احکام سفر و روزه مسافر در ماه رمضان

- یکی از واجبات بسیار با اهمیت در شریعت اسلام، روزه ماه مبارک رمضان است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: یا أی‌ها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم، یعنی نوشته شده است (واجب است) بر شما مؤمنان، روزه، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند، نوشته شد. با همه اهمیت و ویژگی روزه در میان احکام شرعی، مسافر نه تنها از این تکلیف سنگین معاف است، بلکه روزه بر او حرام شمرده شده است.

کسی که به علت سفر، از انجام این فریضه بزرگ الهی، محروم شده است، می‌باید پس از آنکه مسافرت خود را به اتمام رساند، قضای آن را به جا آورد. حتی می‌توان از سفر برای فرار از روزه نیز استفاده کرد، زیرا روزه یک واجب شرعی است و تنها از طریق شرعی می‌توان از آن معاف شد. این نوع افطار که جنبه شرعی دارد، برای کسانی که به دلایلی نمی‌توانند یا نمی‌خواهند همه ماه مبارک رمضان و یا بعضی از روز‌های آن را روزه بگیرند، هیچ منع شرعی ندارد.

مسائل روزه در سفر

مسائل مهمی که مربوط به روزه مسافر می‌باشد غیر از آنچه در مسائل قبل گذشت، بدین قرار است:

۱. مسافری که باید نمازش را شکسته بخواند، چنانچه قبل از ظهر از شهر خارج شده باشد، بعد از حد ترخص باید روزه اش را نیز افطار نماید و بعد از ماه مبارک و اتمام سفر آن را قضا کند. اما اگر مسافری در ماه مبارک رمضان، بعد از ظهر سفرش را آغاز نماید، دیگر نمی‌تواند افطار کند، بلکه باید آن روز را همچنان روزه باشد، زیرا این رخصت و مجوز مخصوص کسانی است که قبل از زوال ظهر از موطن خود خارج می‌شوند. از این رو کسانی که بعد از ظهر از شهر خارج می‌شوند، چنانچه قبل از غروب افطار نمایند، علاوه بر قضای آن، باید کفاره آن را نیز بپردازند.

۲. اگر مسافری قبل از ظهر به وطن یا محلی که می‌خواهد ده روز در آنجا بماند رسید، باید آن روز را روزه بگیرد، البته اگر قبل از آن عملی که مبطل روزه است، از وی سر نزده باشد. اما اگر قبل از رسیدن به مقصد، کاری که روزه را باطل می‌کند (از قبیل خوردن و آشامیدن و غیره) از او صادر شده باشد، دیگر نمی‌تواند آن روز را روزه بگیرد، بلکه باید بعد از ماه مبارک، آن را قضا نماید.

۳. اگر کسی در شهری پس از رؤیت هلال شوال (شب عید فطر) به شهر دیگری سفر نماید که در آنجا هلال ماه رؤیت نشده و شب آخر ماه رمضان محسوب می‌شود، وی نیز باید مطابق مردم آن دیار، این روزه را روز آخر ماه رمضان محسوب نموده و روزه بگیرد.

۴. در مواردی که روزه برای مسافر نه تنها حرام نیست بلکه واجب یا جایز است، از جمله آن موارد:

الف: روزه نذری که مقید به سفر باشد، لذا واجب است در سفر طبق نذر خود روزه بگیرد.
ب: سه روزه روزه بدل از قربانی حج، یعنی کسی که در حج قربانی نداده است، واجب است و در سفر حج سه روز و پس از بازگشت به وطن، هفت روز روزه بگیرد.
ج: سه روز روزه در مدینه برای قضای حاجت، برای مسافرین مستحب است.

مسافر شرعی چه کسی است؟

کسی که به سفر می‌رود اگر سفر او شرایط زیر را داشته باشد از نظر شرع مسافر بوده و باید نماز‌های چهار رکعتی خود را به صورت شکسته (دو رکعتی) بخواند.

