سود عجیب ۵ غول دیجیتالی آمریکا در بحران کرونا
_ روزنامه وطن امروز نوشت: «برای دههها اتفاق خاصی نمیافتد و بعد ظرف چند هفته به اندازه چند دهه زیر و رو میشود».
این جملهای است از ولادیمیر لنین، بنیانگذار اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی که حالا یک سرمایهدار پیشاهنگ «سیلیکون ولی» آن را نقل قول میکند. «بندیکت اوانز» سعی دارد با این جمله، تحول تاریخی دنیای «آیتی» و چهبسا کل جهان سرمایهداری در دوران پساکرونا را توصیف کند: سر برآوردن سلطنت بر دادههای مردم در کشوری که خود را مهد مردمسالاری میداند.
در ۳ ربع نخست سال ۲۰۲۰، ۵ غول دیجیتال با ویروس منحوس «کووید-۱۹» برای تصرف زندگی بشر همدست بودهاند: گوگل، اپل، فیسبوک، آمازون و مایکروسافت. این پادشاهی به اختصار (برگرفته از نام آنها) «گافام» خوانده میشود. آنها بزرگترین کاسبان بحرانی تاریخی هستند که اغلب کسبوکارهای چهارگوشه عالم را به تعطیلی کشاند. نهتنها در این دوره هراس و انزوای انسانها ناشی از فاصلهگذاری اجتماعی بویژه در جوامع پیشرفته، درآمد گافام به عنوان غولترین شرکتها در میان دهها پیشرو دنیای دیجیتال سر به فلک گذاشته، بلکه ارزش سهام آنها نیز به لطف تغییر رویکرد بیسابقه بازار سهام چند برابر شده است.
مجموع درآمد این ۵ شرکت در ۳ ماهه دوم سال ۲۰۲۰ دوبرابر شده و معادل ۳۴ میلیارد دلار برآورد میشود.
تا پایان این دوره (اواسط خردادماه گذشته) مجموع سهام این ۵ شرکت به بیش از ۶ تریلیون (هزار میلیارد) دلار نزدیک شده بود که به غیر از فیسبوک سهام هر کدام بیش از یک تریلیون دلار ارزش داشت. آمازون و اپل با رکوردشکنی در این مقطع ارزش سهام خود را به ترتیب به مرز ۵/۲ و ۵/۱ تریلیون دلار رساندهاند. بعید نیست با روند فعلی مجموع ارزش سهام آنها تا پایان ماه آگوست (۳ ماهه سوم سال) به سمت ۷ تریلیون دلار میل کند، حال آنکه کمتر از ۲ سال پیش در پایان سال ۲۰۱۸، این رقم تنها ۱/۴ تریلیون دلار بود. سهام گافام اینک محبوبترین سهام بورس نزدک، بزرگترین شاخص وال استریت بوده و به نظر میرسد پیشبینیها درباره اینکه تا نیمه قرن حاضر جای پر ارزشترین شرکتهای جهان یعنی ۳ غول نفتی و گازی رویال داچ شل، اکسون موبیل و بریتیش پترولیوم را خواهند گرفت، حدود ۲۰ سال زودتر محقق شود.
سود غیرعادی گافام
برخلاف خطوط هوایی، هتلهای زنجیرهای، رستورانها و میلیونها کسبوکار کوچک و بزرگ که در این دوران ورشکست شده یا در حال تقلا برای کمتر ضرر کردن به امید بقا هستند، اما افزایش سود گافام و همپالکیهای دیجیتالیاش در دوران کرونا غیرعادی است. بحران اقتصادی ناشی از تعطیلی کسبوکارها در این بحران متعاقب طرحهای ملی فاصلهگذاری اجتماعی، کمر بزرگترین اقتصادهای غربی را شکست. اتفاقا آمریکا و اتحادیه اروپایی به عنوان اقتصادهای اول و سوم دنیا که امپراتوری گافام در قلمروی آنها بیشترین قدرت را دارد، بیشترین سقوط را متحمل شدند.
تصویر سیاه اقتصاد آمریکا در این دوران را جروم پاول، رییس فدرال ریزرو (بانک مرکزی ایالاتمتحده) در پایان ربع دوم سال مالی ۲۰۲۰ به خوبی توصیف کرده و با تایید نظر کارشناسان و تحلیلگران امور اقتصادی درباره دامنه بحران، آن را حادتر از بحران مالی ۲۰۰۸ دانسته بود.
