تبلیغات، در سیستم نشر سنتی مفهوم غریبی است

- طبق اعلام ستاد خبری بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، در ابتدای نشست «مناسبات و همکاری ناشر و تصویرگر» که در موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، سحر ترهنده از اعضای هیات مدیره، مسوول روابط بین‌الملل شورای کتاب کودک و مدیر بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی «طوطی» ضمن تبریک هفته کتاب با بیان اینکه هفته کتاب تنها در اهل قلم شور و شوق می­آفریند، گفت: جامعه ایرانی از خواندن مطلب درست و بلند گریزان است. اما امیدوارم چنین رویداد‌هایی در تغییر ذائقه مخاطبان موثر واقع شده و پژوهشی در رابطه با تاثیر برگزاری این رویداد‌ها پیرامون این مقوله انجام گیرد.

 

وی با بیان اینکه درهرحال این اقدامات و حساسیت و آگاهی که در این حوزه ایجاد می­شود برای اهالی کتاب مغتنم است، در خصوص رابطه بین تصویرگر و ناشر و مسائل پیرامون آن گفت: نکته اصلی که در این میان وجود دارد، به­ویژه در حوزه کتاب کودک این است که وقتی از کتاب­های تصویری صحبت می­کنیم انتظار می­رود که حضور و تاثیر تصویرگر برابر با نویسنده و حتی در مواردی بسیار بیشتر در نظر گرفته شود.

 

ترهنده ادامه داد: اصلی­ترین موضوع در این حوزه عدم وجود یک سیستم نشر حرفه­ای در کشور است. بدین معنا که سیستم نشر در کشور ما مطلقا حرفه­ای نیست. ما با سنت نشر در کشور روبه­رو هستیم و نه صنعت نشر؛ این دقیقا وجه تمایز ما با بسیاری از کشور‌های مطرح دنیاست. به این معنا که در ایران بسیاری از مناسبات ناشر و نویسنده هنوز مانند گذشته سنتی است و گاهی تغییر این مناسبات که تبدیل به سنت شده بسیار دشوار است.

 

وی اظهار کرد: موضوع دیگر، حس منفی است که تصویرگران نسبت به ناشران دارند و احساس می­کنند قرار است حق و حقوق آنان از سوی ناشران نادیده گرفته شود. البته بار‌ها در فضای نشر به این موضوع برخوردیم که ناشر پولی که باید برای تصویرگر هزینه کند را در جا‌های دیگر هزینه می­کند و وقوع چنین اتفاقاتی باعث می­شود این سنت فکری غلط همواره وجود داشته باشد.

 

مدیر بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی «طوطی» افزود: این حس سنتی سالیان سال است در سیستم نشر ما به ویژه در میان کسانی که در حوزه کودک فعالیت می­کنند، وجود داشته که در ادامه راجع­به آن بحث خواهیم کرد. نکته دیگری که در این میان وجود دارد آشنایی تصویرگر و ناشر با حق و حقوق مادی و معنوی خود است. مباحثی نظیر اینکه چقدر قرارداد‌های محکمی منعقد می­شود، چقدر روی قرارداد‌ها فکر می­شود و اینکه اساسا چه تعداد ناشر با تصویرگر قرارداد می­بندند؟ موضوعات مهمی است که باید به آن‌ها پرداخته شود.

 

وی در ادامه در رابطه با سوالات مورد بحث در این نشست گفت: باید پیرامون شیوه کار تصویرگر‌ها در کشور‌های دیگر، وضعیت فضای آموزشی و آکادمیک در این حوزه و بسیاری از مباحث دیگر صحبت شود تا فضای روشنی برای فعالان ترسیم شود.

 

 

 در ادامه این نشست علی بوذری تصویرگر کتاب کودک، مدرس تصویرسازی و عضو هیات مدیره انجمن تصویرگران ایران در رابطه با مقوله مورد بحث گفت: در دهه ۸۰ وقتی در رابطه با تصویرگری صحبت می­شد افراد ایده­ای پیرامون آن نداشتند و حتی گاهی آن را با تصویر برداری اشتباه می­گرفتند. در سال ۸۵ نمایشگاهی تحت عنوان «ما تصویرگر هستیم» آغاز به کار کرد. شاید اکنون این عنوان عجیب به­نظر برسد، اما از آن سال­ها تا امسال که این نمایشگاه به­دلیل شرایط موجود به صورت مجازی برگزار شد، تلاش کردیم این مفهوم را جا بیندازیم و در رابطه با حرفه و هنر تصویرگری، حرفه­ای بودن قرارداد‌ها و... صحبت کنیم. تا نه به مخاطبان عام بلکه به تصویرگران هم این مفاهیم را بشناسانیم.