• سفر او از حیث مسافت نباید کمتر از هشت فرسخ باشد، به عبارت دیگر حداقل باید چهار فرسخ فاصله‌ی مبدأ تا مقصد او باشد. هشت فرسخ در حدود ۴۳ کیلومتر است.
• از اول مسافرت، قصد پیمودن مسافت هشت فرسخی را داشته باشد.
• قبل از رسیدن به حداقل مسافت شرعی (چهار فرسخ) از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت کامل شرعی بر نگردد.
• سفرش در اثناء پیمودن مسافت شرعی، با رسیدن به وطن یا مکانی که قصد اقامت ده روزه در آنجا دارد قطع نشود.
• سفرش اشکال شرعی نداشته باشد مثلاً برای کار حرام سفر نکند.
• مسافر از افرادی که محل زندگی ثابتی ندارند، نباشد؛ مانند کوچ‌نشینان.
• شغل او مسافرت نباشد مانند رانندگان یا شغلش در سفر نباشد مانند کسی که محل زندگی و شغل او دو شهر متفاوت است.
• به حد ترخص برسد یعنی به مقداری از وطن یا مکانی که قصد اقامت ده روزه در آن‌جا را دارد، دور شود که اذان شهر را نشنود و دیوارش را نبیند.

روزه مسافر از نظر امام خمینی (ره)

مساله ۱ ـ ‏‏مسافری که باید نماز‌های چهار رکعتی را در سفر دو رکعت‏‎ ‎‏بخواند نباید روزه بگیرد و مسافری که نمازش را تمام می‌خواند مثل کسی که‏‎ ‎‏شغلش مسافرت یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد. ‏
‏‏مساله ۲ ـ ‏‏اگر روزه‌دار بعد از ظهر سفر کند باید روزۀ خود را تمام نماید و‏‎ ‎‏اگر پیش از ظهر سفر کند وقتی به حد ترخص برسد باید روزۀ خود را بخورد و‏‎ ‎‏اگر پیش از آن روزه را باطل کند کفاره بر او واجب است. ‏
‏‏مساله ۳ ـ ‏‏اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش برسد یا به جایی برسد که‏‎ ‎‏می‌خواهد ۱۰ روز در آنجا بماند، چنانچه کاری که روزه را باطل می‌کند انجام‏‎ ‎‏نداده، باید آن روز را روزه بگیرد و اگر انجام داده، روزۀ آن روز بر او واجب‏‎ ‎‏نیست. ‏
‏‏مساله ۴ ـ ‏‏اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش برسد یا به جایی برسد که‏‎ ‎‏می‌خواهد ۱۰ روز در آنجا بماند نباید آن روز را روزه بگیرد. ‏

سایت آیت الله امام خمینی

مبطلات روزه از نظر آیت‌الله سیستانی

مسأله ۲۰۹۷. مسافری که باید نماز‌های چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند، نباید روزه بگیرد – چه روزه واجب باشد و چه روزه مستحب – و از این حکم، موارد زیر استثناء می‌شود:

الف. کسی که از قربانی واجب در حجّ تمتّع ناتوان است، واجب است به جای آن ده روز، روزه بگیرد که باید سه روز اوّل آن را در بین همان سفر حج روزه بگیرد؛ هرچند مسافر باشد و هفت روز باقیمانده را پس از برگشتن به وطن به جا آورد و توضیح احکام آن در کتاب مناسک حجّ ذکر شده است.

ب. کسی که در مناسک حج تمتّع در وقوف عرفات، قبل از غروب آفتاب، از سرزمین عرفات خارج شود و دوباره به عرفات برنگردد، باید یک شتر کفّاره بدهد و اگر نتواند این کفّاره را بدهد باید هیجده روز، روزه بگیرد و می‌تواند این هیجده روز را در همان حال سفردر مکّه و یا در راه برگشتن و یا بعد از بازگشت به وطن به جا آورد و تفصیل احکام آن در کتاب مناسک حجّ ذکر شده است.

ج. کسی که روزه مستحبّی روز معیّنی را نذر کرده که آن را در سفر یا آن‌که چه در سفر باشد یا درسفر نباشد، به جا آورد که توضیح آن در فصل احکام روزه مستحبّی ذکر می‌شود.

د. مسافری که می‌خواهد در مدینه منوّره برای طلب حاجت سه روز روزه بگیرد که توضیح آن در فصل احکام روزه مستحبّی ذکر می‌شود.

