نگاهی به پرکارترین نمایشنامه نویسان تئاتر در فصل پاییز/تنوع چمشگیر در خلق ایده‌های نمایشی

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، تئاتر در سه ماه سوم سال جاری با حضور آثار متفاوتی روی صحنه تئاتر روبرو بود، آثاری در نوع خود با نقدهای متفاوتی روبرو شده و توانستند در حد توان مخاطبان را به حضور در تماشاخانه ها جذب کنند.

طی سه ماهه سوم سال جاری مجموعاً ۲۲۵ در تماشاخانه های مختلف شهر تهران از جمله تماشاخانه های دولتی همچون مجموعه تئاترشهر و تماشاخانه های خصوصی همچون پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه رفتند، آثاری که نسبت به گذشته در بخش نمایشنامه نویسی با تنوع بیشتری روبرو بودند. 

نمایشنامه ایرانی؛ همچنان در اولویت

از تاریخ ۱ مهر تا ۳۰ آذر ۹۸ تعداد ۲۲۵ نمایشنامه به صحنه رفته اند؛ که در این بین ۴۲ نمایشنامه غیرایرانی و ۱۸۳ نمایشنامه ایرانی بوده اند. در این میان ژان پل سارتر با دو نمایشنامه «دست‌های آلوده» و «دوزخ»، فلوریان زلر با دو نمایشنامه «دروغ» «این سو آن سو»، نیل سایمون با دو نمایشنامه «مسافرانی از شیکاگو» و «دختر یانکی» و یون فوسه با دو نمایشنامه «سگ‌های مرده» و «زیبا» پیشتاز نمایشنامه نویسان غیر ایرانی هستند.

از آنتوان چخوف (آواز قو)، سارا دلپ (گرگ‌ها)، پل زیندل (اثر پرتو‌های گاما بر گل‌های همیشه بهار)، سوفی اکسانن (وقتی کبوتر‌ها ناپدید شدند)، برایان فریل (فیلادلفیا من دارم میام)، تام استوپارد (سکوت سفید)، آنتونن آرتو و پرسی بیشی شلی (خاندان چن چی)، داریو فو (همه دزد‌ها که دزد نیستند)، فرناندو آرابال (پیک نیک در میدان جنگ)، دیدیه ون کولارت (ستاره‌شناس)، پیر ژان (یک صحنه برای یک نفر)، بن جانسن (ولپن)، ویکتور هائیم (والس تصادفی)، ولادمیر نیکالایویچ واینوویچ (دادگاه ویژه)، آثول فوگارد (جایی در میان خوک‌ها)، مارتین مک دونا (ستوان اینیشمور)، شان اوکی (در پوست شیر)، هارولد پینتر (خاکستر به خاکستر)، راشل فیلد (آهنگ‌های لندندری)، مارگریت دوراس (لاموزیکا)، امانوئل روبلس (ساعت)، ویلیام سارویان (غارنشینان)، بیلانا سربیلانوویچ (داستان خانواده)، الن گرا (در اسکله)، رچ اورلاف (هیچ چیز جدی نیست)، اوژن یونسکو (آوازخوان طاس)، شل سیلور استاین (درس‌های عمو شلبی برای زندگی)، جیسون میلر (آن فصل قهرمانی)، آرنولد وسکر (آشپزخانه)، برتولت برشت (زن خوب سچوان)، سباستین تیری (آسانسور نداره)، جی تی راجرز (اسلو)، آرتور کوپیت (موسیقی مجلسی) و هنریک ایبسن (دشمن مردم) فقط یک نمایشنامه به صحنه رفته است.

نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل نیمی از کارگردان‌ها

از میان ۱۸۳ اثر ایرانی که که در این سه ماه به روی صحنه رفته؛ ۹۴ کارگردان، علاوه بر کارگردانی، نوشتن متن‌های خود را نیز برعهده داشته اند که می‌توان به «فردای شب» جواد اسفندیاری، «چهره مرد هنرمند در جوانی» مصطفی هرآئینی، «مقدس» سعدی محمدی، «پینوکیو» اوشان محمودی، «احتمال اشتباه» حسین جمالی، «بازگشت مردگان» شادی اسدپور، «بازی تاج و تخت» محمدجواد بشارت، «من» سیاوش پاکراه، «لچک» عامیر ابراهیم‌زاده، «هرکسی یا روز می‌میرد یا شب من شبانه‌روز» سجاد افشاریان، «هر آنچه که دوست داری از دست خواهی داد» وحید منتظری، «خواب خوب خواب» سلیم باشکوه، «فاصله» حمیدرضا قاسمی، «شیهیدن» عباس جمالی، «رابعه زخمه بر گیسوی نار» احسان مالمیر، «سفر خسرو به مسکو» سپهر حیدری‌نژاد، «اوردوز» حامد رحیمی‌نصر، «زیبایی گاهی زن است» سهراب حسینی، «گریز از مرکز» احسان اکبرنژاد، «مستند» محمود حسینی، «مشق شب» امیر نجفی، «فاش» مهران مرادی، «شک» مهدی کوشکی، «شاطر شیطان» مریم برزگر، «جمعه کشی» اسماعیل خلج، «خرکباب» مسعود جعفری و «چهل‌لم» سید امیر پیشوایی اشاره کرد.