او ماه گذشته نسبت به پیامدهای این بحران برای اقتصاد آمریکا هشدار داده و گفته بود بازگشت ثبات و شرایط عادی به اقتصاد این کشور منوط به کنترل شیوع کرونا است.
نرخ رشد اقتصادی آمریکا در ۳ ماهه دوم سال میلادی جاری در قیاس با ۳ ماهه نخست حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافت و نرخ بیکاری که بهار گذشته به کمتر از ۴ درصد رسیده بود، در ماه ژوئن امسال به بیش از ۱۱ درصد رسید.
به باور جروم پاول، این نازلترین رشد اقتصادی در طول تاریخ این کشور است.
برای مقابله با رکود و بیکاری عظیم، دولت ترامپ در همراهی با کنگره از زمان آغاز بحران کرونا تا این لحظه بیش از ۳ هزار میلیارد دلار پول به اقتصاد ورشکسته آمریکا تزریق کرده یعنی یکشبه چیزی بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی این کشور بدون هیچ پشتوانه و بدون چشمانداز روشنی از آینده بهتر، توسط بانک مرکزی ایالاتمتحده خلق (چاپ) پول شده است.
آلمان نیز به عنوان قدرتمندترین اقتصاد اروپایی با بحرانی شدید روبهرو است و در ۳ ماهه دوم سال جاری میلادی منتهی به میانه تابستان کاهش ۱۰ درصدی نرخ رشد را تجربه کرده ست.
به گزارش خبرگزاری صدای آلمان، چنین کاهشی در تاریخ این کشور پس از جنگ و بویژه در آلمان متحد بیسابقه بوده است. علت اصلی کاهش نرخ رشد اقتصادی آلمان ناشی از کاهش صادرات است.
اگر چه بازار کار آلمان در قیاس با بازار کار آمریکا بر اثر شیوع کرونا کمتر آسیب دیده است، اما شمار بیکاران این کشور در حال حاضر به ۲ میلیون و ۹۱۰ هزار نفر میرسد.
اما پدیده «کورتسآربایت» یعنی تقبل بخش قابل ملاحظهای از حقوق و دستمزد شاغلان آن دسته از شرکتها و کارخانههایی که دچار کاهش سنگین درآمد شدهاند، باعث شده دولت مرکل مجبور به تامین هزینههای جمعیت گستردهتری شود. در همان بازه مورد وصف، دولت فدرال آلمان به حدود ۶میلیون و ۷۰۰ هزار نفر کمک دولتی کرده تا مانع از ورشکستگی واحدهای اقتصادی شود. این کمکها که مثل آمریکا با خلق (چاپ) پول بیحساب به سفارش بانک مرکزی آلمان و توسط بانک مرکزی اتحادیه اروپایی در فرانکفورت انجام میشود تا ۷۰۰ میلیارد یورو برآورد میشود.
آکسفام، سازمان غیردولتی بینالمللی ناظر بر فقر و نابرابری، تحقیقاتی درباره حدود ۳۰ شرکت چندملیتی داشته که سودی کلان از بحران سلامتی بشریت بردهاند. این تحقیقات از اقتصادی دوسرعته (دودندهای) در جهان سرمایهداری پرده برمیدارد که نماد آشکار بیعدالتی سلطه جهانی است. پیشروی این اقتصاد تبعیضمحور همان ۵شرکت (گافام) هستند و زمان تاجگذاری آنها در قلمروی لیبرالیسم و دموکراسی آغاز تاجگذاری کرونا بود. با این وصف، نباید درباره منشأ شیوع جهانی ویروس کرونا و ارتباط آن با غولهای جهانخوار آمریکایی مشکوک بود؟ بویژه وقتی که بدانیم پیشروی این ۵ شرکت یعنی مایکروسافت، نخستین امپراتوری دیجیتالی به معنای واقعی کلمه است که مالک حقیقیاش «بیل گیتس» از چند سال پیش بدون پردهپوشی به دنبال واکسنی برای بیماریهای همهگیر موهوم بوده است. به قول یک ضربالمثل قدیمی، شکارچی بسیار بیشتر و پیشتر از خود شکار به سرنوشت او فکر میکرده است.