مسأله ۲۰۹۸. مسافری که نمازش را تمام می‌خواند مثل کسی که شغلش مسافرت، یا سفر او سفر معصیت است، می‌تواند در سفر روزه بگیرد؛ بلکه در مورد روزه واجب معیّن مثل روزه ماه مبارک رمضان باید در سفر روزه بگیرد.

مسأله ۲۰۹۹. مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد؛ ولی برای فرار از روزه، مسافرت مکروه است؛ چه قبل از گذشتن بیست و سوّم ماه رمضان و چه بعد از آن باشد و همچنین به طور کلّی سفر در ماه رمضان کراهت دارد، مگر اینکه برای حجّ یا عمره یا به سبب ضرورتی باشد.

آیت الله العظمی سیستانی

روزه مسافر از نظر آیت‌الله بهجت

«١٣٧» مسافر نمی‌تواند در سفر روزه بگیرد، مگر اینکه روزه گرفتن در سفر را نذر کرده باشد، که در این صورت روزه گرفتن صحیح است، و بنا بر احتیاط واجب روزه مستحبی را در سفر به نیت رجاء باید گرفت، مگر در مدینه مشرفه که بنا بر روایت، مسافر می‌تواند برای برآورده شدن حاجت سه روز روزه بگیرد.
«١٣٨» مسافری که نماز چهار رکعتی او شکسته است، نمی‌تواند در سفر روزه بگیرد، ولی مسافری که نماز او تمام، یعنی چهار رکعتی است، باید در حال سفر هم روزه‌اش را بگیرد، و تفصیل مسائل در نماز مسافر گذشت.
«١٣٩» اگر مسافر قبل از ظهر به سفر رود روزه‌اش باطل می‌شود، چه از شب نیت مسافرت داشته باشد یا نه، ولی احتیاط مستحب این است که اگر از شب قبل تصمیم مسافرت نداشته، مسافرت نکند.
«١۴�» اگر مسافر بعد از ظهر از مسافرت برگردد و ظهر آن روز در جایی که نماز تمام است نباشد، روزه آن روز باطل است، ولی اگر قبل از ظهر برگردد، در صورتی که افطار نکرده باشد، روزه آن روز بر او واجب می‌شود، بنابراین باید نیت روزه بکند و روزه‌اش هم صحیح است.
«١۴١» اگر فراموش کند که مسافر است، یا فراموش کند که روزه مسافر باطل است و در سفر روزه بگیرد، روزه‌اش باطل است.
«١۴٢» اگر مسافر نداند که روزه در سفر صحیح نیست و روزه بگیرد روزه‌اش صحیح است.

آیت الله العظمی بهجت

روزه مسافر از نظر آیت‌الله مکارم شیرازی

مسأله ۴۳۹ ـ مسافرى که باید نمازهاى چهار رکعتى را در سفر، دو رکعت بخواند، نمى تواند در آن سفر روزه بگیرد؛ ولى باید قضاى آن را بجا آورد، و مسافرى که نمازش را تمام مى خواند؛ مثل کسى که شغل او سفر است، باید در سفر روزه بگیرد.
مسأله ۴۴۰ ـ اگر روزه دار بعد از ظهر مسافرت کند، باید روزه خود را تمام کند و صحیح است.
مسأله ۴۴۱ ـ اگر روزه دار پیش از ظهر مسافرت کند، وقتى به «حدّ ترخّص» برسد؛ یعنى به جایى برسد که صداى اذان شهر را نشنود و اهل آنجا او را نبینند، باید روزه خود را رها کند و اگر پیش از آن روزه را باطل کند، علاوه بر قضا، بنابراحتیاط واجب، کفّاره هم دارد.
مسأله ۴۴۲ ـ مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد، ولى اگر براى فرار از روزه باشد مکروه است.
مسأله ۴۴۳ ـ اگر مسافر، پیش از ظهر به وطنش برسد، یا به جایى برسد که مى خواهد ده روز در آنجا بماند، چنانچه تا آن وقت، کارى که روزه را باطل مى کند انجام نداده است، باید آن روز را روزه بگیرد و اگر انجام داده، باید بعداً قضاى آن را بجا آورد.
مسأله ۴۴۴ ـ اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش یا به جایى که مى خواهد ده روز در آن جا بماند برسد، نباید آن روز را روزه بگیرد، و بعداً قضاى آن را بجا مى آورد.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی