«شبیه نامه»؛ بررسی شکل‌گیری تعزیه در تمام دوران‌ها/کتابی که برگزیده سال شد

اسماعیل مجللی در گفت‌وگو با پیرامون مضمون کتاب «شبیه نامه» گفت: کتاب «شبیه نامه» سیری در چگونگی شکل گیری تعزیه و تعزیه خوانی در ایران را روایت کرده است، جمع‌آوری این کار پژوهش حدود هفت سال به طول انجامید امام سرانجام در سال ۱۳۹۹ به عنوان کتاب سال معرفی شد.

وی در همین راستا ادامه داد: کتاب «شبیه نامه» پژوهشی است که علاوه بر چگونگی شکل گیری تعزیه، از تعزیه خوانان و پژوهشگران تعزیه در سراسر کشور استفاده کرده و معجونی ارزشمند را تهیه و در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد، در این کتاب تخصصی تعزیه بیش از ۵۲۰ منبع کتابخانه‌ای، صد‌ها ساعت مصاحبه حضوری با شبیه خوانان و پژوهشگران تعزیه و حدود ۴۰۰ نسخه مجالس تعزیه استفاده شده است.

مجللی به ویژگی کتاب «شبیه نامه» اشاره و ابراز کرد: در کتاب «شبیه نامه» پیشیینه تعزیه در تمام مناطق کشور از گذشته تا به امروز به دقت مورد بررسی، مطالعه و تحقیق قرار گرفته است. کتاب شبیه نامه دارای ۵ فصل است که با ساختار تعزیه تنظیم شده و هر فصل آن با عنوان «مجلس» طراحی شده است، نکته قابل تامل در کتاب «شبیه نامه» زمان و مکان شکل گیری تعزیه خوانی در ایران، علل و عوامل پیدایش تعزیه، نوحه و مرثیه سرایی در عزای «امام حسین (ع)»، تاریخچه، عوامل پیدایش آن با نگاهی به آیین‌ها، سمبل‌های سنتی، مذهبی، نمایش ایران، شرح حال معرکه گیران، چاووشی خوانان، روضه خوانان، پرده خوانان، نگاهی به زیارت رفتن با پای پیاده و انتشار سبک زندگی اسلامی ایرانی به وسیله تعزیه است.

وی در مورد کتاب «شبیه نامه» اظهار کرد: بررسی وضعیت ادبیات نمایشی، موسیقی، معماری و نقاشی ایران در هنگام شکل گیری تعزیه، نقش علما، زنان، میرزاها، ملا‌های مکتب دار، ارباب‌ها و سایرین در شکل گیری تعزیه، درام و داستان‌های سنتی ایران و نقش آن‌ها در تعزیه به همراه شخصیت پردازی در داستان‌های تعزیه، سرایندگان نسخ تعزیه همراه با شرحی بر وضعیت ادبیات فارسی در دوران قاجار، اجرای تعزیه خوانی در روستاها، تنوع تعزیه‌ها از قبیل تعزیه‌های ترکی، عربی و تعزیه خوانی سیار، تطبیق تعزیه با تئاتر و همچنین سینما و انطباق نسخه‌های تعزیه با فیلمنامه و نمایشنامه و صد‌ها نکته ناگفته و ناشنیده از هنر شبیه خوانی در این کتاب گردآوری شده است.

مجللی پیرامون اهمیت کتاب «شبیه نامه» بیان کرد: در «کتاب شبیه نامه» تعزیه خوانی در ۳۱ استان کشور از ابتدا تا به امروز به دقت مورد بررسی قرار گرفته در عین حال بازخورد‌هایی که از مخاطبان دیدم برایم جالب بود و نشان می‌داد که این کتاب به خوبی دیده شده است.

وی به بخش‌هایی از کتاب «شبیه نامه» اشاره و اظهار کرد: «کتاب شبیه نامه» اثری پژوهشی است که به شیوه اجرایی تعزیه در هر استان به طور مفصل پرداخته و پیشینه، تکایا را به طور کامل معرفی و مورد بررسی قرار داده همچنین تعزیه خوانی در میان ترکها، اعراب، اقوام لر و سایر اقوام ساکن در ایران به دقت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته و شاعران نسخه‌های تعزیه با زبان‌های ترکی، عربی و معرفی و اشعارشان مورد واکاوی قرار گرفته است.

این نویسنده پیرامون شیوه نوشتن کتاب «شبیه نامه» اظهار کرد: در نگارش کتاب «شبیه نامه» علاوه بر کشف و ثبت اسناد معتبر دوران گذشته از هر استان با برخی از تعزیه خوانان و فعالان تعزیه مناطق نیز گفت‌وگو‌هایی داشته است. کتاب در حقیقت رویکرد من در این کتاب یک کار پژوهشی بوده در مرحله اول ادبیات و در مرحله بعد تعزیه و موسیقی حتب در موارد معماری و رسانه را مورد بررسی قرار داده است شکل گیری عزاداری با فرم تعزیه و با توجه به تاریخ اجتماعی ایران جذابیت‌های فراوانی دارد که مخاطب عام را نیز به خود جذب می‌کند.

وی پیرامون متون تعزیه تاکید کرد: تهیه متون تعزیه که از دل همین مردم شکل گرفته و نگاه به تعزیه در دورانی که حدود ۸۰ درصد مردم آن زمان سواد خواندن و نوشتن نداشتند مطرح شده است.

وی به دلیل نگارش کتاب «شبیه نامه» اشاره و تصریح کرد: من در خانواده‌ای متولد شدم که تعزیه خوان بودند لذا برای من بررسی این متون جذاب بود هنگامی که تحصیلات فوق لیسانسم در رشته ادبیات نمایشی را در دانشگاه می‌گذراندم تلاش کردم تا تعزیه را مورد بررسی قرار دهم و بتوانم پژوهشی علمی و مستند را در این باره تهیه کنم که پس از هشت سال موفق شدم.

وی به ویژگی‌های دیگر کتاب «شبیه نامه» اشاره و ابراز کرد: کتاب «شبیه نامه» تنها اثر پژوهشی است که توسط یک تعزیه خوان نوشته شده است، کتاب «شبیه نامه» توسط انتشارات فکر بکر منتشر شده است، این کتاب به رهبر معظم انقلاب نیزه اهدا شده و مورد توجه ایشان قرار گرفت.

مجللی تاثیر پژوهش بر کتاب «شبیه نامه» را مورد بررسی قرار داد و خاطر نشان کرد: اگر کتاب «شبیه نامه» توانست به یک کتاب کامل و ارزشمند تبدیل شود تنها به مدد این مهم بود که کاری بر گرفته از علاقه بوده و در عین حال به سفارش ارگان و یا مجموعه‌ای شکل نگرفته لذا زمان لازم برای تهیه کار و یا ممیزی در کار نبوده است و کتاب کاملا مستند و بسیار ریزبینانه طیف وسیعی از گزینه‌ها و شاخص‌های تاثیر گذار بر تعزیه را در هر دوره تاریخی مورد بررسی قرار داده است.