 

وی ادامه داد: در ابتدای نشست به­درستی به سنت نشر کتاب که هنوز تبدیل به صنعت نشده، اشاره شد. باید بگویم که تمام مشکلات بین ناشر و تصویرگر به همین سنتی بودن سیستم نشر برمی­گردد. به بیان دیگر، در ابتدای آغاز این فعالیت شیوه انتشارات به­گونه­ای بود که حتی اساتیدی همچون نورالدین زرین کلک، فرشید مثقالی، مرتضی ممیز و دیگران اکثرا فارغ­التحصیل رشته نقاشی از دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران بودند و هیچ­کدام تحصیلات آکادمیک در حوزه تصویرگری نداشتند و به صورت تجربی کار کرده بودند.

 

بوذری با بیان اینکه به هیچ­ وجه قصد ندارم کار‌های این عزیزان را نقد کنم، گفت: منظور من از این بحث صحبت درباره رابطه بین ناشر و تصویرگر است. در آن زمان تصویرگر کارش را به ناشر و چاپخانه تحویل می­داد و جز در مواردی مانند انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که آرشیو خوبی در اختیار دارد، گاه این آثار از بین می­رفت. این شروع شیوه تجربی بوده که همچنان ادامه دارد و در سال­های بعد از انقلاب در دهه­های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ اورجینال تصویرگران نزد ناشران می­ماند و تصویرگر این حق را برای خود متصور نبود که تصویر را پس بگیرد. 

 

وی تصریح کرد: امروزه هم شاهد آن هستیم که همچنان به همان شیوه سنتی اورجینال تصویر در اختیار ناشر قرار می­گیرد. این در حالیست که فقط حق کپی رایت اثر متعلق به ناشر است و قطعا تصویرگر بهتر می­تواند از اثر خود حفاظت کند. بنابراین، یکسری مشکلات به­دلیل پایه­ریزی سنتی که از همان ابتدا انجام شده، همچنان وجود دارد که فعالیت در این راستا را با مشکلاتی مواجه کرده است.

 

 

علی بوذری عنوان کرد: موضوع دیگر بحث انعقاد قراردادهاست، در برخی موارد تصویرگر نمی­داند چه حقی را به ناشر واگذار می­کند و اینکه آیا تولید عروسک، انیمیشن و فیلم شخصیتی که تصویرگر خلق کرده هم به ناشر محول می­شود، موضوعی است که اغلب در قرارداد‌ها به آن پرداخته نمی­شود.

 

وی ادامه داد: سال­هاست که ناشران حرفه­ای قرارداد‌های درصدی با تصویرگران منعقد می­کنند. این در حالیست که در کشور ما تصویرگران همچنان تمایل دارند فروش قطعی داشته باشند و اینگونه حتی اگر کتابی به چاپ دهم هم برسد دیگر هیچ حقوق مادی و معنوی از آن اثر ندارند. در این شرایط تصویرگر خودش را با سود و زیان همراه نمی­کند و همین موضوع کیفیت کار را پایین می­آورد.

 

بوذری ادامه داد: چراکه اگر تصویرگر به­صورت درصدی قرارداد ببندد، چون خودش را در سود ناشی از فروش کتاب سهیم می­داند، با ناشر در تعامل است، در تبلیغات و کارگاه­های آموزشی مشارکت کرده و تعامل پدیدآورنده با مخاطب به فروش کتاب و در نتیجه کسب سود می­انجامد. از این رو، برای اینکه بتوانیم رفتار‌های حرفه­ای و تعامل درست بین ناشر و تصویرگر را شاهد باشیم باید به سمت قرارداد‌های درصدی برویم. تصویرگران هم باید متوجه باشند که شاید در ابتدا به نسبت فروش قطعی درآمد کمتری نصیبشان شود، اما در بلند مدت سود بیشتری می­برند و از آن مهمتر این اقدام برای برند تصویرگر هم شیوه مناسبی است.

 

وی با بیان اینکه شاید ۱۵ سال پیش نمی­توانستیم به­راحتی راجع به این موضوعات صحبت کنیم و اکنون فضا تغییر کرده، خاطرنشان کرد: اغلب تصویرگر در کار خود مخاطب را لحاظ نمی­کند و همین باعث می­شود کتاب فروش خوبی نداشته باشد. اما وقتی فروش کتاب برای تصویرگر هم اهمیت پیدا کند قطعا مخاطب برایش مهم می‌شود که این موضوع مهمی است. البته درحال حاضر، بخش­هایی از بدنه نشر که حرفه ای‌تر هستند از این دست قرارداد‌ها را در دستور کار خود قرار دادند. به­نظر می­رسد ارتباط ناشران و تصویرگران با همتایان خود در سطح جهانی و شرکت در نمایشگاه­های بین­المللی کمک کند که بیشتر به سمت رفتار حرفه­ای حرکت کنیم.

