واقعیتهایی درخصوص اثربخشی ۴ داروی گیاهی کرونا
- روزنامه جام جم نوشت: همهگیری ویروس کرونا که در دنیا آغاز شد، بسیاری از محققان و دانشمندان دست بهکار شدند تا دارو و واکسنی برای پیشگیری و درمان کووید-۱۹ پیدا کنند. در ابتدا برای سرعت بخشیدن به امر درمان، محققان سراغ داروها و درمانهای موجود برای بیماریهای دیگر و اثربخش بودن آنها در درمان مبتلایان به کرونا رفتند.
به این واسطه، برخی داروها انتخاب شدند که ویژگیهای آنها با درمان کرونا سازگاری داشت و از ابتدا در فهرست گزینههای درمانی قرار گرفتند. اما هیچکدام از آنها درمانی قطعی به شمار نمیرود. حالا مدتی است داروی «رمدسیویر» توانسته به عنوان نخستین داروی مؤثر برای درمان کووید-۱۹ تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را دریافت کند.
ایران هم در این میان مدتی است وارد گردونه تحقیقات کرونا شده و دانشمندان کشورمان تلاش میکنند تا بهرغم تحریمها و فشارهای جهانی، نقشی در تولید داروهای مؤثر در درمان انواع بیماریها از جمله کووید- ۱۹ داشته باشند؛ بیماریای که درمان برایش این روزها بازار داغی دارد.
در میان جدیدترین خبرهایی که به گوش میرسد، معرفی چهار داروی گیاهی از سوی سازمان غذا و دارو برای درمان کرونا، در روزهای گذشته حسابی سر و صدا بهپا کرده است. بهویژه در فضای مجازی بسیار از کاربران نسبت به اینکه این داروها در عمل بتوانند موثر باشند و کارکردی بیشتر از اعلام خبر خوش تولید داروی کرونا داشته باشند، ابراز تردید کردهاند.
برای کسب اطلاعات بیشتر برای بررسی ویژگیها و میزان اثربخشی این چهار داروی گیاهی برای تماس با محققان این پروژه و مسؤولان سازمان غذا و دارو تلاش شد. اما موفق به گفتگو با مدیران سازمان غذا و دارو نشده است. حتی با وجود برقراری ارتباط با دکتر رضا محتشمی، مجری طرح اسپری PHR۱۶۰ به علت محدودیت در ارتباط با رسانهها، حاضر به گفتگو و ارائه توضیحات لازم درباره جزئیات آزمایش این دارو نشدند.
مسألهای که بیش از هر چیز در مورد این چهار دارو جلب توجه میکند، این است که ادعا شده این چهار داروی گیاهی، درمان قطعی کرونا نیستند و فقط علائم بیماری را در مبتلایان کاهش میدهند. نخستین دارویی که تأییدیههای لازم را دریافت کرده، اسپری دهانی PHR۱۶۰ است که از شش اسانس گیاهی تشکیل شده و بعد از پشت سر گذاشتن دو مرحله موفق آزمایش، در حال حاضر مرحله سوم را پشتسر میگذارد. محققانی که روی این طرح کار میکنند، میگویند استفاده از این اسپری میتواند بر بهبود عوارض ریوی کرونا مانند تنگینفس، سرفه و اکسیژنرسانی شریانی اثر مثبت داشته باشد.
داروی دوم، شربت «موکوزیفت» است که از عصاره آبی میوه دوگیاه تشکیل شده و در آزمایشهای موفقی که پشتسر گذاشته، توانسته است علائم خستگی و بیاشتهایی مبتلایان به کووید- ۱۹ را درمان کند. هر دو دارو، مجوز ششماهه دریافت کرده و روانه بازار شدهاند. اما در این میان، دو داروی دیگر هم معرفی شدهاند که هنوز از نظر اسم و نتایج نهایی، تأییدیه لازم را دریافت نکردهاند. یکی از این دو دارو شربتی حاوی هفت گیاه و برای کاهش روزهای بستری و بهبود هایپوکسی و دیگری شربت حاوی یک گیاه است که در بهبود علائم کرونا تأثیر دارد.
