آیا بوی نامطبوع تهران ناشی از فعالیت گسل‌های زلزله است؟/ گازی که قبل از زلزله ساطع می‌شود

به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، این روز‌ها تهران علاوه بر معضل آلودگی هوا و افزایش غلظت آلاینده‌های جوی با مشکل پیچیده شدن بوی نامطبوع نیز رو به رو است. بویی که کمیته‌ی ویژه‌ای برای مشخص شدن علت آن در استانداری تشکیل شده است. در گزارشات اولیه ردپای دی‌اکسید گوگرد در بوی نامطبوع تهران اعلام شده است. هر چند برخی از مسئولان نیز در سخنانی اعلام کرده اند که علت بو مشخص است، ولی قرار نیست رسانه‌ای شود.

اما این روز‌ها زمزمه‌های زیادی به گوش می‌رسد سخنانی که مردم در گوش هم زمزمه می‌کنند «راه خروج اضطراری را در اطراف خیابان‌ها و اتوبان‌ها دیده اید» «متوجه شده اید بیلبورد‌های تبلیغاتی در سطح شهر چقدر کم شده است» «اعلام شده این بوی نامطبوع پیچیده در سطح شهر ناشی از گوگرد است» «تصاعد بوی گوگرد ناشی از فعالیت گسل‌های زلزله است»

سخنان و جمله‌هایی که باعث ایجاد اضطراب و دلهره در بین پایتخت نشینان شده و باعث شده همگی تصور کنند زلزله‌ای مهیب در راه است امری که مهدی زارع، رئیس پژوهشگاه زلزله شناسی آن را رد کرد و در پاسخ به سوال خبرنگار میزان گفت: «این موضوع بازی با افکار عمومی است»

مسئولین باید منابع انتشار این بو را معرفی کنند

مهدی زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت وگو با خبرنگار گروه جامعه ، درباره میزان صحت و سقم این خبر گفت: بوی نامطبوع در تهران وجود دارد، ولی اینکه این بو ارتباطی به زلزله دارد ابتدا مسئولین باید منابع انتشار این بو را معرفی کنند. اگر اعلام می‌شود که بوی گوگرد ناشی از زلزله است علی الاصول باید به یک گسل مربوط باشد در حالی که در تهران گسل فعال نداریم.

باید محل های گسلش بوی نامطبوع اعلام شود

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در ادامه گفت: در جا‌هایی اعلام می‌کنند که بوی بد احساس شده، ولی محل‌های گسلش آن را اعلام نمی‌کنند در صورتی که باید محل های گسلش اعلام شود مثلا اگر بگویند بوی بد در جاده هراز در منطقه آب اسگ و رینه و لاریجان و... بیشتر شده و بوی گوگرد استشمام می‌شود می‌گفتیم این بو به چشمه‌های گوگردی دماوند مرتبط است.

زارع در ادامه افزود: آتشفشان دماوند هم در این منطقه وجود دارد یعنی آتشفشان فعال هم در این منطقه وجود دارد اگر کسی این حرف را برای آن منطقه بزند می‌توان محل های وقوع زلزله‌های خرد و کوچک را بررسی کرد که آیا این بو به زلزله وابسته است یا خیر.

در تهران و اطراف تهران چشمه گوگردی فعال نداریم

این استاد پژوهشگاه زلزله شناسی در ادامه گفت: اما در تهران و اطراف تهران چشمه گوگردی فعال مثل دماوند و هراز نداریم؛ بنابراین مطرح کردن این موضوع به عنوان تئوری زمانی مورد قابل نقد و بررسی است که یک دلیلی هم برای آن آورده شده باشد.

احتمال زلزله همیشه در تهران بالاست

زارع در ادامه تاکید کرد: جدای از این موضوع احتمال زلزله همیشه در تهران بالاست. این فاکتور نه قابل رد است و نه قابل اثبات و چیزی که نه قابل رد است و نه قابل اثبات علمی نیست.

چشمه گوگردی فعال شده جدید در تهران نداریم

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در ادامه افزود: طرح موضوع علت انتشار بوی گوگرد در تهران و ربط داشتن آن به زلزله قابل استناد و علمی نیست. نه تنها چشمه فعال در این مناطق تهران و اطراف تهران نداریم حتی چشمه گوگردی که در این ماه‌ها فعال شده باشد نیز نداریم.

چشمه های گوگردی در تمام طول سال فعال هستند

این استاد پژوهشگاه زلزله شناسی گفت: اگر ما معادن و چشمه‌های گوگردی داشته باشیم آنها در طول سال فعال هستند چطور است که از فعال شدن این چشمه‌ها در اردیبهشت و شهریور خبری نیست و چطور است که فقط وقتی به این فصل و آلودگی هوا می‌رسیم این بو‌ها زیاد می‌شود.

بوی نامطبوع به دلیل آلودگی‌های محیطی است

زارع در ادامه گفت: به نظر من این بوی نامطبوع که در این فصل به مشام می‌رسد به دلیل آلودگی‌های محیطی است ولی اینکه به یکباره مطرح می‌شود که قرار است زلزله بیاید و این بو از منشا گسل است از نظر علمی قابل استناد نیست و رد است.

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در ادامه گفت: کسانی که ادعا می‌کنند این بو ناشی از گوگرد است باید پاسخ دهند که با چه استنادی این ادعا را مطرح می‌کنند.

فعالیت های حرارتی دماوند در فصل تابستان گرمایی بیشتری دارند

این استاد پژوهشگاه زلزله شناسی در ادامه افزود: فعالیت‌های حرارتی دماوند از جمله چشمه‌ها در میانه سال ۹۷ گرمای بیشتری نشان می‌دهند یعنی در فصل تابستان و مرداد و شهریور گرمایی بیشتری دارند و چشمه‌ها هم بیشتر خودشان را نشان می‌دهند پس چرا در این فصل بوی نامطبوع ناشی از گوگرد نداریم.

در آذر و دی ماه معمولا آلودگی داریم

زارع در ادامه گفت: در آذر و دی ماه معمولا آلودگی داریم ولی نباید به بهانه اینکه دلسوز زلزله تهران هستیم و به بهانه اینکه مدیریت بحران در تهران خوب عمل نمی‌کند و به بهانه اینکه احساس مسئولیت می کنیم هیچ کدام از آن‌ها توجیه گر این نیست که مطرح کنیم که قرار است در تهران زلزله بیاید.

ربط دادن علت بوی گوگرد و بوی نامطبوع تهران به زلزله بازی با افکار عمومی است

این استاد تمام پژوهشگاه زلزله شناسی در ادامه گفت: مطرح شدن این امر که علت بوی نامطبوع تهران و نشات گرفتن آن از گوگرد نشان دهنده وقوع زلزله است در واقع بازی با افکار عمومی است.

قبل از زلزله گاز رادون ساطع می شود

وی در ادامه گفت: اینکه گاز‌ها در قبل از زلزله‌ها بیشتر ساطع می‌شوند درست است، ولی گاز ساطع شده گاز رادون است نه گوگرد.

زارع در ادامه درباره امکانات پیش بینی زلزله در ایران تاکید کرد: ما درحال حاضر روش علمی این پیش یابی را داریم، اما زمانی این روش در ایران کارآیی خواهد داشت که تعداد ایستگاه‌ها افزایش یافته، شبکه لرزه نگاری در کشور توسعه بیابد و اطلاعات بهتر دریافت شود.

لزوم بازنگری در نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زلزله

زارع افزود: با درس‌هایی که اکنون از زلزله‌های مهم در جهان گرفته‌ایم (به‌ویژه زلزله ۲۰ اسفند ۸۹ توهوکو، سندای ژاپن) دریافته‌ایم که باید در نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زلزله با هدف ارزیابی مجدد و برآورد واقع‌بینانه خطر بازنگری کنیم. به این ترتیب تمام سطوح خطر در آیین‌نامه زلزله نیز باید مورد بازنگری و به‌روزرسانی قرار گیرد. روش‌های بسیار جالبی ایجاد شده است که پیش‌بینی مکانی را با دقت‌های نسبتا بالا می‌تواند انجام دهد (مانند روش سنجش تغییرات تنش کولمب) و از سوی دیگر سامانه‌هایی برای پیش‌بینی آنی و اعلام و هشدار خودکار رسید موج برشی (که معمولا موج ثانویه و مخرب است و بعد از موج فشاری اولیه می‌رسد) درست شده و به عنوان سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام زمین‌لرزه (Earthquake Early Waning Systems) شناخته می‌شوند.

باید دسترسی به داده‌های زمین لرزه‌ها و گسترش شبکه‌های لرزه نگاری ساماندهی شود

این استاد پژوهشگاه زلزله شناسی در ادامه گفت: به عبارتی، باید در دسترسی به داده‌های زمین لرزه‌ها در ایران و گسترش شبکه‌های لرزه نگاری ساماندهی مناسبی انجام شود که چنین برنامه‌ای در حال حاضر دنبال می‌شود.

وی در ادامه درباره شواهد وقوع زلزله گفت: در کالیفرنیا در ۶ درصد موارد شواهد محیطی زلزله دیده شده که پیشاپیش گاز منتشر شده و در حدود یک هفته بعد از انتشار گاز، زلزله رخ می‌دهد. همزمان با زلزله بزرگ برخی از گاز‌ها مجددا انتشار پیدا می‌کند و بعد از زلزله بین ۵ تا ۷ روز تا فاصله ۵۰ کیلومتری، سنسور‌ها انتشار گاز رادون را می‌توانند ثبت کنند. در اتحادیه اروپا برای ۱۰ درصد زلزله‌ها سنسور‌ها انتشار گاز رادون را ثبت کرده است.

باید همراه بوی نامطبوع زلزله های کوچک هم داشته باشیم

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی افزود: مسئله گازی که به عنوان بوی نامطبوع مطرح است با زلزله ارتباط داشته باشد باید همزمان با آن یکسری گزارش‌ها وجود داشته باشد از آن جمله زلزله‌های کوچک با بزرگی ۳ ریشتر است.

در تهران و اطراف آن زلزله‌های بالای ۲ و نیم گزارش نشده است

زارع گفت: فرض کنیم بوی نامطبوع مربوط به گسل باشد، باید شواهد مربوط به زلزله از جمله زلزله کوچک داشته باشیم. در حالی که در تهران و اطراف آن زلزله‌های بالای ۲ و نیم گزارش نشده و این امر چیزی نیست که پنهان بماند بنابراین فقدان شواهد مربوط به گسل و زلزله‌شناسی سبب می‌شود احتمال انتشار بوی نامطبوع را با زلزله بزرگ تهران وابسته ندانیم.

رادون مهم‌ترین شاهد برای پیش‌بینی زلزله است

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی گفت: نیمه عمر رادون ۴ روز است که مهم‌ترین شاهد زلزله برای پیش‌بینی زلزله است.

زارع افزود: در زلزله لاکوییلا در ۱۶ فروردین ۱۳۸۸ تغییرات رادون را یکی از فیزیکدانان یک هفته قبل گزارش داد، اما کمیته کشوری ریسک ایتالیا اعلام کرد زلزله اتفاق نمی‌افتد، اما زلزله رخ داد و کار کمیته به دادگاه کشیده شد.

شبکه‌ای از ایستگاه‌های رادون سنجی باید توسعه یابد

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اظهار کرد: طی ۶ دهه گذشته زلزله‌های معروفی که با تغییرات گاز رادون همراه بوده است رخ داده حدود ۹۰ زلزله بوده که بررسی تغییرات این گاز، رادون سنج می‌خواهد. این دستگاه در سازمان انرژی اتمی وجود دارد، اما شبکه‌ای از ایستگاه‌های رادون سنجی باید از طرف این سازمان توسعه یابد.

روش پیش یابی زلزله چیست؟

وی در ادامه گفت: در روش پیش یابی، (پیش بینی احتمالی) دانشمندان روی یک منطقه خاص کار کرده و داده‌ها و اطلاعات – به طور مداوم به روز شونده - را از پایگاه‌های لرزه نگاری بسته محلی و ملی می‌گیرند که فعالیت لرزه خیزی منطقه را بصورت آن لاین (برخط) ثبت می‌کنند. سپس براساس مدل‌های آماری، به تحلیل خطر به روش احتمالی می‌پردازند.

