیشتری می‌کنند بچه هایمان را روزی چند بار در آغوش بگیریم و ببوسیم و بی دلیل به آن‌ها بگوییم که دوستشان داریم.

 

 

یکی از روش‌های والدین برای ترغیب بچه‌ها به برخی کار‌ها استفاده از واژگان و جملات تهدید آمیز است مثل اینکه «اگه نکنی وای به حالت»، «اگه پدرت بیاد بهش میگم»، «دیگه نبینم با پدرت و مادرت اینجوری حرف بزنی» یا «این مسائل به تو ربطی نداره»

 

سعی کنیم اگر بچه در موضوعی که به او مربوط نیست هم نظر داد، او را مشارکت بدهیم منتها به او بفهمانیم که این مسئله بزرگتر‌ها است. مثلا بگوییم: «عزیزم این مسئله بین من و پدرت است و نباید بچه‌ها فکرشونو مشغول کنن» یا «عزیزم به اتاقت برو و به بازی برس تا من هم بیام پیشت».

 

 

یکی از علائق بچه‌ها به ویژه در این ایام که تمام وقتشان در خانه هستند تماشای کارتون است که البته آن هم می‌بایست با مدیریت والدین زمانبندی درست داشته باشد، خوب است گاهی به جای داد و فریاد و اینکه صدای تلویزیون را کم کن و مدام داری تلویزیون تماشا میکنی سرم رفت، خودمان هم کنار بچه هایمان کارتون ببینیم و با آن‌ها لذت ببریم.

 

 

برخی خانواده‌ها چنان فضای خفقان آوری در خانه ایجاد می‌کنند که به جز پدر و مادر کسی حق اظهار نظر در آنجا ندارد و بچه‌ها باید یک گوشه‌ای آرام باشند. اگر می‌خواهیم بچه هایمان در جامعه زمانی که دیگران به آن‌ها آسیب می‌زنند یا تقاضای نادرستی از آن‌ها دارند، جرأت اعتراض یا سوال پرسیدن داشته باشند باید خانه را برایشان محیط امنی کنیم که هم بتواند اعتراض وهم پرسشگری کنند؛ بنابراین بهترین روش برای ایجاد روش درست اعترض یا ابراز وجود برای بچه‌ها این است که با آن‌ها درست و با احترام صحبت کنیم مثلا بگوییم: «می دونم انجام این کار را دوست نداری، احساس میکنی بی انصافیه، حق داری، اما وقتی داد می‌زنی من نمیتونم کمکت کنم.»

 

 

زمانی که اشتباه کردید و بچه به آن پی برد هیچوقت تفره نروید و بگویید: من اشتباهی نکردم بلکه اشتباهتان را گردن بگیرید و بگویید: «بزرگتر‌ها هم اشتباه می‌کنند و از این بابت از تو عذرخواهی میکنم». همین باعث می‌شود که بچه خودش هم در زمان بزرگسالی اشتباهاتش را گردن بگیرد و عذرخواهی کند.

 

 

اگر کودک محبت بین والدینش را ببیند قطعا در یک محیط امن پرورش پیدا میکند وگرنه اگر در یک محیط پر از استرس وجارو جنجال صحیح کنیم، تربیت صحیح هم داشته باشیم، جوابگو نیست بنابراین از همین حالا اگر روابطمان مشکل دارد با گفتگو سعی کنیم تنش در روابط را کم کنیم و در جمع خانوادگی به هم محبت کنیم تا کودک هم دارای روحیه خوب و شخصیت سالمتری داشته باشد این نوع بچه‌ها به راحتی می‌توانند از رفتار والدینشان الگوبرداری کنند.