کرونا و کارکرد ادبیات در این دوران

_ روزنامه کیهان نوشت: رسالت هنر و ادبیات در بحران‌های اجتماعی همواره تقویت همبستگی، همدلی و همزبانی ملی بوده است. اگر صفحات تاریخ را ورق بزنیم، درمی‌یابیم که شاعران و ادبا همواره در مصایب و سختی‌های روزگار در کنار مردم بوده‌اند و با آفرینش آثار ادبی و هنری توانسته‌اند بر آلام مردم مرهم بگذارند و تسلای خاطرشان باشند. امروز نیز لذت در کنار مردم بودن برای مقابله و پیشگیری از همه‌گیری ویروس کرونا، با هیچ لذت دیگری قابل مقایسه نیست.

 

از کارکرد‌های هنر و ادبیات در شرایط فعلی امیدبخشی به جامعه است و امید، قوی‌ترین اسلحه در بحران‌ها و مصایب و نامرادی‌هاست، چنانکه حکیم نظامی می‌گوید:

 

به هنگام سختی مشو ناامید

گر ابر سیه بارد آب سپید

در چاره‌سازی به خود در مبند

که بسیار تلخی بُوَد سودمند

 

کارکرد دیگر ادبیات تقویت باور‌های معنوی و هم نشینی و هم نفسی با خداست که موجب آرامش قلب همه انسان‌ها می‌شود. رباعی ابوسعید ابوالخیر مؤید همین نکته است:

 

غمناکم و از کوی تو با غم نروم

جز شاد و امید وار و خُرّم نروم

از درگه همچو تو کریمی هرگز

نومید کسی نرفت و من هم نروم

 

مولانا نیز در شعری می‌گوید:

 

انبیا گفتند نومیدی بد است

فضل و رحمت‌های باری بی حد است

از چنین مُحسن نشاید ناامید

دست در فتراک این رحمت زنید‌ای بسا کارا که اول صعب گشت

بعد از آن بگشاده شد سختی گذشت

بعد نومیدی بسی امیدهاست

از پس ظلمت بسی خورشیدهاست

 

***

 

 

در این شرایط، توکل بر خداوند باید به همراه رعایت مسائل عقلانی و عمل به توصیه‌های بهداشتی باشد، چنانچه مولانا در داستانی روایت می‌کند:

 

گفت آری گر توکل رهبرست

این سبب هم سنت پیغمبرست

گفت پیغامبر به آواز بلند

با توکل زانوی اشتر ببند

 

متأسفانه برخی در شبکه‌های اجتماعی و یا فضای مجازی راه افراط و تفریط را پیش گرفته‌اند، یعنی برخی به توکل بی‌توجه‌اند و برخی نیز بدون عمل به توصیه‌های بهداشتی فقط به دعا و توسل تکیه می‌کنند که این افراط و تفریط آسیب زاست. چشمان عقلانیت را باید با توکل و معنویت پر فروغ کرد و برای پرواز انسان به ملکوت سعادت و رستگاری، این دو بال باید در کنار هم باشند.

 

در این روز‌های کرونایی، اصحاب فکر و فرهنگ و شاعران و نویسندگان هم همچون مدافعان سلامت و کادر پزشکی در کنار مردمند و با روشنگری و آگاهی‌بخشی از طریق هنر و ادبیات، برای قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا تلاش می‌کنند. این همراهی روشنگرانه که با خلق و آفرینش آثار فاخر ادبی و هنری صورت می‌گیرد، برای مردم جامعه ما شوق آفرین و امیدبخش است.

 

شعر‌هایی از جنس شعر زیر:

 

چـرا چـو قصه فـرامـوش یکدگر باشیم

بیـا کـه راحــت آغــوش یکدگر باشیم

بیا کـه همچو شقایق ز داغ محـنت هم

سبو به دوش و قدح نوش یکدگر باشیم

قـرار خـاطـر انــدوهبـار هـــم گــردیــم

چـــراغ کلبــه خـامــوش یکدگر باشیم

بیا که همچو شب و روز در غم و شادی

سپید پـوش و سیه پوش یکدگر باشیم

چــو روزگـار فرامـوش مـی کنــد مــا را

چرا چــو قصــه فـرامـوش یکدگر باشیم

 