 

 

در ادامه این نشست سحرترهنده با بیان اینکه موضوع بعدی بحث تصویرگر مقیم در انتشارات است، گفت: اساسا مفهومی به­عنوان تصویرگر مقیم وجود ندارد. چراکه، غالبا طرح­ها بسیار متنوع هستند و قطعا یک تصویرگر که به­صورت ثابت با یک ناشر کار می­کند نمی­تواند به تنهایی از عهده محتوا‌های متنوع بربیاید. شاید این موضوع در مورد کتب درسی و کمک آموزشی صدق کند، اما در بدنه نشر که کتاب حرفه­ای توسط ناشران حرفه­ای تولید می­شود چنین چیزی معنا ندارد. 

 

وی عنوان کرد: نکته دیگر این است که همانطور که به آن اشاره کردند در سیستم نشر سنتی تبلیغات مفهوم غریبی است. درحالیکه در سیستم نشر حرفه­ای عرضه و تقاضا، فروش و میزان بازخورد اثر موضوع مهمی است. یکی از موضوعاتی که در سیستم نشر سنتی وجود دارد تواضع بیش از حد صاحب اثر است؛ به­گونه­ای که بد می­دانند در مورد کار خود صحبت کنند. در صورتی­که این برای کشوری که هنوز فرهنگ کتابخوانی در آن جا نیفتاده اتفاق مهمی است. ضمن اینکه، اینگونه صاحب اثر علاوه بر لذت معنوی به سود مادی هم دست می­یابد. از این رو، در بسیاری از کشور‌ها طبق قراردادی که منعقد می­شود تبلیغات اثر، البته نه تبلیغات رسمی و تلویزیونی، بر عهده صاحب اثر است. چراکه، تصویرگر به مثابه شریک تجاری ناشر تلقی می­شود.

 

ترهنده در رابطه با میزان دستمزد تصویرگر گفت: ناشر سرمایه­گذاری است که می‌خواهد به سود برسد، اما در سیستم حسابداری صنعتی هرگونه تغییر در داده­ها باعث افزایش قیمت پشت جلد کتاب می­شود و این موضوع فروش کتاب را کاهش می­دهد. بنابراین، تصویرگران باید بدانند حق و حقوقشان چیست و از سوی دیگر، متوجه باشند که ناشران هم هزینه­های دیگری مانند هزینه­های تولید، توزیع، چاپ و سیستم فروش را پیش رو دارند و برای ناشری که حرفه­ای و صادقانه کار می­کند این به معنای رقم بالای سرمایه­گذاری است.

 

 

ترهنده عنوان کرد: از سوی دیگر، وقتی تابع کپی­رایت بین­المللی نیستیم و قوانین کپی­رایت داخی سفت و سختی هم نداریم مشکلات زیادی برای تصویرگر و ناشر ایجاد می­شود که اوضاع را به­هم می‌ریزد. ضمن اینکه، در کشور ما آژانس­های ادبی و هنری هم به دلیل سیستم سنتی موجود، هیچ رونقی ندارند. این درحالیست که اگر فعالیت آن‌ها افزایش یابد به مثابه یک کاتالیزور عمل کرده و بسیاری از مشکلات نویسندگان و تصویرگران با ناشران حل خواهد شد.

 

ترهنده در رابطه با مقوله فعالیت مدیران هنری و ادبی در انتشارات­ها که از دیگر موضوعات مورد بحث در این نشست بود، گفت: این مدیران ادبیات، هنر و فرآیند چاپ را می­شناسند و می­توانند کار را پیش ببرند. آن‌ها با مطالعه متن بهترین تصویرگر را انتخاب کرده و به­راحتی کار را پیش می­برند که این موضوع کمک بزرگی برای ناشر تلقی می­شود.

 

 

در ادامه نیز علی بوذری با اشاره به مفهوم استوری برد، گفت: فضای سنتی موجود این مقوله را هم با چالش مواجه کرده است. چنانچه در مواقعی شاهد آن هستیم که تصویرگر هیچ درکی از این واژه ندارد و، چون طرح اولیه کار را ارائه نمی­دهند در نتیجه، تصویر‌ها با متن همخوانی لازم را پیدا نکرده و مخاطب نمی­تواند با کتاب ارتباط برقرار کند. این موضوعی است که شاید در سال­های گذشته در فضای آکادمیک و دانشگاهی کمتر به آن پرداخته شده بود. اما امروزه در دانشگاه­‌ها و کلاس­های خصوصی به این موضوع و مقولات این­چنینی می­پردازند. همچنین، به این موضوع که تصویرگر به فرآیند چاپ، طراحی و گرافیک آشنا باشد، تاکید ویژه­ای می‌شود که جای امیدواری دارد که بتوانیم مشکلات موجود در این حوزه را به حداقل رسانده و شاهد بروز رفتار‌های حرفه­ای از فعالان این حوزه باشیم.

 

نشست «مناسبات و همکاری ناشر و تصویرگر» همزمان با اولین روز از هفته کتاب با مشارکت انجمن تصویرگران ایران از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران پخش شد.

 

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.