یازده نمایشنامه‌نویس؛ پیشتاز در نوشتن

در این میان و از بین ۱۸۳ اثر ایرانی، ۱۱ نویسنده بیش از یک اثر در این سه ماه به روی صحنه داشته اند که محمد چرمشیر با سه نمایشنامه «آسمان روز‌های برفی»، «سگدو» و «کبوتری ناگهان»، آرش عباس با سه نمایشنامه «پارتی»، «زیر زمین» و «باد که می‌نویسد» و علی صفری با سه نمایشنامه «جویتسیک»، «آشوئیتس زنان» و «فرمالیته» پیشتاز در نوشتن بوده‌اند.

پس از آن لیلی عاج با «رویا‌های دم صبح» و «نایب سرخی‌ها»، پویا سعیدی با «لانچر ۵» و «فان‌فار»، خیرالله تقیانی‌پور با «بوقلمون» و «برگشتن»، عرفان پورمحمدی با «نسیان» و «تا باران چند پاییز مانده»، مسعود هاشمی‌نژاد با «افرای ژاپنی» و «فقط چهل روزه بودم»، رضا گشتاسب با «غراب شیطون» و «پاییز نگفته بود»، داریوش علیزاده «سبکی» و «لرز» و سعید زارعی با «فرونشست» و «غریبه‌های کامل».

تمایل کم کارگردان‌ها به نمایشنامه‌های گروهی

در فصل پاییز و در بین تمام ۱۸۳ اثر ایرانی، هیچ نمایشی به صورت گروهی نوشته نشده است.

نمایشنامه‌هایی با چند نویسنده

در این سه ماه ۲۲ نمایشنامه بیش از یک نویسنده داشته‌اند؛ که می‌توان از «حشره» رمهیار قزل سوفلو و احسان یزدان پناه، «هایپوترمیا» محمدصادق کریمی‌زاده و محمدسینا حیدری‌زاده، «فورس ماژور» علی موذن و عرفان تهرانی‌فر، «قیام یک ژاپنی» پوریا قلی‌پور و حامد اسماعیلی‌نژاد، «خوره» بنیامین سیدین و محمدحسین سعیدی، «صورت پنهان» نفیسه فدایی و امیر فرید، «رگ» ایوب آقاخانی و فرهاد امینی و ویدا دانشمند، «امروز روز خوبیست برای مردن» جمال هاشمی و کمال هاشمی و سارا سجادی، «میمون» وحید رهجوی و حسین ملکی، «ته بلیط» علیرضا حمیدین و امیر پناهی‌فر، «لانچر ۵» مسعود صرامی و پویا سعیدی، «هیچ کس رو محکم بغل نکن» محمدجواد سجادی و فاطمه کاظمی، «اصل ۴۴ قانون اساسی» مریم اسماعیلی و حسین فرخزاده، «رپرتاژ اندیشه‌های کال» علی طاهری و سیما بنیادی و سپیده خاکباز، «دو در شصت» شیرین سرشومی و فریا امامی، «مونده» علیرضا شیخی و پیروز محمدی، «واگیر ندارد» ساشا کشوادی و مریم یاسین زاده و «ماسک» بهزاد اقطاعی و ماهک مجد نام برد.

زنان نویسنده در پاییز

در این فصل، ۳۱ نفر از مجموع نمایشنامه نویسان، زنان بوده اند که نمایشنامه‌های آن‌ها اجرایی شده؛ اما اکثریت آن‌ها نسل جدیدی از بانوان در نمایشنامه نویسی ایران به شمار می‌روند. از نمایشنامه نویسان زن که در این سه ماه متنی از آن‌ها به روی صحنه بوده میتوان به ریحانه یزدانیار (حصارک)، نشمینه نوروزی (هله هین هان)، شیما محمدبیگی (از میان مردگان)، نوشین معراجی (درماندگان آخر اسفند)، محبوبه نورنقدی (کمی قبل از ساعت ۵)، نوشین تبریزی (تالاب هشیلان)، هلیا فتحی (در)، سحر حصاری (خاموشان)، طیبه مونسان (مجلس مهتاب‌کشون) و تایماز رضوانی (راپسودی) اشاره کرد.