طبق گزارش آکسفام، سود ۳۲ شرکت چندملیتی عمدتا متمرکز در ایالاتمتحده طی شیوع ویروس «کووید-۱۹» در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۰ بشدت افزایش یافته است. در این میان بیشترین افزایش سود در فهرست مزبور سهم بخش شرکتهای فناوری به میزان ۱۰۹ میلیارد دلار بوده که پیشاهنگشان طبیعتا گافام است. مایکروسافت در بحران کرونا ۱۹ میلیارد دلار بیش از بازه زمانی مشابه سال قبل به جیب زده است، گوگل ۷ میلیارد دلار و آمازون و اپل هر یک ۶ میلیارد دلار. از جمله شرکتهای فناوری غیرگافام هم که بیشترین افزایش سود را تجربه کردهاند سیسکو سیستمز (۲/۳ میلیارد دلار) و اوراکل (۹/۱ میلیارد دلار) هستند.
طبیعتا شرکتهای دارویی و بهداشتی هم جزو کاسبان اصلی دوران مرگومیر انسانها هستند. در این طیف ۲غول دارویی- بهداشتی آمریکا، مرک (۹/۴ میلیارد دلار) و جانسون و جانسون (۱/۳ میلیارد دلار) بیشترین افزایش سود را داشتهاند.
با آنکه پیشتر تصور میشد بزرگترین کاسبان دوران مرگومیر مردم شرکتهای دارویی باشند، اما پیشتازی گافام نشان میدهد پدیده جهانی پندمیک (واگیر توأم با وحشت) بیشتر ماهیتی اجتماعی داشته تا بهداشتی و برای سلطهگران بینالمللی کنترل تودههای مردم از حفظ سلامتی و جان آنها اهمیتی بهمراتب افزونتر داشته است.
در گزارش آکسفام این موضوع هم مورد توجه قرار گرفته که ۳۲ کاسب بزرگ و عمدتا آمریکایی کرونا با اینکه امسال به اندازه میانگین ۴ سال گذشته از بحران جهانی منتفع شدهاند، ولی سهم اندکی در سرمایهگذاری برای مبارزه با همهگیری «کووید-۱۹» داشتهاند. طبق کار تحلیلی آکسفام، مبالغ اهدایی از سوی بزرگترین شرکتها در جریان بحران «کووید-۱۹» فقط ۳۲/۰ درصد درآمد عملیاتیشان در سال ۲۰۱۹ بوده است.
سهامداران بزرگ، حاکمان نظام بیعدالتی جهانی
طبق تحقیقات آکسفام، سود پساکرونایی هنگفت ۳۲ شرکت اصلی کاسب کرونا بویژه گافام به جیب سهامدارانی از طبقهای سرازیر شده که به گروه ۲۵ موسوم شدهاند؛ ۲۵میلیاردر سیاره ما که از زمان اوجگیری بحران کرونا فقط ظرف یک ماه و نیم، ۲۵۵ میلیارد دلار افزایش سود داشتهاند.
سخنگوی شعبه فرانسه آکسفام معتقد است در حالی که دستکم ۴۰۰ میلیون نفر- عمدتا در غرب- بر اثر بحران اقتصادی کرونا بیکار شدهاند، یک طبقه یک درصدی که گافام نماد آنهاست، از این وضع سود اقتصادی هم بردهاند.
۵۰۰ میلیون مرد و زن در دنیا در جریان بحران کرونا فقیر شده یا در آستانه فقر قرار گرفتهاند، تنها در فرانسه که اقتصاد چندان پیشرویی محسوب نمیشود، ثروت ۵۰۰میلیون سهامدار حقوقی و نه حقیقی در سال ۲۰۲۰ به رغم بحران اقتصادی ناشی از کرونا حدود ۳ درصد رشد داشته است. بر این اساس شکاف بیعدالتی ناشی از پرداخت مداوم سود سهام توسط شرکتهای بزرگ به سهامداران است. کرونا این تبعیض را به وجود نیاورده، اما آن را تسریع کرده است.