شیوه بکار رفته در محاسبه احتمالی زمین لرزه چیست؟

زارع گفت: شیوه بکار رفته در محاسبه احتمالی زمین لرزه همان روش مطالعه پهنه بندی خطر زلزله است که به شکل کلاسیک در ایران و جهان، سال‌ها برای تعیین احتمالی رخداد زلزله‌ها از آن استفاده می‌شود که حاصل آن به صورت نقشه‌های پهنه بندی در، در ایران هم منتشر می‌شود.

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اظهار کرد: در این روش با در نظر گرفتن تمام زلزله‌های بزرگ و کوچکی که دستگاه‌های لرزه نگار پایگاه‌های موجود ثبت می‌کنند و برآورد آماری از زلزله‌های گذشته، پیش یابی زمین‌لرزه انجام شده و نتیجه برآورد احتمالی برای یک بازه بیست و چهار ساعته بر اساس شدت زلزله محاسبه می‌کنند.

زارع در ادامه گفت: بنابراین در این روش پیش بینی احتمالی خطر در کالیفرنیا در یک زمان بیست و چهار ساعته انجام می‌شود و تحلیل‌های آماری با استفاده از داده‌های به روز شونده شبکه‌های لرزه نگاری از ایستگاه‌های لرزه نگاری متعدد، دریافت می‌شود و کار برآورد خطر را برای یک فاصله زمانی کوتاه انجام می‌دهند.

ارائه "شتاب" یک زمین لرزه فقط برای مهندسان زلزله قابل کاربرد است

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی افزود: باید بر عدم اطلاق "پیش بینی" به این روش تاکید کرد. در پیش بینی، زمان، مکان و اندازه وقوع زمین لرزه گفته می‌شود، اما این روش، تنها احتمال رخ دادن آن را، با بیان "شدت" زلزله، برآورد می‌کنند، به عبارتی: شدت پارامتری کیفی است که براساس آن مقادیر خرابی‌ها سنجیده می‌شود و پیش یابی شدت یک زمین لرزه پارامتری است که می‌تواند برای مردم عادی نیز بر اساس مقدار خرابی‌های قابل انتظار قابل فهم باشد. فهم میزان خرابی‌ها برای مردم میسر است، اما ارائه "شتاب" یک زمین لرزه فقط برای مهندسان زلزله قابل کاربرد است.

زلزله در کالیفرنیا چطور پیش بینی می شود

زارع در ادامه اظهار کرد: این الگو مبتنی بر روش آماری است. یعنی ابتدا بااستفاده از اطلاعات مربوط فعالیت گسل‌های کالیفرنیا خطر زلزله را ارزیابی می‌کند، سپس با براورد پارامتر‌های لرزه خیزی بر اساس زلزله هائی که در چند ساعت گذشته در منطقه رخ داده است احتمال رخداد مقدار‌های مختلف شدت زلزله را محاسبه می‌کند.
نتایج بدست آمده به صورت یک نقشه ساده رنگی به نمایش درمی‌آید که از رنگ آبی-احتمال صفر- به رنگ قرمز-خطر بالا- تغییر می‌یابد.

کالیفرنیا مجهز به شبکه پیشرفته‌ای ازلرزه نگارهااست

استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی ادامه داد: از آنجایی کالیفرنیا مجهز به شبکه پیشرفته‌ای ازلرزه نگارهااست که بطور شبانه روزی فعالیت‌های لرزه خیزی را کنترل می‌کنند مکان مناسبی برای آزمایش این روش پیش یابی زلزله محسوب می‌شود.

اجرای روش "پیش یابی زمین لرزه" در حال حاضر در ایران دنبال می شود

زارع افزود: ایران درطی سالیان، به طور کلاسیک و مانند بسیاری از کشور‌های دنیا، مطالعه پهنه‌بندی خطر زلزله را انجام می‌دهد، اما امکان اجرای روش "پیش یابی زمین لرزه" در حال حاضر در ایران به صورت آزمایشگاهی دنبال می‌شود.