۹۰ درصد داروهای کرونای چین، گیاهی است
دکتر مهرداد کریمی، دانشیار گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره کاربرد داروهای طب سنتی و گیاهی در دنیا میگوید: «در حال حاضر بخش عمدهای از نظام سلامت چین در درمان کرونا وابسته به داروهای گیاهی است. در ارتباطاتی که طی ماههای اخیر با بیمارستان ووهان داشتیم، رئیس این بیمارستان که متخصص طب سنتی چین است، اظهار میکند طی سه هفته اول همهگیری از تعداد بالای بیمار شوکه شده بودیم. در آن زمان فقط از ۳۰ درصد طب سنتی برای درمان بیماران مبتلا به کرونا استفاده میکردیم که آن هم داروهای آمادهای بودند که در درمان بیماری سارس مورد استفاده قرار میگرفت. اما مقدار استفاده از طب سنتی چین در منطقه ووهان از حوالی فروردین به بعد به حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در بیماران رسید. اما دیگر خبری از داروهای آماده نیست و در کنار برخی داروهای ثابت، با توجه به مزاج هر بیمار، داروی گیاهی برای بیماران تجویز میشود. اکنون نیز درصد استفاده از داروهای طب سنتی چینی در بیماران به حدود ۹۰ درصد رسیده که آمار قابلتوجهی است. این آمار طبق مقالههای اثباتشده، موجود است. اما در این بین، برخی متخصصان اصرار دارند که در شرق آسیا هرگز از داروهای سنتی استفاده نشده است. البته در چین هم که طب سنتی بسیار کاربرد دارد، همین تناقضها بین طب سنتی و طب پزشکی نوین وجود دارد.
دکتر کریمی در ادامه میافزاید: «در ایران، کسی که نظام سلامت را پایهگذاری کرده، با این مسأله مشکلی ندارد و سیاستهای رهبری، حتی فعالیت دانشگاههایی در این زمینه در سطح وزارت بهداشت است و حتی حمایتهای وزیر بهداشت، بیانگر حمایت از طب سنتی است. اما گروه خاصی این درگیریها را نسبت به طب سنتی به وجود میآورند؛ در دوران همهگیری، دوقطبی کردن تنها به ضرر مردم تمام میشود و باید در چنین شرایطی از تمام امکانات بهره ببریم. جایی که کار علمی روی طب سنتی در حال انجام است، هیچ خطا و مشکلی ایجاد نمیکند و ایرادی نمیتوان به آن وارد کرد.
به گفته او در تجویز داروهای سنتی و داروهای مرسوم بهکار رفته در درمان کرونا، داروهای گیاهی و سنتی طبق بررسی برای بیماران بستری تجویز میشوند تا از نظر تداخلات دارویی مشکلی ایجاد نشود، همچنین در طول زمان مصرف دارو، وضعیت بیماران را بهدقت بررسی میکنیم.
مسائل ایمنی به این دلیل انجام میشود که گیاهان دارویی هم مانند داروهای شیمیایی دارای عوارض جانبی هستند و به عبارتی، هر چیزی که میتواند مفید باشد، عارضهای هم دارد. سردمدار این قانون هم طب سنتی ایران است. در حقیقت در کارهای تحقیقاتی هرجایی که مشاهده کردید سخن از صددرصدی در کاری شده، مشخص است واقعیت ندارد. زیرا هیچ دارویی نیست که تمام بیماران در حداکثر پاسخ از آن بهره ببرند و طبیعتا هر دارویی با عوارضی همراه است.
داروهای گیاهی با مستندات علمی مجوز تولید میگیرند
دکتر آرمان زرگران، داروساز و عضو هیأت علمی گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره فرآیند مجوز گرفتن داروهای گیاهی در مقایسه با داروهای شیمیایی معمول به جامجم میگوید: «در سازمان غذا و دارو برای داروهای طبیعی، ادارهکل فرآوردههای طبیعی، سنتی و مکمل وجود دارد که ذیل این مدیریت هم چند ادارهکل شامل اداره داروهای طبیعی، اداره داروهای سنتی و مکملها قرار دارند. داروهای طبیعی اگر شامل یک فرآورده گیاهی باشد و در منابع سنتی ما هم اشارهای به آن نشده باشد، باید حتما کارآزمایی بالینی روی آن صورت گیرد و شواهد و مستندات مانند داروهای شیمیایی برایشان جمعآوری و ارائه شود که در صورت کامل بودن مستندات، به دارو مجوز داده میشود.
این متخصص داروسازی سنتی ادامه میدهد: «قسمتی هم با عنوان داروهای سنتی وجود دارد و شامل داروهایی است که نام و کاربرد آنها در متون سنتی ما اشاره شده است و در این شرایط، اعطای مجوز به آن کمی سادهتر صورت میگیرد.