پادشاهی گافام
گافام حالا پادشاه بازار آزاد است، اما امانوئل پاکت و رافائل بلاش، روزنامهنگاران فرانسوی هفتهنامه «اکسپرس» معتقدند ممکن است بیش از اندازه باد کردن این ابرشرکتها به ضررشان تمام شود.
با آنکه انفجار دیتا در دومین دهه قرن بیستویکم میلادی، تعریف سنتی هابز از قدرت سیاسی را به چالش کشیده است و ماهیت لویاتان یا همان هیولای قدرت مغشوشتر از هر زمان دیگر به نظر میرسد، ولی هنوز هم نگاه غضبناک اربابان سیاست به اربابان فناوری معنادار است حتی اگر این غضب ناشی از ترس آنها باشد.
در همین راستا ۲۹ جولای، لحظه تاریخی برخورد قدرت سنتی و مدرن در جلسه استنطاق کنگره در واشنگتن شکل گرفت.
پرسشهای دیوید سیسیلین، نماینده دموکرات رود آیلند در خانه نمایندگان از سکانداران گافام در مقابل اعضای کمیته فناوری کنگره بیش از آنکه فناورانه باشد، ماهیتی فلسفی داشت. در حالی که تصویر رواقی معنادار ۴ تن از ۵ سکاندار گافام؛ تیم کوک (مدیرعامل اپل)، مارک زاکربرگ (مدیر و مؤسس فیسبوک)، ساندار پیچای (مدیرعامل هندیتبار گوگل) و جف بزوس (بنیانگذار و مالک عمده آمازون) که در این نشست حاضر بودند، روی صفحهای بزرگ در مقابل آنها و نمایندگان کنگره نقش بسته بود، سیسیلین با بغض از پیچای درباره احتمال نقض ارزشهای دموکراتیک آمریکایی میپرسید: «بنیانگذاران ما (ایالاتمتحده) نمیخواستند که در مقابل یک پادشاه (اشاره به پادشاه وقت انگلیس) تعظیم کنند و همینطور ما هم نمیخواهیم در مقابل امپراتورهای اقتصاد برخط سر تعظیم فرود آوریم».
این ۴ سکاندار که در نشست از آنها با این عنوان (گافام) یاد شد، در غیاب معنادار بیل گیتس، موسس و همهکاره مایکروسافت با خونسردی و گاه بیخیالی با سوالات نمایندگان جمهوریخواه و دموکرات مواجه شدند.
سیسیلین به آنها هشدار داد: «قبل از همهگیری هم این شرکتها به عنوان غولهای اقتصادی ما شناخته میشدند. بعد از «کووید-۱۹» به نظر میرسد آنها قدرتمندتر از گذشته هم شدهاند».
همانطور که گفته شد در این جلسه استنطاق، خبری از بیل گیتس نبود و نمایندگان به شکلی جالب عنوان مصطلح گافام را گافا خطاب میکردند؛ نشانی آشکار از اینکه مایکروسافت و گیتس چنان به هسته مرکزی حاکمیت آمریکا چسبیدهاند که دیگر امپراتوری موجودیتی غیرپاسخگو به نهاد دموکراتیک محسوب میشود.
این موضوع بر افکار عمومی آمریکا هم پوشیده نبوده و نیست. روزی که ترامپ از دکتر آنتونی فائوچی، یار گرمابه و گلستان گیتس خواست به اتاق بیضی کاخ سفید برود و ماموریت ستاد مبارزه با کرونا را بر عهده بگیرد، این نکته که از این پس گیتس حکمران حقیقی آمریکا خواهد بود و نه ترامپ، در رسانهها پیچیده بود حتی با اینکه بنیاد به اصطلاح خیریه او و همسرش «بیل و ملیندا گیتس» از سال گذشته اغلب مطبوعات جریانساز آمریکا و اروپا شامل اشپیگل، دیزایت، لوموند، آتلانتیک، گاردین و سندیکای روزنامهنگاران آمریکا را با پرداخت مبالغی مشکوک خریده بود.