آمار رو به رشد اقتباس در نمایشنامه‌نویسی

در بین ۱۸۳ نمایشنامه ایرانی، ۲۸ نمایشنامه به صورت اقتباسی نوشته شده اند؛ پروفسور‌ها علی سعید (با برداشتی آزاد از کله پوک‌های نیل سایمون)، قصر موروثی خاندان فرانکنشتاین آتیلا پسیانی (بر اساس فرانکنشتاین مری شلی)، بانو آئویی فاطمه بختیار (برداشتی آزاد از نمایشنامه بانو آئویی اثر یوکیو میشیما)، آرش گلچهر دامغانی (بر پایه حماسه و داستان آرش فردوسی)، کریملوژی نهران رنج‌بر (بر اساس سه روز عزای عمومی نوشته کهبد تاراج)، سرزمین پدری محمد قاسمی (بر اساس مده‌آ نوشته اوریپید)، روایت فرزانه از جمعه ۱۴ آبان محمدحسین زیکساری (بر اساس مده‌آ نوشته اوریپید)، نیمه تاریک ماه داوود بنی اردلان (اقتباسی از فیلم ایتالیایی غریبه‌های تمام عیار پائولو ژنوس)، سه اپیزود از یک اتود مارسل داوود (براساس متن مراقبت شدید اثر ژان ژنه)، صدای آهسته برف پیام سعیدی و جابر رمضانی (اقتباسی آزاد از نمایشنامه ترکی بهمن نوشته تونجر جون اوغلو)، اختراع والس مهدی اسدزاده (بر اساس اثر ولادیمیر ناباکوف)، ادات مرگ امیرحسین داودزاده (بر اساس متنی از جان پاتریک شنلی)، آن دیگری آرمین جوان (براساس رمان «آئورا» اثر کارلوس فوئنتس)، ناحملط مسعود صفری (بر اساس هملت شکسپیر)، نینوچکا مجتبی کاظمی (براساس فیلم نامه نینوچکا اثر بیلی وایلدر)، رومئو و ژانت سارا صالحی (اقتباس از رومئو و ژانت ژان آنوی)، تجربه‌های اخیر امیررضا کوهستانی (بر اساس نمایشنامه‌ای از نادیا راس و جکوب ورن)، خاک و تاج گیتی صفرزاده (هملت و مکبث شکسپیر)، دریاچه قو رضا صابری (با نگاهی به باله جاودانه ایلیچ چایکوفسکی)، شازده احتجاب افشین زمانی (با نگاهی به شازده احتجاب نوشته هوشنگ‌گلشیری)، ادیپوس مرتضی صفری (بر اساس ادیپ شهریار اثر سوفوکل)، قتل در موقعیت ۳۵ درجه شمالی شهاب مهربان و علی ساعدی (براساس رمان در خیابانی که تو در آن زندگی میکنی اثر ماری هیگینز کلارک)، مدرسه پینوکیو آرش سنجابی (بر اساس برداشتی آزاد از رُمان بختیار علی)، نقل مکان فاطمه محمودی (اقتباسی از داستانی از محمدعلی جمال‌زاده)، سال نوت مبارک علیرضا بختیاری (برداشتی آزاد از سه نمایشنامه کوتاه نوشته الکس برون)، فرانکنشتاین ایمان افشاریان (بر اساس فرانکنشتاین مری شلی)، آنتیگون کوچولو شایان یزدانشناس (براساس آنتیگون نوشته ژان آنوی) و سوختن مهرداد کوروش‌نیا (با نگاهی به رمان مفتش و راهبه نوشته کالین فالکنر و به ترجمه جواد سید اشرف).

متن‌هایی که بیش از یکبار اجرا شده‌اند

در فصل پاییز و از بین ۲۲۵ نمایشنامه، هیچ نمایشنامه‌ای با دو گروه متفاوت به صحنه نرفته است. فقط آتیلا پسیانی و ایمان افشاریان هر دو از متن «فرانکنشتاین» مری شلی و محمدحسین زیکساری و محمد قاسمی هر دو از متن «مده» اوریپید در این فصل اقتباس کرده و نمایش به صحنه برده‌اند؛ افشاریان در سالن اصلی تئاتر شهر، پسیانی در سالن استاد سمندریان مجموعه ایرانشهر، زیکساری و قاسمی در سالن سایه تئاتر شهر.

تمایل کم کارگردان‌ها به نمایشنامه‌های پر پرسوناژ

در این فصل، ۹ نمایشنامه با ۱ پرسوناژ (نقش)، ۸۵ نمایشنامه بین ۲ تا ۵ پرسوناژ، ۷۳ نمایشنامه بین ۶ تا ۹ پرسوناژ، ۴۰ نمایشنامه بین ۱۰ تا ۱۵ پرسوناژ، ۱۶ نمایشنامه بین ۱۶ تا ۲۵ پرسوناژ و ۲ نمایشنامه «آشپزخانه» آرنولد وسکر و به کارگردانی حسن معجونی و «مهلت» کیاوش زارع‌طلب و به کارگردانی محمد رئیسی با بیش از ۲۵ پرسوناژ به روی صحنه رفته‌اند.