معلولیت چیست و معلول کیست؟

- سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ضمن تعریف معلولیت؛ بین معلولیت، اختلال و عقب ماندگی تمایز قائل شده است.

 

معلولیت چیست؟

 

هر نوع کمبود یا فقدان توانایی ناشی از اختلال که فعالیت فرد را برای انجام امری به روش افراد عادی، محدود کند یا دامنه فعالیت وی را از حالت طبیعی خارج نماید، معلولیت نامیده می‌شود.

 

اختلال چیست؟

 

هر نوع ناهنجاری یا کمبود در ساختار یا کارکرد روانی، فیزیولوژیکی یا کالبدی را اختلال نامند.

 

عقب ماندگی چیست؟

هر نوع اشکالی که در نتیجه اختلال یا معلولیت برای فرد ایجاد شود و ایفای نقش عادی او را با توجه به سن و جنس و عوامل اجتماعی و فرهنگی وی محدود کند یا از آن جلوگیری نماید، عقب ماندگی می‌نامند. معلولیت‌ها بر حسب امکانات بازتوانی و ترمیمی و نتایج اجتماعی – اقتصادی آن‌ها به طور کلی در چهار گروه عمده به شرح زیر طبقه بندی می‌شوند که هر کدام از این گروه‌ها شامل معلولیت‌های متعدد ومتنوع دیگری است.

 

انواع معلولیت‌ها:

 

۱- معلولیت‌های حرکتی که شامل انواع معلولیت‌های دستگاه حرکتی و اعصاب است.

۲- معلولیت‌های حسی که به ویژه شامل معلولیت‌های بینایی و شنوایی است.

۳- معلولیت‌های اجتماعی که شامل معلولیت‌های قلبی – عروقی، تنفسی کلیوی و ... است.

۴- معلولیت‌های روانی که معمولا در خردسالان و بزرگسالان به طور جداگانه بررسی می‌شود.

معلول: به کسی گفته می‌شود که به علت عدم توانایی جسمی، روحی، عاطفی یا عارضی و یا ترکیبی از این‌ها در تامین ضرریات زندگی فردی و اجتماعی متعارف خود ناتوان است.

 

کسی را که قبلا دچار چنین ناتوانی‌هایی بوده واکنون بر ناتوانی خود غلبه کرده است و در وضع نامساعدی به سر نمی‌برد، نمی‌توان معلول نامید.

 

علل معلولیت‌ها

 

به طور اختصار علل عمده معلولیت‌ها به شرح زیر است:

۱- علل مادرزادی: مانند نقص عضو و بیماری‌های ارثی و مادرزادی.

۲- علل عارضی

الف – علل تروماتیسمی، مانند تصادف وسایط نقلیه، حوادث ناشی از کار، بلایا و اتفاقات، آلودگی محیط طبیعی، مصرف خودسرانه دارو، مصرف بیش از حد مشروبات الکلی، جنگ و پیامد‌های ناشی از آن، فقر و فقدان بهداشت.

ب: بیماری، مانند تمام بیماری‌هایی که سیر طولانی و مزمن آن‌ها بالاخره منجر به معلولیت می‌گردد.

 

پیشگیری

 

امروزه کاملا مسلم است که پیشگیری از اختلال، با این هدف که اختلال نباید افراد سالم را معلول و معلول را معلول‌تر سازد، مآلاً برای جامعه بسیار کم هزینه‌تر از مراقبت‌های بعدی افراد دارای معلولیت است. 

 

سازمان جهانی بهداشت، پیشگیری را در سه سطح مختلف تعریف می‌کند: مرحله اول پیشگیری، شامل تمام اقداماتی است که برای کاهش وقوع اختلال به عمل می‌آید.

 

مرحله دوم پیشگیری، به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که از تبدیل اختلال به معلولیت جلوگیری می‌کند.

 

مرحله سوم پیشگیری، تمام اقداماتی را شامل می‌شود که تبدیل معلولیت به عقب ماندگی را کاهش می‌دهد.

 

علی رغم تمام اقدامات برای پیشگیری متاسفانه افراد دارای معلولیت گروه قابل ملاحظه و فزاینده‌ای را در دنیای امروز تشکیل می‌دهند. در غالب کشور‌های جهان از هر ده نفر لااقل یک نفر از نظر جسمی ذهنی یا اختلالات حسی معلول است و حداقل بیست و پنج درصد از آحاد جمعیت هر کشور به نحوی تحت تاثیر معلولیت قرار دارند. متاسفانه معلولان گروه همگنی را تشکیل نمی‌دهند، برای نمونه افرادی که نقص در بینایی، شنوایی، اختلال در تکلم یا یادگیری و یا محدودیت در تحرک دارند و نیز معلولان به اصطلاح دارویی با موانع و مشکلات و مسائل مختلفی رو به رو هستند که باید به روش‌های متفاوت و با امکاناتی مجزا بر معلولیت خود غلبه کنند.