ادعاهای عجیب و غریب و زودهنگام گیتس و شرکت تحت فرمانش یعنی مایکروسافت در فصل بهار گذشته درباره توزیع قریبالوقوع واکسن ضدکرونا، برای همه مردم جهان آن هم در حالی که هنوز هیچ مرکز علمی معتبری به فرمولی موثق در این مورد دست نیافته بود، جزو جاهطلبیهای «سلطان دروازهها» برشمرده میشد. او حتی از اینکه اطلاعات مربوط به فعالیت فوقالعاده خودش و تیم مدیریت مایکروسافت از یک سال و نیم پیش در زمینه آمادگی برای همهگیری بیماریهای شبهآنفلوآنزا به رسانهها راه پیدا کند ابایی نداشت. گویی جلسه او با نمایندگان سازمان جهانی بهداشت در این زمینه آن هم ۲ ماه قبل از تایید رسمی شیوع بینالمللی کرونا توسط این سازمان، نه رسوایی درباره منشا احتمالی شیوع، بلکه نشانه دلسوزی یک امپراتور برای آتیه رعایای جهانیاش بود.
حالا تصویر بزرگتر نمایان میشود: اعلام ستاد مبارزه با کرونای کاخ سفید به ریاست دکتر فائوچی، مبنی بر آغاز توزیع واکسن مصونیت از ویروس «کووید-۱۹» میان شهروندان آمریکا آن هم درست ۴۸ ساعت قبل از روز انتخابات ریاستجمهوری سوم نوامبر که هیچکس در این مورد که یک اقدام تبلیغاتی از سوی دونالد ترامپ است تردیدی ندارد.
اما قدرتنمایی مستقیم گافام فقط به مایکروسافت و سلطانش محدود نمیشود. مثل گوگل و اپل که ۵ ماه پیش از برنامه (اپلیکیشن) جاه طلبانه مشترکشان برای ردیابی ویروس کرونا خبر دادند. این اپلیکیشن که گوگل در اختیار کاربران اپل قرار داده و در عین حال نسخه سازگار با اندروید ۶ آن هم عرضه شده است تا دیگر نیازی به قرنطینه خانگی کاربران نباشد، در حقیقت چیزی نیست جز وادار کردن چند صد میلیون نفر از مردم جهان به اشتراکگذاری اطلاعات پزشکی و سلامتی مربوط به بدن خود؛ اطلاعاتی حیاتی که میتواند علیه خود آنها به کار گرفته شود، چرا که هیچ کنترلی از سوی نهادهایی مثل سازمان جهانی بهداشت یا وزارت بهداشت آمریکا یا مرکز جلوگیری از واگیر (سیدیسی) این کشور بر نوع رابطه نرمافزاری میان مشترکان با گوگل و اپل اعمال نمیشود و پادشاهان گافام را قادر میسازد بر نیازهای پزشکی و دارویی هر کاربر تسلط پیدا کرده و به او چنین القا کنند که مرگ و زندگیاش در گروی ارتباط با این اپلیکیشن خواهد بود.
اما آیا تسلط یک مرجع بر مرگ و زندگی شهروندان با تعریف حاکمیت همپوشانی ندارد؟ سوال اینجاست که شهروندان با چه مکانیسمی قدرت این هیولای جدید قدرت به مرکزیت دره سیلیکونی سانفرانسیسکو را مشروطه و مشروعه نگاه خواهند داشت؟
اینجاست که معنای نقل قولی که در ابتدا از لنین رفت عمیقا فهم میشود. شاید هیچ عاملی مثل ویروس «کووید-۱۹» نمیتوانست عصر پادشاهی گافام را اعتبار بخشد. تنها ظرف چند ماه سونامی فناوری، همپای ویروس منحوس به خانهها و زندگی شخصی ما سرازیر شد و سونامی اقتصادی گافام و دیگر غولهای دیجیتالی و دارویی را موجب شد. این پدیده، دنیای ملموس ما را به ۲ دنیای موازی قدیم و جدید منشق کرده است که روی یک کره خاکی سیری معکوس دارند. در حالی که دنیای قدیم هر روز بیشتر و بیشتر ارتباطات حیاتی خود را با ما از دست میدهد، دنیای دیگری با حاکمیت دیجیتالی گافام سر برمیآورد که نهاد جدید قدرت در آن بهمراتب نامشروعتر و شرورتر است و با وجود خطابههای آنچنان پرومتهای رهبرانش حتی پوچتر از قدرتهای قبلی است.
GAFAM چیست؟