چون این داروی سنتی هزاران سال مورد استفاده قرار گرفته است و در نتیجه بهعنوان داروی طب سنتی ایران کمی راحتتر به آن مجوز میدهند. داروهای گیاهی هم مانند داروهای شیمیایی باید فرآیند پیچیدهای را طی کنند و براساس کارآزمایی بالینی یا اینکه نمونه خارجی آن وجود دارد یا خیر، بررسی میشوند.»
دکتر زرگران با اشاره به چهار داروی معرفیشده از سوی سازمان غذا و دارو تأکید میکند: «در اینباره باید مسؤولان سازمان غذا و دارو نظر بدهند. اما تا جایی که من خبر دارم، تمام این چهار دارو کارآزماییهای بالینی را پشتسر گذاشتهاند و با مستندات علمی و بالینی مجوز لازم را کسب کردهاند.»
تولید داروهای گیاهی به سبک روشمند علوم مدرن
در بازار داغ شایعات داروهای سنتی و گیاهی و با توجه به مخالفان و طرفدارانی که استفاده از این نوع داروها دارد، معرفی و تأیید این چهار داروی گیاهی از سوی سازمان غذا و دارو، شاید حساسیتها را بیشتر برانگیخته باشد.
اما عضو هیأت علمی گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بر علمی بودن فرآیند تولید این داروهای گیاهی میگوید: تحقیقات در حوزه طب سنتی، فرآیند دانشگاهی و سازوکاری کاملا علمی دارد و در دنیا هم به رسمیت شناخته میشود؛ از سازمان بهداشت جهانی گرفته تا کشورهای توسعهیافته هم سازوکارهای علمی و مشخصی دارند. چیزی که در این میان اهمیت دارد، درمان بیمار است و فرآیند شیمیایی، سنتی یا گیاهی بودن آن تفاوتی ندارد. هر روشی که بتواند بیماری را درمان کند یا حتی علائم و عوارض بیماری را کاهش دهد، در اولویت قرار میگیرد.
همانطور که در حوزههای دیگر تحقیقات صورت میگیرد، در زمینه داروهای گیاهی و سنتی هم پژوهشهایی انجام میشود و اینگونه نیست که همه اهتمام کشور متمرکز بر ساخت داروهای گیاهی باشد. در حال حاضر چند صد پروژه تحقیقاتی در کشور در حال انجام است که حدود ۸۰ تا ۹۰ پروژه مربوط به داروهای گیاهی است و اکنون این چهار دارو سریعتر به نتیجه رسیدهاند و مجوز تولید دریافت کردهاند. طبیعتا اگر محصولات دیگر هم به نتایج مثبتی برسند، از آنها هم استفاده میشود. درواقع، هیچ تعصبی روی روشی خاص وجود ندارد و هدف، بهبود بیماران است که همگی از روشهای علمی و کارآزماییهای بالینی عبور میکنند.
داروهای کرونا با کارآزماییهای بالینی اثربخش
دکتر زرگران درباره اثربخشی این چهار داروی معرفیشده از سوی سازمان غذا و دارو میگوید: «این داروها برای درمان کرونا نیستند، بلکه روی بعضی پارامترهای بیماری تأثیر مثبت دارند و میتوانند به عنوان درمان کمکی مورد استفاده قرار گیرند تا بیمار راحتتر این دوران را طی کند.
در این میان باید به این نکته توجه داشته باشیم که در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان کرونا وجود ندارد و حتی داروی رمدسیویر هم که تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را دریافت کرده است، درمان قطعی نیست و فقط علائم را کاهش میدهد و میتواند در یک مرحله به بهبود علائم کمک کند. مسألهای هم که در مورد این چهار داروی گیاهی ایرانی مطرح میشود، این است که به طور اختصاصی روی کرونا کارآزماییهای بالینی صورت گرفته و اثربخشی آنها با مستندات علمی روی بهبود برخی علائم نشان داده شده است.
شاید برحسب مستندات تجربی، برای مثال شربت اکسپکتورانت هم اثربخش باشد و مانند بعضی از این داروها، خلطآور بوده و در کاهش علائم کرونا مؤثر باشد. اما آیا این شربت روی کرونا کارآزمایی بالینی انجام داده است؟ اگر محققی روی این شربت هم کارآزمایی انجام دهد و نتیجه مؤثر آن را از نظر علمی اعلام کند، میتواند آن را هم در درمان کرونا تأیید کند؛ بنابراین پرداختن به این موضوعی هرگز غیرعلمی نیست.
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانههای داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای منتشر میشود.