از دیگر کارکرد‌های هنر و ادبیات، دمیدن روح مقاومت و پایداری در مردم است تا مردم بتوانند از این بحران و شرایط سخت عبور کنند. حضرت لسان الغیب حافظ شیرازی- که رحمت خدا بر او باد - در این باره می‌گوید:

 

بر سر آنم که گر زد دست برآید

دست به کاری زنم که غصه سرآید

بگذرد این روزگار تلخ‌تر از زهر

بار دگر روزگار، چون شکر آید

صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند

در اثر صبر نوبت ظفر آید

 

در واقع اگر می‌خواهیم به سلامت از این دوره سخت عبور کنیم، باید خویشتندار باشیم و صبر پیشه کنیم.

 

از دیگر رسالت‌های اصحاب فکر و فرهنگ در عصر کرونا، روشنگری و هدایت است. متأسفانه آموزه‌های غلطی در حوزه‌های گوناگون منتشر می‌شود و مردم را سردرگم می‌کند، مانند همین مسئله استفاده از الکل برای ضدعفونی کردن. در روز‌های آغازین شیوع کرونا، به خاطر عدم تبیین درست این مسئله برای مردم، شاهد بودیم که استفاده‌های غلط از الکل باعث چه مصائبی در جامعه شد. به این معنا که بعضی از مردم صرفا با شنیدن این خبر که الکل برای مبارزه با کرونا خوب است، به قول معروف از هول حلیم توی دیگ افتادند و متاسفانه باعث مرگ و مسمومیت خود و عزیزان شان شدند.

 

رسالت شاعران و نویسندگان در بحران کنونی که یک بحران فراگیر و جهانی است، روشنگری و آگاهی‌بخشی با خلق و آفرینش آثار فاخر ادبی – شعر و داستان و... - است. اشعار و داستان‌هایی که برای مقابله با ویروس خطرناک و کُشنده کرونا، مردم را به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و عمل به توصیه‌های دلسوزانه پزشکان و پرستاران ایثارگر تشویق و ترغیب کند.

 

شاعران در راستای روشنگری باید مردم را با سرودن اشعار طنز یا جدی به رعایت توصیه‌های بهداشتی تشویق کنند.

در جامعه ما، شعر یکی از مولفه‌های فرهنگ‌سازی است. ازاین رو، نباید به شعر صرفا با دیده تفنن و سرگرمی نگاه کنیم، چون شعر تأثیرگذارتر از سایر هنرهاست و بهره‌گیری هوشمندانه از آن باعث ارتقا و اعتلای فرهنگی جامعه می‌شود.

 

 

با توجه به اینکه هجوم مرگبار ویروس کرونا باعث شده بسیاری از خانواده‌ها داغدار عزیزانشان باشند، هنر و ادبیات می‌تواند اثرگذاری مثبتی در تسلی دادن به آن‌ها داشته باشد و باعث تحکیم بنیان‌های عاطفی خانواده‌ها در این شرایط سخت گردد.

 

کرونا در کنار مشکلاتی که برای ما ایجاد کرده، در مواردی نیز باعث برکاتی شده است که از جمله آن‌ها بازگشت به خویشتن و در کنار خانواده بودن است. باید بپذیریم که در دو دهه اخیر، شتابزدگی زندگی در عصر تکنولوژی و «زندگی فست فودی»، ناخواسته باعث گسست نسلی و سردی و بی‌مهری فرزندان نسبت به پیوند‌های خانوادگی شده بود. کرونا این فرصت را برای خانواده‌ها فراهم کرد که بار دیگر دور یک سفره جمع شوند و طعم «در کنار هم بودن» را بچشند. در این روز‌ها در‌های همدلی و همزبانی بار دیگر بین والدین و فرزندان باز شد و فرصتی خجسته فراهم شد که اعضای خانواده با محبت در چشم‌های هم بنگرند و از فیض مصاحبت و همنشینی همدیگر بهره‌مند شوند.

 

 

برای این روز‌های خانه نشینی و در کنار خانواده بودن، باید به صورت هوشمندانه برنامه‌ریزی کرد تا از سرگردانی و اتلاف وقت اعضای خانواده جلوگیری شود. آری، با برنامه‌ریزی مناسب و هوشمندانه می‌توان این تهدید را به فرصتی طلایی برای خودیابی و خودسازی تبدیل کرد.