 

با مطالعه زندگی نامه نوابغ و مشاهیر معلول متوجه خواهیم شد که چطور هر یکی از آنان با توجه به امکانات محدود زمانه خود با تلاش، کوشش و پشتکار توانسته‌اند به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند و با اراده بر تمام مصائب پیروز شوند. از دیگر بعد نه تنها وجود آن‌ها تحمیلی بر جامعه نبوده بلکه منشاء خدمات ارزنده‌ای نیز بوده و هستند.

 

علل اختلال و ویژگی‌ها و پیامد‌های معلولیت در سراسر جهان با هم فرق دارد، این اختلاف ناشی از شرایط اجتماعی – اقتصادی و تمهیدات مختلفی است که هر جامعه برای رفاه افراد خود به کار می‌برد. برآورد میزان معلولیت در مناطق در حال توسعه حاکی است که در آغاز تولد از هر ده کودک حداقل یک نفر، یا دچار اختلال جسمانی یا حسی و روانی است و یا به آن مبتلا می‌شود.

 

بر اساس تعریف معلولیت و شرایط این میزان ممکن است به پانزده تا بیست درصد برسد. پس توجه خاص به امر معلولان با این اندیشه که آنان از حقوق مشابه با افراد سالم برخوردارند و به اقدامات موثر و خدمات تخصصی نیازمندند، اهمیت مسئله را بیشتر روشن می‌کند و وظایف مسئولان ذی ربط و آحاد جامعه را نسبت به ایجاد این خدمات بیشتر و سنگین‌تر می‌نماید.

با علم بر اینکه نیاز‌های هر یک از افراد جامعه از اهمیتی یکسان برخوردار است و همین نیاز هاست که اساس برنامه ریزی جوامع را تشکیل می‌دهد، باید منابع به گونه‌ای به کار گرفته شود که فرصت بهره وری یکسانی را برای تمام افراد جامعه تضمین نماید.

 

سیاست گذاری برای معلولان باید طوری باشد که دسترسی آنان را به خدمات جمعی تامین کند، چون افراد دارای معلولیت از حقوق یکسانی برخوردارند پس تعهدات مشابهی نیز دارند. شرکت در سازندگی جامعه وظیفه آنهاست. جوامع نیز باید سطح توقع را تا جایی که مربوط به معلولان است بالا ببرند و در انجام این امر تمام منابع و مساعی خود را بسیج نمایند. این بدان معنی است که معلولان جوان، علاوه بر سایر موارد، از فرصت‌های شغلی و ارتقاء در مشاغل بهره‌مند شوند، نه آنکه با مستمری زودرس و اعانه عمومی به زندگی خود ادامه دهند.

 

انتظار این است که معلولان نقش خود را به طور کامل اجرا و به تعهدات خود مانند سایر افراد جامعه، عمل کنند.

 

تلقی از افراد معلول به گرایش‌های اجتماعی بستگی دارد و بر اساس عوامل مختلفی است که ممکن است بزرگترین مانع در سر راه مشارکت اجتماعی و تساوی حقوق آنان باشد. افراد غالبا معلولیت را می‌بینند، نه خود معلول را، آنچه ضروری است دیدن توانایی افراد دارای معلولیت است نه معلولیت آنان و مطالب این کتاب خود گواهی مستند بر این حقیقت است.

 

گفته شد که طبق برآود سازمان بهداشت جهانی حدودا ده درصد جمعیت جهان را افراد دارای معلولیت تشکیل می‌دهند و این گروه را اگر با جمعیت سالمندان که معلولان با مسائل و محدودیت‌هایی مشابه معلولان مواجه‌اند، جمع کنیم، نزدیک به بیست درصد جمعیت جهان را در بر می‌گیرند.

 

در ایران اگر جمعیت جانبازان جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹- ۱۳۶۷ ش) را هم به دو گروه معلولان و سالمندان بیفزاییم، درصدی بیش از این خواهد شد با این آمار‌ها متوجه می‌شویم که گروه مورد نظر ما تا چه حد مهم و تاثیر گذار است.

 

توجه به اهمیت کمی (جمعیتی) و نیز وضعیت نقش آفرینی معلولان در جامعه بشری انگیزه پژوهش و تالیف دایره المعارف نوابغ و مشاهیر معلول ایران و جهان بوده است.

 

این اثر به واسطه برخی خلا‌ء‌ها، در نظر است در آینده نیز بازبینی، تکمیل و تجدید چاپ شود و از این رو یک طرح مطالعاتی مستمر و دراز مدت است. بدیهی است در چاپ‌های بعدی کاستی‌های چاپ فعلی نیز مرتفع خواهد شد.

 

لازم می‌دانیم از همه کارشناسان و محققان و دست اندرکاران این مجموعه سپاسگذاری کنیم و پیشاپیش مسئولیت کاستی‌ها را پذیرا باشیم و چشم به راه تذکرات و انتقاد‌هایی که بی تردید نشانه بذل توجه به این اثر و موجب غنای محتوای آن در چاپ‌های بعدی خواهد بود. امید است این خدمت فرهنگی درراستای ارج نهادن به کرامت انسانی همه معلولان گذشته و حال مقبول افتد و عموم علاقمندان و خوانندگان را فایده بخشد.