 

در این روز‌ها که همه ما به نوعی به خانه نشینی ناگزیر تن داده‌ایم و از رفتن به سفر- حتی مسافرت‌های درون شهری - خودداری می‌کنیم، فرصت ناب و نایابی برای فاصله گرفتن از عمل زدگی و روزمره‌گی و مانوس شدن با کتاب و کتابخوانی است. این روز‌ها می‌توان با کتاب آشتی کرد و در کنار این یار قدیمی، صمیمی و مهربان، لحظاتی شیرین و دوست داشتنی آفرید.

 

روز‌های کرونایی فرصت خوبی برای مطالعه حتی به صورت صوتی یا الکترونیکی است. مطالعه کتاب، تماشای فیلم و گوش دادن به موسیقی اصیل می‌تواند در برنامه روزانه ما قرار گیرد و روزنه‌های جدیدی برای تنفس معنوی به روی ما بگشاید.

 

مطالعه دواوین شاعران بزرگ ادب فارسی برای این روز‌ها پیشنهاد سازنده‌ای می‌تواند باشد. شاهنامه فردوسی یکی از گزینه‌های مناسب برای مطالعه در این روزهاست، زیرا روایتی داستان‌گونه دارد و داستان‌های جذابی در قالب داستان بیان شده است. مثنوی معنوی نیز، گزینه مناسب دیگری برای مطالعه است. همچنین مطالعه دیوان شاعران کهن همچون عطار، حافظ و سعدی و شاعران معاصری همچون شهریار، پروین اعتصامی و... ارزشمند است و می‌تواند برای این روز‌ها نشاط آفرین و امیدبخش باشد. همه این‌ها در کنار تقویت ارتباط معنوی با خداوند و مراجعه به قرآن و نهج‌البلاغه و ادعیه امامان (ع) می‌تواند بهترین داروی معنوی برای سلامت روان، حفظ روحیه و پشت سر گذاشتن این روز‌های سخت باشد.

 

به امید ریشه‌کنی هر چه زودتر ویروس کرونا و آرزوی سلامتی برای مردم سرزمینم ایران و همه مردم جهان، به عنوان حُسن ختام، شما را به زمزمه غزلی بسیار زیبا از ملا محمد محسن «فیض کاشانی» دعوت می‌کنم. شعری که زمزمه آن در این روز‌های کرونایی حلاوتی دیگر دارد:

 

بیا تا مونس هم، یار هم، غمخوار هم باشیم

انیس جان غم فرسوده بیمار هم باشیم

شب آید شمع هم گردیم و بهر یکدیگر سوزیم

شود، چون روز، دست و پای هم، در کار هم باشیم

دوای هم، شفای هم، برای هم، فدای هم

دل هم، جان هم، جانان هم، دلدار هم باشیم

به هم یک تن شویم و یکدل و یکرنگ و یک پیشه

سری در کار هم آریم و دوش بار هم باشیم

جدائی را نباشد زهره‌ای تا در میان آید

به هم آریم سر، بر گرد هم، پرگار هم باشیم

حیات یکدیگر باشیم و بهر یکدیگر میریم

گهی خندان ز هم، گه خسته و افکار هم باشیم

به وقت هوشیاری، عقل کل گردیم بهر هم

چو وقت مستی آید، ساغر سرشار هم باشیم

شویم از نغمه سازی عندلیب غم‌سرای هم

به رنگ و بوی یکدیگر شده، گلزار هم باشیم

به جمعیت پناه آریم از باد پریشانی

اگر غفلت کند آهنگ ما هشیار هم باشیم

برای دیده بانی خواب را بر خویشتن بندیم

ز بهر پاسبانی دیده بیدار هم باشیم

جمال یکدیگر گردیم و عیب یکدیگر پوشیم

قبا و جبه و پیراهن و دستار هم باشیم

غم هم، شادی هم، دین هم، دنیای هم گردیم

بلای یکدیگر را چاره و ناچار هم باشیم

بلا گردان هم گردیده، گِرد یکدیگر گردیم

شده قربان هم از جان و منت‌دار هم باشیم

یکی گردیم در گفتار و در کردار و در رفتار

زبان و دست و پا یک کرده خدمتکار هم باشیم‌

نمی‌بینم به جز تو همدمی‌ای فیض در عالم

بیا دمساز هم، گنجینه اسرار هم باشیم